Taymır Muxtar Dairəsi

Taymır Muxtar Dairəsi (rus. Таймырский (Долгано-Ненецкий) автономный округ) — Şərqi Sibirin şimalında yerləşən, Rusiya Federasiyasının keçmiş subyekti.

Taymır Muxtar Dairəsi
Таймы́рский (Долга́но-Не́нецкий) автоно́мный о́круг
Bayraq[d] Gerb
69°24′ şm. e. 86°11′ ş. u.
Ölkə	Rusiya
İnzibati mərkəz	Dudinka
Tarixi və coğrafiyası
Ləğv edilib	31 dekabr 2006
Sahəsi	862.100 km²
Saat qurşağı	Krasnoyarsk vaxtı[d]
Əhalisi
Əhalisi	38.372 nəf. (2007)[1]
Rəqəmsal identifikatorlar
Avtomobil nömrəsi	84
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

2007-ci ilə qədər mövcud olmuşdur. 1 yanvar 2007-ci ildən Krasnoyarsk diyarı ərazisinə Taymır Dolqan-Nenes rayonu olaraq adlanmağa başlamışdır. Rayon əvvəllər Krasnoyarsk ərazisinin bir hissəsi olsa da, Rusiya Federasiyasının müstəqil bir subyekti olmuşdur.

İnzibati mərkəzi Dudinka şəhəridir (2007-ci ildə 24,6 min nəfər). Taymır yarımadasında yerləşir.

Norilsk şəhəri Taymır (Dolgan-Nenets) Muxtar Dairəsinin ərazisi ilə əhatə olunmasına baxmayaraq, birbaşa Krasnoyarsk ərazisinə tabedir.

Keçmiş dairənin ərazisi Şimal Qütb dairəsi daxilində yerləşir. Rusiyanın ən şimal kontinental nöqtəsi və Avrasiya materikinin şimal nöqtəsi olan Çelyuskin burnu dairə ərazisində olmuşdur. Ən böyük çayları - Yenisey, Xatanqa.

Muxtar Dairə Ümumrusiya Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin 10 dekabr 1930-cu il tarixli qərarı ilə təşkil olunur. Əvvəlcə Taymır (Dolgan-Nenets) milli rayonu adlandırıldı və RSFSR-in Şərqi Sibir diyarının bir hissəsi idi. 7 dekabr 1934-cü ildə Krasnoyarsk diyarının təşkili ilə onun tərkibinə daxil edildi. 1977-ci ildə Taymır (Dolgan-Nenets) Muxtar Dairəsi olaraq adlandırıldı. Rusiya Federasiyasının müstəqil subyekti statusu, Krasnoyarsk ərazisinin inzibati ərazi hissəsi olaraq qalması 1992-ci il Federal qanununa uyğun olaraq rəstiqləndi. Bu müddəa Rusiya Federasiyasının 1993-cü il Konstitusiyasında təsdiq edilmişdir^[2]. 1 yanvar 2007-ci ildə Muxtar Dairəsi ləğv edildi və ərazi Taymır Dolgan-Nenets rayonu olaraq Krasnoyarsk dairəsinə daxil oldu.

17 aprel 2005-ci ildə keçirilmiş referendumun nəticələrinə görə, 1 yanvar 2007-ci ildə Taymır Muxtar Dairəsi ləğv edildi və ərazi Krasnoyarsk diyarının bir hissəsi oldu. Taymır Muxtar Dairəsinin ərazisində, xüsusi statusa malik olan Taymır Dolqan-Nenes rayonu adlı inzibati-ərazi vahidi təşkil olundu.

Sonradan yerli fəallar inzibati rayonun muxtar bölgə kimi tanınması ilə bağlı referendum keçirməyə çalışdılar, lakin hər dəfə ərazi seçki komissiyası onlardan imtina etdi^[3].

Dikson rayonu

Ust-Yenisey rayonu

Xatanqa rayonu

Ləğv edilmiş rayonlar

Avamski rayonu (1964-cü ilə qədər rayon mərkəzi Voloçanka kəndi olmuşdur^[4])

Dudinka rayonu (1956-cı ilə qədər rayon mərkəzi Dudinka kənd idi (1951-ci ildən bəri şəhər statusu daşıyır))

2006-cı ildə dairə ərazisində 5 ərazi vahidliyi, o cümlədən 1 inzibati rayon, 2 şəhər qəsəbəsi, 2 kənd yaşayış məntəqəsi var idi:

Taymır Dolqan-Nenes rayonu (rayonun bütün ərazisini əhatə edir)

Dikson şəhər tipli qəsəbəsi (Dikson rayonunun sərhədləri daxilində)

Dudinka şəhər tipli qəsəbəsi (Dudinka şəhəri və şəhər icra hakimiyyətinə tabe olan ərazilərin hüdudları daxilində)

Karaul kənd yaşayış məntəqəsi (Ust-Yenisey rayonunun sərhədləri daxilində)

Xatanqa kənd yaşayış məntəqəsi (Xatanqa rayonunun sərhədləri daxilində)

Milli tərkib:

	1939	1959	1970	1979	1989	2002
Dolğanlar1	3971 (13,8 %)	3934 (11,8 %)	4344 (11,4 %)	4338 (9,7 %)	4939 (8,9 %)	5517 (13,9 %)
Nenlər	2523 (8,8 %)	1878 (5,6 %)	2247 (5,9 %)	2345 (5,2 %)	2446 (4,4 %)	3054 (7,7 %)
Eneslər2					103 (0,2 %)	197 (0,5 %)
Nqanasanlar3		682 (2,0 %)	765 (2,0 %)	746 (1,7 %)	849 (1,5 %)	766 (1,9 %)
Evenklər	563 (2,0 %)	412 (1,2 %)	413 (1,1 %)	338 (0,8 %)	311 (0,6 %)	305 (0,8 %)
ruslar	16 931 (59,0 %)	21 799 (65,3 %)	25 465 (66,9 %)	30 640 (68,2 %)	37 438 (67,1 %)	23 348 (58,6 %)
digərləri	4723 (16,5 %)	4677 (14,0 %)	4826 (12,7 %)	6546 (14,6 %)	9717 (17,4 %)	6629 (16,7 %)
Qeydlər: 1939 və 1959-cu illərdə dolğanlar yakutlar olaraq nəzərdə tutulurdu. 1939, 1959, 1970 və 1979-cu illərdə eneslər nenlər kimi qeyd olunurdu. 1939-cu ildə Nqanasanlar nenlər olaraq qeyd edilmişdir.

• Устав (Основной Закон) Таймырского (Долгано-Ненецкого) автономного округа