Web3D, həmçinin 3D Web — üçölçülü kompüter qrafikasından istifadə edərək vebsaytları göstərmək və gəzmək üçün texnologiyalar qrupu.
Web3D-nin meydana çıxması 1994-cü ilə təsadüf edir. Bunun tarixi ümumdünya hörümçək torunda üçölçülü qrafik məlumatların saxlanması və görüntülənməsi üçün nəzərdə tutulmuş fayl formatı olan VRML-nin meydana çıxması ilə başlayır.[1] 1995-ci ilin oktyabrında İnternet Dünyasında Şablon Qrafik Proqramı "Netscape Communications" tərəfindən "Netscape 2.0"ın beta versiyası üçün 3D/VRML plaginini nümayiş etdirmişdir.[2]
2000–2010-cu illər arasında bu plaginlərdən biri olan "Adobe Flash Player" masaüstü kompüterlərdə geniş şəkildə quraşdırılmış və interaktiv veb səhifələri və onlayn oyunları göstərmək, video və audio məzmunu oynamaq üçün istifadə edilmişdir.[3]
Nəhayət, "Abobe", "Flash player" və AIR məhsulları üçün GPU sürətləndirici ilə interaktiv üçölçülü qrafika təqdim etmək üçün "Stage3D" API-ni inkişaf etdirmişdir.[4] Bu, sonradan proqram təminatçıları tərəfindən qəbul edilmişdir.[5][6]
2009-cu ildə "Google" tərəfindən "O3D" adlı açıq mənbəli üçölçülü veb texnologiyası təqdim edilmişdir. Bu, həmçinin brauzer plaginini tələb edirdi, lakin "Flash/Stage3D"dən fərqli olaraq "JavaScript" API-yə əsaslanırdı. "O3D" təkcə oyunlar üçün deyil, həm də reklamlar, 3D model izləyiciləri, məhsul demoları, simulyasiyalar, mühəndis proqramları, nəzarət və monitorinq sistemləri və kütləvi onlayn virtual dünyalar üçün nəzərdə tutulmuşdur.[7]
WebGL ("Veb Qrafik Kitabxanası"nın qısaldılmışı) Vladimir Vukiçeviç tərəfindən "Mozilla Foundation"da başladılan "Canvas 3D" təcrübələrindən ortaya çıxdı. Vukiçeviç ilk dəfə 2006-cı ildə "Canvas 3D" prototipini nümayiş etdirdi. 2007-ci ilin sonunda həm "Mozilla",[8] həm də "Opera"[9] öz ayrı-ayrı tətbiqlərini yaratmışdı.
2009-cu ilin əvvəlində "Khronos Group" qeyri-kommersiya texnologiya konsorsiumu "Apple", "Google", "Mozilla", "Opera" və başqalarının ilkin iştirakı ilə "WebGL" İşçi Qrupunu işə salmışdır.[10] "WebGL" spesifikasiyasının 1.0 versiyası 2011-ci ilin martında buraxılmışdır.[11]
Yeni texnologiyanın əsas üstünlükləri arasında veb standartlarına uyğunluq və heç bir brauzer plaginindən istifadə etmədən yerli 3D performansı daxildir.[12] "WebGL" "OpenGL ES"ə əsaslandığı üçün o, heç bir əlavə abstraksiya qatı olmadan mobil cihazlarda işləyir. Digər platformalar üçün "WebGL" tətbiqləri "OpenGL ES" zənglərini "DirectX", "OpenGL" və ya "Vulkan" API zənglərinə çevirmək üçün ANGLE-dan istifadə edir.[13]
Əsas "WebGL" çərçivələri arasında virtual reallıq təcrübələrini qurmaq üçün HTML əsaslı işarələmədən istifadə edən "A-Frame",[14] brauzer oyunları yaratmaq üçün xüsusi buludda yaradılmış yaratma platforması ilə yanaşı açıq mənbə mühərriki "PlayCanvas",[15] 2000-ci illərin əvvəlindən demossen yaratmaq üçün istifadə edilən MIT lisenziyalı çərçivə "Three.js",[16] 5-ci versiyada "WebGL" bek-end əldə edən "Unity"[17] və 3D veb məzmunu yaratmaq üçün "Blender", "3ds Max" və "Maya" ilə inteqrasiya edilmiş "Verge3D" var. [18]
"WebGPU" sürətləndirilmiş qrafika və hesablama üçün potensial veb standartı və "JavaScript" API üçün iş adıdır. Bu, "müasir üçölçülü qrafika və hesablama imkanlarını" təmin etmək məqsədi daşıyır. O, W3C "Veb üçün GPU" İcma Qrupu tərəfindən "Apple", "Mozilla", "Microsoft" və "Google" mühəndisləri ilə birlikdə hazırlanmışdır.[19]
"WebGPU"nun heç bir mövcud 3D API-yə əsaslanmaması və şeyderlər üçün "Rust"a bənzər sintaksisdən istifadə etməsi planlaşdırılır.[20]