Yerusəlimin köhnə şəhəri


Yerusəlimin köhnə şəhəri — (ərəb. المدينة القديمة‎, romanlaşdırılmış: əl-Mədinə əl-Qadimə, ivr. ‏הָ‏‎עִיר הָעַתִּיקָה, romanlaşdırılmış: Khair Haatiqa) — Şərqi Qüdsdə 0.9 kvadrat kilometr divarlı sahə. İçərişəhər bu gün 1840-cı illərdə şəhərin Britaniya xəritəsi ilə başlamış ola biləcək ənənəyə əsasən dörd kələ-kötür məhəlləyə bölünüb; bunlar Müsəlman Məhəlləsi, Xristian Məhəlləsi, Erməni Məhəlləsi və Yəhudi Məhəlləsidir. Beşinci sahə, Müsəlmanlar tərəfindən Əl-Əqsa və ya Haram əl-Şərif kimi tanınan Məbəd dağı, Qaya Qübbəsi, Əl-Əqsa məscidinin evidir. Bu bir vaxtlar yəhudi məbədinin yeri olub. İçərişəhərin indiki divarları və şəhər qapıları 1535-ci ildən 1542-ci ilə qədər Qanuni Süleyman dövründə Osmanlı İmperiyası tərəfindən tikilmişdir. İçəri Şəhərdə üç əsas İbrahim dini üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən və müqəddəs sayılan bir neçə yer var: Yəhudilik üçün Məbəd dağı və Qərb Divarı, Xristianlıq üçün Müqəddəs Qəbiristanlıq Kilsəsi, Qaya Qübbəsi və Əl-Əqsa məscidi. Bura 1981-ci ildə YUNESKO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına daxil edilmişdir.[2] Adına baxmayaraq, Yerusəlimin Köhnə Şəhərinin hazırkı planı qədim zamanlardan fərqlənir. Əksər arxeoloqlar hesab edirlər ki, Məbəd dağının cənubundakı qayalıqda yerləşən arxeoloji sahə olan Davud şəhəri Tunc və Dəmir dövrlərində Yerusəlimin ilk məskunlaşma mərkəzi olmuşdur. Bəzən qədim şəhər Sion dağını və Məbəd dağını əhatə edərək şərq və şimala yayılırdı. 19-cu əsrin ortalarına qədər bütün Qüds şəhəri (Davud türbəsi kompleksi istisna olmaqla) İçərişəhərin divarları arasında əhatə olunmuşdu. İçəri Şəhər 1948-ci il Ərəb-İsrail müharibəsindən sonra İordaniyanın nəzarətinə keçdi. 1967-ci il altı günlük müharibə zamanı İsrail Şərqi Qüdsü işğal etdi; Bundan sonra bütün şəhər İsrailin nəzarəti altında idi. İsrail birtərəfli qaydada 1980-ci ildə qəbul etdiyi Qüds Qanununda bütün Qüdsün İsrailin paytaxtı olduğunu bəyan etdi.[3][4][5][6]

Yerusəlimin köhnə şəhəri
Ölkə
Daxil edilməsi   (qeyri-məlum sessiya)
Yerusəlimin köhnə şəhəri xəritədə
Yerusəlimin köhnə şəhəri
Yerusəlimin köhnə şəhəri

Əhali

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1967-ci ildə İçərişəhərdə 17.000 müsəlman, 6.000 xristian yaşayırdı. İçərişəhərin indiki əhalisi əsasən müsəlman və xristian məhəllələrində yaşayır.[7] 2007-ci ildə əhalinin ümumi sayı 36,965 nəfər idi, bunun 27.500-nü müsəlman əhali təşkil edirdi. 3089-u isə yəhudilərdən ibarət idi.[8]

Siyasi status

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1948-ci ildə Ərəb-İsrail müharibəsi zamanı İçəri Şəhər İordaniya tərəfindən tutuldu və bütün yəhudi sakinləri qovuldu. 1967-ci ildə Məbəd dağında əlbəyaxa döyüşlərin baş verdiyi Altı Günlük Müharibə zamanı İsrail qüvvələri Şərqi Qüdsün qalan hissəsi ilə birlikdə İçərişəhəri ələ keçirdi, sonradan onları İsrail ərazisi kimi ilhaq etdi və yenidən Qüdsün qərb hissəsi ilə birləşdirdi. Şəhəri bu gün İsrail hökuməti özünün milli paytaxtının bir hissəsi hesab edərək bütün əraziyə nəzarət edir. Bununla belə, Şərqi Qüdsü faktiki olaraq İsrailə birləşdirən 1980-ci il Qüds Qanunu Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının 478 saylı qətnaməsi ilə etibarsız elan edildi. Şərqi Qüds indi beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən işğal olunmuş Fələstin ərazisinin bir hissəsi kimi qəbul edilir.[9][10]

UNESCO statusu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1980-ci ildə İordaniya İçərişəhərin YUNESKO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına daxil edilməsini təklif etdi.[11] 1981-ci ildə Siyahıya əlavə edilmişdir. 1982-ci ildə İordaniya onun Təhlükədə olan Ümumdünya İrs Siyahısına əlavə edilməsini xahiş etdi. Birləşmiş Ştatlar hökuməti İordaniya hökumətinin belə bir namizəd göstərmək səlahiyyətinin olmadığını və Qüdsü faktiki olaraq nəzarətdə saxladığı üçün İsrail hökumətinin razılığının tələb olunacağını qeyd edərək bu tələbə qarşı çıxdı. 2011-ci ildə UNESCO bəyanat yayaraq Şərqi Qüdsün "işğal edilmiş Fələstin ərazisinin bir hissəsi olduğu və Qüdsün statusunun daimi status danışıqları ilə həll edilməli olduğu" fikrini təkrarladı.[12]

Qalereya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Yəhudi Məhəlləsi
    Yəhudi Məhəlləsi
  • Küçə bazarı
    Küçə bazarı
  • Xalq arasında Davud Qülləsi kimi tanınan qalaya giriş
    Xalq arasında Davud Qülləsi kimi tanınan qalaya giriş
  • Müqəddəs Qəbir Kilsəsi
    Müqəddəs Qəbir Kilsəsi
  • Müjdəçi Xanımın Katedrali, Yerusəlim
    Müjdəçi Xanımın Katedrali, Yerusəlim

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 ArchINFORM (alm.). 1994.
  2. ↑ Geva, Hillel; De Groot, Alon. "The City of David Is Not on the Temple Mount After All". Israel Exploration Journal. 67 (1). 2017: 32–49. ISSN 0021-2059. JSTOR 44474016. 2023-11-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-02-06. The prevailing view among researchers that the early city, the City of David, lay in the southern part of the eastern ridge next to the spring.
  3. ↑ Finkelstein, Israel; Silberman, Neil Asher. The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Sacred Texts. Simon and Schuster. March 6, 2002. ISBN 978-0-7432-2338-6. July 1, 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 6, 2024 – Google Books vasitəsilə.
  4. ↑ Ariel, D. T., & De Groot, A. (1978). "The Iron Age extramural occupation at the City of David and additional observations on the Siloam Channel." Excavation at the City of David, 1985.
  5. ↑ Broshi (1974), pp. 21–26.
  6. ↑ Reich, R., & Shukron, E. (2000). "The Excavations at the Gihon Spring and Warren's Shaft System in the City of David." Ancient Jerusalem Revealed. Jerusalem, 327–339.
  7. ↑ "Jerusalem The Old City: Urban Fabric and Geopolitical Implications" (PDF). International Peace and Cooperation Center. 2009. 2013-09-28 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib.
  8. ↑ Bracha Slae. "Demography in Jerusalem's Old City". The Jerusalem Post. 13 July 2013. 20 January 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 September 2015.
  9. ↑ East Jerusalem: Key Humanitarian Concerns Arxiv surəti 21 iyul 2013 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2013-07-21 at the Wayback Machine United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs occupied Palestinian territory. December 2012
  10. ↑ Benveniśtî, Eyāl. The international law of occupation. Princeton University Press. 2004. 112–13. ISBN 978-0-691-12130-7.
  11. ↑ Advisory Body Evaluation Arxivləşdirilib 2016-08-19 at the Wayback Machine (PDF file)
  12. ↑ "UNESCO replies to allegations". UNESCO. 15 July 2011. 16 April 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 February 2024. The Old City of Jerusalem is inscribed on the World Heritage List and the List of World Heritage in Danger. UNESCO continues to work to ensure respect for the outstanding universal value of the cultural heritage of the Old City of Jerusalem. This position is reflected on UNESCO’s official website (www.unesco.org). In line with relevant UN resolutions, East Jerusalem remains part of the occupied Palestinian territory, and the status of Jerusalem must be resolved in permanent status negotiations.