Yorubalar

Yoruba ('Yorùbá') — Afrika ölkəsi olan Nigeriyadaki ən böyük (etnik) topluluqdur. Sayları 44 milyon olan bu xalq Nigeriyadan başqa ölkələrədə yayılmışlar. Yaşadıqları ölkələrdə əsas iki Yoruba diasporu mövcuddur. Bunlardan biri 1960–80-ci illərdə olan iqtisadi və siyasi səbəblərdən ABŞ-yə və İngiltərəyə köçən yeni köçkünlər, digəri isə Kölə ticarəti zamanı Kuba,Puerto-Riko,Dominikan Respublikası və s. ölkələrə gətirilən insanlar idi.

Yorubalar
Yorubalı bir ana və uşağı
Özünüadlandırma
Ìran Yorùbá
Ümumi sayı
44 milyon
Yaşadığı ərazilər
Nigeriya 41.6 milyon [1][2]
Benin 1.7 milyon [3]
Qana 469.000 [4]
Toqo 331.000 [5]
Kot-d'İvuar 120.000 [6]
Dili

Yoruba dili və Yoruboid dilləri

Dini

Xristianlıq,İslam və Yoruba dini

Ümumi məlumat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Nigeriyada yaşayanların 26 %-ni təşkil etmələrindən başqa sayları Qərbi Afrika bölgəsindəki digər ölkələrdəkilərlə birlikdə 50 milyona yaxındır.

Yorubaların çoxluğu Nigeriyanın cənub-qərbindən yaşasalar da, Benin, Toqo, Sierra Leone, Kuba kimi ölkələrdə önəmli Yoruba cəmiyyəti yaşayır. Yorubaların ənənələri Amerika dövlətlərininde Yoruba dini görüşlərinə zemin oldu, örnək olaraq Voodoo (Vodoun), Santeria, Umbanda, Candomble, Macumba.

Etimologiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yoruba sözü Oyo imperiyası sözündən törədiyi güman olunur. İlk vaxtlar Oyo imperiyasındakı xalq Hausa adlanırdı sonralar Nigeriyadakı ilk anqlikan yepiskop Crowther öz kitabında xalqı Yoruba adlandırdı.[7] Alternativ olaraq bəzən Yoruba diasporu Aku da adlandırırlar.[8]

Yoruba dili

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Yoruba dili

Yoruba dili (yerli adı èdè Yorùbá, 'Yorùbá dili') Niger-konqolez dillərindən biridir ki, təxminən 20 milyon nəfər tərəfindən Qərbi Afrikada danışılır. Yoruba xalqının çoxu Yoruba dilində danışır. Yoruba dili İgala dili ilə çox bənzərlik göstərir. Bu dillər Yoruboid dili qrupuna aiddir. Forde (1951)və Westermann ilə Bryan (1952) İgala dilini Yoruba dilinə bir ləhcə kimi götürmüşdür. Yoruba dili Erdekir dillərinə aid olsa da, bir-biri ilə çox yaxın olduğundan İgala ilə bu qədər bənzərlik göstərir. Ancaq ayrı-ayrı dillərdir.[9]

Yoruba dini

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Yoruba dini

Yoruba dini Yorubalıların adət-ənənələrini və digər mənəvi təlimlərini özündə əks etdirir. Yoruba dini mifologiya, fəlsəfə, inancların təzahürü kimi çıxış edir. Dinin hər hansı bir peyğəmbəri və ya yaradıcısı yoxdur. Dinin ana vətəni Yorubaland adlanan Benin və Togonun sərhəd ərazilərində yerləşən ərazidir. Yoruba dinində hekayələr, miflər, musiqilər xüsusi yer tutur..[10]

Bundan başqa Yorubalılar arasında müsəlman və xristianlarda vardır. İlk İslamın gəlişi Wangara tacirləri nəticəsində olmuşdur. Daha sonra Mali imperiyası Yorubalılar arasında İslamın yayğınlaşmasında böyük rol oynamışdı. Xristianlar isə burda aktiv şəkildə 19-cu əsrdə fəaliyyət göstərirdilər. Yorubalılar arasında bir çox məzhəbdən Xristian vardır. İlk xristianlar 16-cı əsrdə bura gəlmiş niderlandlar idi. Daha sonra onları fransızlar, ingilislər, almanlar gəldilər.[11]

Muncuqlu Tac

Mənbə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Д. М. Бондаренко, Р. Н. Исмагилова Йоруба // Народы и религии мира / Глав. ред. В. А. Тишков. М.: Большая Российская Энциклопедия, 1999.
  • Дэвидсон Бэзил. Новое открытие древней Африки / Пер. с англ. М. К. Зеновича. Под ред. И. И. Потехина. — М.: Изд-во восточной литературы, 1962. — 316 с. — Серия "По следам исчезнувших культур востока".
  • Линде Г., Бретшнейдер Э. До прихода белого человека: Африка открывает свое прошлое / Пер. с нем. Н. А. Николаева. Под ред. А. Б. Макрушина. — М.: Наука, Главная редакция восточной литературы, 1965. — 264 с. — Серия "По следам исчезнувших культур востока".

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Ethnologue of World Languages, 39.5 million Yorubas in a Nigerian population of 181.2 million (2015) = 21.8% and 41.6 million in 2017. "Ethnologue, Languages of the World" (ingilis). 2019-07-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-05-26.
  2. ↑ CIA-21% of 195.5 million. "The Word Fact Book" (ingilis). 2022-03-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-05-26.
  3. ↑ "Bénin". www.axl.cefan.ulaval.ca. 2019-09-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-05-26.
  4. ↑ Project, Joshua. "Ghana - Joshua Project". joshuaproject.net. 2022-06-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-05-26.
  5. ↑ Project, Joshua. "Togo - Joshua Project". joshuaproject.net. 2022-01-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-05-26.
  6. ↑ Project, Joshua. "Côte d'Ivoire - Joshua Project". joshuaproject.net. 2022-02-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-05-26.
  7. ↑ Jorge Canizares-Esguerra; Matt D. Childs; James Sidbury. The Black Urban Atlantic in the Age of the Slave Trade. The Early Modern Americas. University of Pennsylvania Press. 2013. ISBN 978-0-8122-0813-9.
  8. ↑ Toyin Falola; Ann Genova. Orisa: Yoruba gods and spiritual identity in Africa and the diaspora. Africa World Press. 2005. ISBN 978-1-59221-373-3.
  9. ↑ Ethnologue 2009, with figures from 1993
  10. ↑ Abimbola, Kola. Yoruba Culture: A Philosophical Account (Paperback). Iroko Academics Publishers. 2005. ISBN 978-1-905388-00-4.
  11. ↑ John O. Hunwick. Religion and National Integration in Africa: Islam, Christianity, and Politics in the Sudan and Nigeria (Series in Islam and society in Africa). Northwestern University Press. 1992. səh. 103. ISBN 978-0-8101-1037-3.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
 Nigeriya ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.