Zoğal
Zoğal (lat. Cornus) — bitkilər aləminin zoğalçiçəklilər dəstəsinin zoğalkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
| Zoğal | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
|
Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Cins: Zoğal |
||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
Zoğal Böyük və Kiçik Qafqaz dağlarının ətəklərindəki meşəliklərdə yabanı halda yayılmışdır. Azərbaycanda Şəki – Zaqatala, Quba – Qusar zonalarında, eləcə də Kür – Araz çayları ətrafındakı rayonlarda ona çox təsadüf olunur. Bundan başqa, zoğal respublikamızın bir çox rayonlarının həyatyanı bağlarında becərilir.
Zoğal ağacının ən çox meyvələrindən istifadə olunur. Meyvələrini tam yetişəndə yığır, həm təzə-təzə, həm də qurudub istifadə edirlər. Zoğalın meyvəsində 20-25 % şəkər (qlükoza, fruktoza, saxaroza), 10-11 % üzvi turşular (limon, alma, kəhraba və s.) 8-8 % aşı maddəsi, karotin və C, B vitaminləri, boyayıcı və pektin maddələri və s. vardır.
Zoğalın təzə dərilmiş meyvəsindən və şirəsindən xalq təbabətində şəkər xəstəliyi zamanı sərinlədici və ürək yanğısının qarşısını alan vasitə kimi istifadə edirlər. Bundan əlavə, meyvəsinin tumunu qovurub toz halına salandan sonra uşaqlarda baş verən ishala dizenteriyaya qarşı işlədirlər. Zoğal meyvələrindən hazırlanmış çaxır demək olar ki, ishalın və dizenteriyanın ən vacib dərmanıdır. Zoğalın yarpağından çay surqatı kimi də istifadə edilir. Ümumiyyətlə, Azərbaycanın xalq təbabətində zoğalın meyvələrindən çox qədimdən isitməyə qarşı istifadə olunur. Bu məqsədlə zoğalın qurudulmuş meyvəsindən suda çay kimi dəmləyib gündə 2-3 dəfə, hər dəfə də bir stəkan xəstəyə içirirlər.
Zoğaldan hazırlanan keyfiyyətli lavaş da rayon əhalisinə çoxdan məlumdur. Zoğal lavaşından bir sıra xörəklərdə dadverici, iştahartırıcı, mədənin həzm prosesini yaxşılaşdırıcı kimi geniş istifadə edilir.
Zogal meyvələri yetişdikcə turşluğu azalır, şəkəri isə xeyli artır. Odur ki, zoğalı al-qırmızı rəng aldıqda toplamaq məsləhətdir.
Növləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Cornus × acadiensis Fernald
- Cornus alba L.
- Cornus alternifolia L.f.
- Cornus amomum Mill.
- Cornus amomum subsp. obliqua (Raf.) J.S.Wilson
- Cornus × arnoldiana Rehder
- Cornus asperifolia Michx.
- Cornus austrosinensis W.P.Fang & W.K.Hu
- Cornus bretschneideri L.Henry
- Cornus canadensis L.
- Cornus capitata Wall.
- Cornus capitata subsp. angustata (Chun) Q.Y.Xiang
- Cornus chinensis Wangerin
- Cornus controversa Hemsl.
- Cornus darvasica (Pojark.) Pilip.
- Cornus disciflora Moc. & Sessé ex DC.
- Cornus drummondii C.A.Mey.
- Cornus excelsa Kunth
- Cornus eydeana Q.Y.Xiang & Y.M.Shui
- Cornus florida L.
- Cornus florida var. urbiniana (Rose) Wangerin
- Cornus foemina Mill.
- Cornus × friedlanderi W.H.Wagner
- Cornus glabrata Benth.
- Cornus hemsleyi C.K.Schneid. & Wangerin
- Cornus hongkongensis Hemsl.
- Cornus hongkongensis subsp. elegans (W.P.Fang & Y.T.Hsieh) Q.Y.Xiang
- Cornus hongkongensis subsp. ferruginea (H.Hara) Q.Y.Xiang
- Cornus hongkongensis subsp. gigantea (Hand.-Mazz.) Q.Y.Xiang
- Cornus hongkongensis subsp. melanotricha (Pojark.) Q.Y.Xiang
- Cornus hongkongensis subsp. tonkinensis (W.P.Fang) Q.Y.Xiang
- Cornus iberica Woronow
- Cornus koehneana Wangerin
- Cornus kousa F.Buerger ex Hance
- Cornus kousa subsp. chinensis (Osborn) Q.Y.Xiang
- Cornus kousa subsp. kousa
- Cornus macrophylla Wall.
- Cornus macrophylla var. stracheyi C.B.Clarke
- Cornus mas L.
- Cornus meyeri (Pojark.) Pilip.
- Cornus multinervosa (Pojark.) Q.Y.Xiang
- Cornus nuttallii Audubon ex Torr. & A.Gray
- Cornus oblonga Wall.
- Cornus officinalis Siebold & Zucc.
- Cornus oligophlebia Merr.
- Cornus papillosa W.P.Fang & W.K.Hu
- Cornus parviflora S.S.Chien
- Cornus peruviana J.F.Macbr.
- Cornus quinquinervis Franch.
- Cornus racemosa Lam.
- Cornus rugosa Lam.
- Cornus sanguinea L.
- Cornus sanguinea subsp. australis (C.A.Mey.) Jáv.
- Cornus sanguinea subsp. cilicica (Wangerin) D.F.Chamb.
- Cornus sanguinea subsp. hungarica (Kárpáti) Soó
- Cornus schindleri Wangerin
- Cornus schindleri subsp. poliophylla (C.K.Schneid. & Wangerin) Q.Y.Xiang
- Cornus sericea L.
- Cornus sericea subsp. occidentalis (Torr. & A.Gray) Fosberg
- Cornus sessilis Torr.
- Cornus × slavinii Rehder
- Cornus suecica L.
- Cornus ulotricha C.K.Schneid. & Wangerin
- Cornus × unalaschkensis Ledeb.
- Cornus volkensii Harms
- Cornus walteri Wangerin
- Cornus wilsoniana Wangerin
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 54. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- ↑ Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 117.