FRANSA

Alyer (fr. Allières) — Fransada kommuna, Cənub-Pireneylər regionunda yerləşir. Departament — Aryej. La-Bastid-de-Seru kantonuna daxildir. Kommunanın dairəsi — Fua. INSEE kodu — 09007. == Əhalisi == 2008-ci il üçün kommunanın əhalisi 63 nəfər təşkil edirdi. == İqtisadiyyatı == 2007-ci ildə 44 yaşda (15-64 yaş arasında) 29 nəfər iqtisadi cəhətdən, 15 nəfər fəaliyyətsizdir (fəaliyyət göstəricisi - 65.9%, 1999-cu ildə - 68.2%). 29 aktiv adamdan 28 nəfəri (18 kişi və 10 qadın), 1 qadın işsiz idi. 15 hərəkətsiz 7 nəfər arasında şagird və ya tələbə, 2 nəfər təqaüdçü, 6 nəfər digər səbəblərə görə fəaliyyətsizdir..

Ambrön (fr. Embrun, oks. Ambrun) — Fransada kommuna, Provans-Alp-Kot-d'Azür regionunda yerləşir. Departament — Yuxarı Alplar. Kommunanın dairəsi — Qap. Ambrön kantonuna daxildir. INSEE kodu — 05046. == Əhalisi == 2008-ci ildə əhalinin sayı 6267 nəfər təşkil edirdi. == İqtisadiyyatı == 2007-ci ildə əmək qabiliyyətli 3830 nəfər arasında (15-64 yaş) 2597 nəfər iqtisadi cəhətdən, 1233 nəfər fəaliyyətsizdir (fəaliyyət göstərici 67.8%, 1999-cu ildə bu 67.5%). 2597 aktiv adamdan 2325 nəfəri (1227 kişi və 1098 qadın), 272 nəfəri işsizdir (128 kişi və 144 qadın).

Ambrön (fr. Embrun, oks. Ambrun) — Fransada kommuna, Provans-Alp-Kot-d'Azür regionunda yerləşir. Departament — Yuxarı Alplar. Kommunanın dairəsi — Qap. Ambrön kantonuna daxildir. INSEE kodu — 05046. == Əhalisi == 2008-ci ildə əhalinin sayı 6267 nəfər təşkil edirdi. == İqtisadiyyatı == 2007-ci ildə əmək qabiliyyətli 3830 nəfər arasında (15-64 yaş) 2597 nəfər iqtisadi cəhətdən, 1233 nəfər fəaliyyətsizdir (fəaliyyət göstərici 67.8%, 1999-cu ildə bu 67.5%). 2597 aktiv adamdan 2325 nəfəri (1227 kişi və 1098 qadın), 272 nəfəri işsizdir (128 kişi və 144 qadın).

Asko (fr. Asco, kors. Ascu) — Fransanın Korsika regionunda yerləşən kommuna. Kommuna departamenti — Yuxarı Korsika. Qolo-Morozalya kantonuna daxildir. Kommunanın dairəsi — Korte. Kommunanın INSEE kodu — 2B023. == Əhalisi == 2008-ci ildə kommunanın əhalisi 129 nəfər təşkil edirdi. == İqtisadiyyatı == 2007-ci ildə əmək qabiliyyətli yaşda olan 74 nəfərdən (15-64 yaş) 35 nəfəri iqtisadi fəal, 39 nəfəri qeyri-fəal (fəaliyyət göstəricisi 47,3%, 1999-cu ildə 38,0%) olmuşdur. Fəaliyyətdə olan 35 nəfərdən 33 nəfəri (19 kişi və 14 qadın) işləyir, 2 nəfər işsiz (1 kişi və 1 qadın) olub.

Avern (fr. Avernes) — Fransada bələdiyyə , region — İl-de-Frans, departament —Val-d’Uaz. Əhalisi — 776 nəfər (1999). Bələdiyyə Paris şəhərinin 45 km şimal-qərbində, Serji belediyyənin 16 km qərbdə yerləşir.

Azad Fransa (fr. Forces françaises libres) və ya Döyüşən Fransa — İkinci dünya müharibəsi zamanı 1940-cı ilin 23 iyun tarixində Fransa və Üçüncü Reyx arasında imzalanan müqavilənin ardından yaradılmış müvəqqəti rejim. Rejimin yaradılmasında başlıca məqsəd Fransanın Üçüncü Reyx tərəfindən məğlubiyyətə uğradılması və ölkənin 60% işğal edilməsindən ibarət idi. Əsas idarə mərkəzi London şəhərində yerləşən rejimin rəhbəri Şarl de Qoll olmuşdur. == Fəaliyyəti == General Şarl de Qoll BBC-də Fransanın məğlub olmadığını və almanları Fransadan qovmaq üçün xeyir-dua verəcəyini bəyan etdi. Məşəl əməliyyatının müvəffəqiyyəti ilə əməliyyat mərkəzi Londondan Əlcəzairə köçürüldü. O, Vişi hökumətinə qarşı barışmaz idi. Normandiya desantında müttəfiq dövlətlər tezliklə Fransaya hakim oldular və Vişi hökumətini devirdilər. Fransada müvəqqəti prezidentlik təsis edildi. General Şarl de Qoll prezident seçildi.

Binya (fr. Billiat) — Fransada kommuna, Rona-Alplar regionunda yerləşir. Departament — En. Belqard-syur-Valserin kantonuna daxildir. Kommunanın dairəsi — Nantüa. INSEE kodu — 01044. == Əhalisi == 2010-ci ildə əhalinin sayı 484 nəfər təşkil edirdi. == Həmçinin bax == Fransa rayonlarının siyahısı == İstinadlar == == Xarici keçidlər == Vikianbarda Biyya (Fransa) ilə əlaqəli mediafayllar var.

Brena (fr. Brénaz) — Fransada kommuna, Rona-Alplar regionunda yerləşir. Departament — En. Şampan-an-Valrome kantonuna daxildir. Kommunanın dairəsi — Belle. INSEE kodu — 01059. == Əhalisi == 2010-ci ildə əhalinin sayı 92 nəfər təşkil edirdi. == İqtisadiyyatı == 2010-cu ildə əmək qabiliyyətli 58 nəfərin (15-64 yaş) 44 nəfəri İqtisadi cəhətdən fəal, 14 nəfər fəaliyyətsizdir (fəaliyyət göstəricisi - 75.9%, 1999-cu ildə - 69.8%). 44 fəal sakindən 42 nəfər (25 kişi və 17 qadın) işləyir, 2 nəfər işsizdir (1 kişi və 1 qadın). Aktiv olmayan 14 nəfər arasında şagird və ya tələbə, 6 nəfər təqaüdçü, 1 nəfər digər səbəblərə görə fəaliyyətsiz idi.

Brest (fr. Brest) – Fransanın şimal-qərbində yerləşən şəhər. Eyniadlı rayonun mərkəzidir.

Fransa Respublikası (fr. République Française), yaxud qısaca Fransa, köhnə mənbələrdə Firəngistan — Qərbi Avropada dövlət. O, Belçika, Lüksemburq, Almaniya, İsveçrə, İtaliya, Monako, Andorra və İspaniya ilə həmsərhəddir. Fransa Avropa İttifaqının qurucu üzvüdür. Rusiya və Ukraynadan sonra ərazicə Avropanın ən böyük 3-cü ölkəsidir. Avropa qitəsinin qədim dövlətlərindən sayılır. Kontinental Fransa cənubda Aralıq dənizindən şimalda La-Manş və Şimal dənizinə, şərqdə Reyn çayından qərbdə Atlantik okeanına qədər uzanan torpaqlarda yerləşir. Fransızlar torpaqlarının formasına görə ölkələrini altıbucaqlı (fransızca: L'Héxagone, "l'e-gza-gon" kimi oxunur) adlandırırlar. Fransa idarəetmədə yarı prezident sistemi olan unitar dövlətdir. Ölkənin əsas prinsipləri və idealları İnsan və Vətəndaş Hüquqları Bəyannaməsində izah edilir.

Binya (fr. Billiat) — Fransada kommuna, Rona-Alplar regionunda yerləşir. Departament — En. Belqard-syur-Valserin kantonuna daxildir. Kommunanın dairəsi — Nantüa. INSEE kodu — 01044. == Əhalisi == 2010-ci ildə əhalinin sayı 484 nəfər təşkil edirdi. == Həmçinin bax == Fransa rayonlarının siyahısı == İstinadlar == == Xarici keçidlər == Vikianbarda Biyya (Fransa) ilə əlaqəli mediafayllar var.

Faren (fr. Fareins) — Fransada kommuna, Rona-Alplar regionunda yerləşir. Departament — En. Sen-Trivyo-syur-Muanyan kantonuna daxildir. Kommunanın dairəsi — Burk-an-Bres. INSEE kodu — 01157. == Coğrafiyası == Kommuna Paris şəhərinin 370 km cənub-şərqində, Lion şəhərindən 30 km şimal-şərqdə və Burk-an-Bres şəhərindən 45 km cənub-qərbdə yerləşir. == Əhalisi == 2010-ci ildə əhalinin sayı 2137 nəfər təşkil edirdi. == İqtisadiyyatı == 2010-cu ildə əmək qabiliyyətli 1535 nəfər (15-64 yaş) arasında 1007 nəfər iqtisadi fəal, 349 fəaliyyətsiz (fəaliyyət göstərici 74.3%, 1999-cu ildə 75.4%) idi. 1007 fəal sakindən 953 nəfər (505 kişi və 448 qadın) işləyir, 54 nəfər işsizdir (22 kişi və 32 qadın).

Foss (fr. Fosses) — Fransada bələdiyyə, region — İl-de-Frans, departament — Val-d'Uaz, rayon — Sarsel, kanton — Lüzarş. Əhalisi — 9.998 nəfər (1999). Bələdiyyə Paris şəhərinin təxminən 29 km şimalında, Serji bələdiyyəsinin 32 km şərqində yerləşir.

Fransa Akademiyası (fransızca:Académie française) - fransız dilinin və ədəbiyyatının tədqiqatı ilə məşğul olan elmi quruluş. == Yaranma tarixi == Kardinal Rişelyenin 29 yanvar 1635-ci il tarixli fərmanı əsasında yaradılmışdır. == Üzvlük == Akademiya 40 üzvdən ibarətdir. Bunlar əsasən fransız dilinin inkişafında və tanınmasında böyük xidmətləri olan yazıçı, şair, filosof, tarixşünas, alim, tənqidçi, dövlət xadimləri və s. arasından seçilir. Akademiyaya üzvlük ömürlükdür.

Direktoriya, Fransa Direktoriyası (fr. Directoire exécutif, französisch Le Directoire; 26 oktyabr 1795-24 dekabr 1799) Fransa inqilabından sonra Milli Konvent tərəfindən 1795-ci ildə qəbul edilmiş konstitusiyaya əsasən idarəetmə forması, beş nəfərdən ibarət (fr. membres du Directoire) icraedici orqan (Fransa Respublikası Konstitusiyası 1795, bənd 132). Direktoriya üzvülüyünə namizəd Beşyüzlər Şurası (fr. Conseil des Cinq-Cents) tərəfindən irəli sürülür və Ansionlar Şurası (fr. Le Conseil des Anciens Ağsaqqallar Şurası) tərəfindən 5 il müddətinə təkrar seçilməmək şərti ilə seçilir (Fransa Respublikası Konstitusiyası 1795, bəndlər 132, 133, 137 və 138) Direktoriya üzvü 40 yaşından yuxarı, Direktoriya üzvülərindən qohumu olmamaq şərti ilə, Qanunverici Korpusun üzvüləri və nazirlərdən seçilir (Fransa Respublikası Konstitusiyası 1795, bəndlər 135, 136, 139). Hər bir Direktoriya üzvü İcraedici Direktoriyanın prezidenti (fr. président du Directoire) olub (Fransa Respublikası Konstitusiyası 1795, bənd 141), eyni zamanda İcraedici Direktoriyanın katibi (fr. secrétaire du Directoire) seçilir (Fransa Respublikası Konstitusiyası 1795, bənd 143). Direktoriya iclaslarını Qanunverici Korpusda keçirir (Fransa Respublikası Konstitusiyası 1795, bənd 171).

Fransa erməniləri — Fransada yaşayan ermənilərə verilən ümumi ad. Qərb ölkələri arasında Fransa erməniləri ABŞ ermənilərindən sonra ikinci ən böyük erməni diasporudur. Fransada yerləşən Erməni Məsələsinin Müdafiə Komitəsi (Comité de défense de la cause arménienne (CDCA)) və Erməni Diasporunun Araşdırmalar Mərkəzinin (Centre de recherches sur la diapora arménienne (CRDA)) verdiyi məlumata görə bu gün Fransada 600 min nəfər erməni əsilli yaşayır. == Tarixi == 19-20-ci əsrlərdən etibarən ermənilərin Avropa ölkələrinə və ABŞ-yə miqrasiyası kütləvi hal almağa başlayır. Bu miqrasiya əsasən siyasi və hərbi səbəblərdən baş verirdi. İlk dəfə ermənilərlə bağlı məsələ San-Stefano (1878, 16-cı maddə) və Berlin müqaviləsində (1878, 61-ci maddə) öz əksini tapmışdı. 19-cu əsrin ikinci yarısında Osmanlı imperiyası ərazisində etnik erməni azlığın Qərb dövlətləri və Rusiya imperiyası tərəfindən qızışdırılması ilə Böyük Britaniya, Çar Rusiyası, Fransa, ABŞ kimi güclər də bu məsələyə daxil olmuş və ermənilərdən Osmanlı imperiyasına qarşı təzyiq vasitəsi kimi istifadə etməyə başlamışdılar. Məhz bu dövrdə Osmanlı imperiyası ərazisində ermənilərin siyasi fəaliyyəti, silahlı üsyanları dövlət rəhbərliyinin onlara qarşı təhlükəsizlik tədbirlərini gücləndirməsi ilə nəticələnmiş, bu da erməni siyasi aktivistlərinin və ümumilikdə etnik ermənilərin Qərb ölkələrinə mühacirət etməsinə gətirib çıxarmışdır. == Demoqrafiyası == Müasir dövrümüzdə Fransada ermənilərin üçüncü nəsli yaşamaqdadır. Bunlardan 400 mini Fransa ərazisində anadan olmuş ermənilər, əlavə 200 min nəfəri isə sonradan Fransaya miqrasiya etmiş ermənilərdir.

Müasir gerb rəsmi simvolu kimi heç bir hüquqi statusa malik olmasa da, 1953-cü ildən sonra Fransanın simvoluna çevrildi. Gerb ibarətdir: pelta, "République Française" (Fransa Respublikası) mənasını verən "RF" monoqramı ilə bir tərəfdə bir aslanın başı, digər tərəfində bir qartal ilə bitir; zeytun budağı dünyanı simvollaşdırır; palıd budağı hikməti simvolizə edir; fastsiya ədalətin rəmzi.

Marselyeza (fr. La Marseillaise) — Böyük Fransa inqilabının himni. Hazırda Fransanın dövlət himnidir. Himnin əvvəlki adı "Reyn ordusunun hərbi marşı" olmuşdur. == Tarixi == Sözləri və musiqisi 25 aprel 1792-ci ildə hərbi mühəndis Klod Jozef Ruje de Lil tərəfindən yazılmışdır. Məhz bu marşın sədaları altında Marsel könüllü batalyonu Parisə daxil olmuşdur. Marselyeza 24 noyabr 1793-cü ildə Fransanın himni kimi qəbul edilir. 1848-ci ildə inqilab dalğası bütün Avropanı bürüyərkən azadlıq simvoluna çevrilən Marselyezanın sədaları İtaliyadan, Macarıstandan, Polşadan və başqa ölkələrdən gəlməyə başlayır. Daha sonra 1871-ci ildə Paris Kommunasının döyüş meydanlarında səslənən Marselyeza 1944-cü ildə yenidən Fransanın dövlət himni kimi təsdiqlənir.

Böyük Fransa inqilabı (fr. Révolution française; 1789–1799) — Fransa və Avropanın siyasi tarixində köklü dəyişikliklərə səbəb olmuş ən mühüm tarixi hadisələrdən biri. O dövr Fransasında, eləcə də digər aparıcı Avropa ölkələrində hakim zadəgan və katolik ruhanilərinə verilmiş qeyri-məhdud imtiyazlarla xarakterizə olunan mütləq monarxiyadan demokratiyaya keçid, vətəndaşlıq və insan hüquq və azadlıqları kimi mütərrəqqi prinsiplərə əsaslanan siyası-sosial inqilab. İnqilab qanlı iğtişaşlar, minlərlə insanın təqib və edamıyla müşahidə olunumuş, hətta beynəlxalq səviyyədə ciddi narahatlıq doğurmuşdur. İnqilab özündən sonra Avropada Napoleon müharibələri, Fransada monarxiyanın bərpası və nəhayət müasir azad, demokratik Fransanın simasını müəyyənləşdirəcək daha iki inqilaba səbəb olmuşdur. İnqilabdan sonrakı 75 il ərzində Fransa respublika, diktatorluq, konstitusiyalı monarxiya və iki müxtəlif imperiyalar halında mövcud olmuşdur. === Səbəbləri === XVIII əsr Fransası özünün dövlət quruluşu baxımından mərkəzi bürokratik sistemə və hərbi dayaqlara əsaslananan mütləq monarxiya idi. Hakim feodal sinifindən tamamilə azad olan kral iri zadəgan feodallar və katolik ruhanilərinə böyük miqyaslı imtiyazlar verməklə mütləq hakimiyyətini qoruyub saxlayırdı. Müəyyən dövrə qədər kral "milli sərvətlərin" artırılması, yəni milli sənayə müəssisələrinin və ticarətin inkişafına böyük səylə qayğı göstərməklə fransız burjuaziyasının etimadından da istifadə edirdi. Bununla belə kral tədricən hakim sinfin artmaqda və günü-gündən kəskinləşməkdə olan yeni tələblərini ödəməkdə çətinlik çəkirdi.

Fransa iqtisadiyyatı öz iqtisadi inkişafına görə dünyanın aparıcı sənaye dövlətlərinin "böyük yeddiliyinə" daxildir. Fransa dünyanın 5-ci iqtisadi gücüdür. O, dünya ÜDM-nin 5%-ni və dünya ticarətinin 6%ni formalaşdırır. Fransa unitar döv­lətdir və onun büdcə sistemi yalnız iki hissədən iba­rətdir: dövlət büdcəsi və yerli büdcələr. Ölkədə büdcə sisteminin vahidliyi yoxdur. Bütün büdcələr formal şəkildə ayrılmışlar. Hər bir inzibati vahidin büdcəsi onun icraiyyə hakimiyyət orqanı tərəfindən təsdiq olunur. Fransanın maliyyə sisteminə dövlət (mərkəzi) və yerli büdcələrdən başqa, həmçinin büd­cə­dən­kənar fondlar və dövlət müəssisələrinin maliyyələri daxildir. Dünya miqyasında Fransanın ən iri birjası Matif Paris birjası hesab edilir. Bu birjada aparılan əməliyyatlar içərisində ən çox xüsusi çəkini dövlət istiqrazları tutur.

Fransa kampaniyası, Fransa döyüşü və ya Fransanın süqutu — ikinci dünya müharibəsi zamanı nasist Almaniyasının Fransavə Aşağı Ölkələri (Niderland, Belçika, Lüksemburq) işğal etməsi ilə nəticələnən hərbi kampaniya. == Arxa plan == 23 mart 1933-cü ildə Çörçill çıxışlarından birində Almaniyada hakimiyyətə gələn Nazi rejiminin Avropadakı sülh rejimini təhdid etdiyini xəbərdar etdi və “Fransız Ordusu üçün Allaha şükür” kəlimələrini söylədi. Aprel ayında yenidən bu mövzuya qayıtdı və qəti şəkildə bildirdi: "Fransa yalnız Avropada sağ qalan yeganə böyük demokratiya deyil, eyni zamanda o ən güclü hərbi gücdür." Bir neçə il sonra müharibə xatirələrinin birinci cildini toplayan Çörçill yazırdı ki, "Fransız Ordusu üçün "Allaha şükür edirəm" deyəndə hamının üzündə gördüyüm ağrı və nifrət görünüşünü xatırladım". Bu güclü ordunun 1940-cı ildə altı həftədə məğlub olması tarixin ən diqqət çəkən hərbi məqamlarından biridir. 1939-cu ildə, İkinci Dünya Müharibəsi yaxınlaşarkən İngilislər və Fransızlar Birinci Dünya Müharibəsi əsnasında 1914-18-də baş verənlərin yenilənmiş bir versiyası ilə mübarizə aparmağı planlaşdırdılar, lakin bəzi əsas fərqlərlə. 1914-cü ildə fransızlar cəbhə hücumlarında böyük itki vermişdilər. Bu dəfə hərbi qüvvələrini və sənaye bazalarını ümumi müharibə aparmaq üçün səfərbər edərkən qərbi Avropada müdafiədə qalacaqdılar. Hərbi əməliyyatların başlamasından təxminən 2-3 il sonra hücum etməyi planlaşdırırdılar. Buna görə də, tarixdə "Majino xətti" adlanan və Fransa-Almaniya sərhədində yerləşən, 1940-cı ildə tikilib qurtarılması planlaşdırılan bir səddin tikintisinə başladılar. Fransız hərbi doktrininə uyğun olaraq Majino xətti alman qoşunları üçün keçilməz sədd olmalıydı.

Kanton (fr. Canton) Fransada — inzibati-ərazi vahidi, bir neçə icmanı əhatə edir (ən azı kənd yerlərində — şəhərlərdə, əksinə bir neçə kantona uyğun gələ bilər). Fransada 1774 dənizaşırı, o cümlədən 2074 kanton mövcuddur. == Kantonun funksiyası == Kantonlar ilk növbədə seçki sisteminin struktur əsasını təşkil edir. Hər bir kanton müvafiq şöbənin Baş Şurasına öz nümayəndəsini seçir. Əks təqdirdə yalnız Paris məclisi təşkil olunur. == Tarixi == Kantonlara və departamentlərə bölünmə 1790-cı ildə Fransada tətbiq edildi. Qanunun ilkin variantı kantonların rayonlara (districts) birləşdirilməsini nəzərdə tutulurdu , lakin 1800-cü ildə rayonlar dairələrin əvəzinə yaradılmışdır. == Həmçinin bax == Fransa rayonlarının siyahısı == Ədəbiyyat == Дерюжинский, Владимир Фёдорович. Кантон, во Франции // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т.

Fransa Krallığı — 843–1792-ci illərdə mövcud olmuş qədim krallıqdır. Son orta əsrlərə və yüzillik müharibəyə qədər Avropanın ən güclü dövlətlərindən biri idi. Həm də dünyada müstəmləkəyə malik olan erkən müstəmləkə dövlətlərindən biri idi. Hökmdarın səlahiyyətləri 1791-ci ildə məhdudlaşdırıldı, 1792-ci ildə monarxiya ləğv edildi və Birinci Fransa Respublikası yaradıldı. Krallığın paytaxtı Paris şəhəri, dini Roma katolikliyi idi. Sloqanı Montjoie Saint Denis!, dövlət himni Marche Henri IV (1590–1792, 1814–1830)La Parisienne (1830–1848) olmuşdur. == Tarixi == === Yüzillik müharibə === Yüzillik müharibə 1337-ci ildə başlamış və 1453-cü ildə başa çatmışdır. Topdan dünyada ilk dəfə bu müharibədə istifadə edildi. İngiltərə 1337-ci ildə Fransaya müharibə elan etdi. Ancaq ingilislər məğlub oldular.

Fransa metropoliyası (fr. France métropolitaine), və ya Fransanın metropoliyası — qitədə və Atlantik okeanında ən yaxın adalar, ingilis kanalı və Aralıq dənizində (Korsika adası da daxil olmaqla) əraziləri əhatə edən Fransanın Avropa hissəsi. Bu, bir qədər köhnəlmiş ifadədir, çünki "metropolis" sözü koloniyaların mövcudluğunu nəzərdə tutur. Fransanın xarici mülkləri koloniyaların statusu daşımır, çünki 1946-cı ildə Konstitusiyaya əsasən Fransa Birliyi yaradılıb. Rəsmi hüquqi müddət (məsələn, Avropa İttifaqının rəsmi sənədlərində istifadə olunur) Fransanın Avropa ərazisidir (fr. territoire européen de la France). Ancaq Fransanın gündəlik istifadəsində, Fransız metropoliyası (ya da sadəcə metropolis) Fransa xaricindəki mülklərə, yəni Fransanın xaricində olan torpaqlarına qarşı çıxır. Metropoliyanın sahəsi 551,500 km², yəni ölkənin ümumi ərazisinin 80% -ni təşkil edir. 2014-cü ilin əvvəlində metropol əhalisi 63,460 min nəfər, yəni ümumi əhalinin 96% -ə çatmışdır.

Fransa mədəniyyəti — coğrafi şəraitdən və böyük tarixi hadisələrdən təsirlənən Fransa mədəniyyəti. Fransa və ümumiyyətlə Paris XVII əsrdən başlayaraq elit mədəniyyət və dekorativ sənət mərkəzi olan böyük bir rol oynadı. Bundan əlavə, Fransanın iqtisadi, siyasi və hərbi təsirinin artması ilə onun rolu durmadan artırdı. == Dil == Ədəbi dilin saflığı (purizm üçün) istəyi rəsmi standart olaraq Fransa Akademiyası tərəfindən qurulmuşdur. Əlbəttə ki, bu məcburi deyil: bəzən hətta bəzi siyasətçilər buna məhəl qoymurlar. Fransada bir çox dialekt var. Breton və Elzas dialekti kimi bəziləri rəsmi dildən çox fərqlidir. Fransa Konstitusiyasına 2008-ci ilin iyul ayındakı düzəlişlər ləhcələr rəsmi olaraq tanınmışdır.. == İncəsənət == İlk görüntülər tarixdən əvvəlki dövrə aiddir. Məsələn, Lasko mağarasındakı təsvirlərin artıq 10.000 ildən çox yaşı var.

Xidmətlərə görə ordeni (fr. Ordre national du Mérite) — Fransanın milli ordeni. Fransa prezidenti general Şarl de Qollun 3 dekabr 1963-cü il tarixli dekreti ilə təsis edilib. Orden ilə mühüm mülki və hərbi xidmətlərinə görə fərqlənmiş Fransa vətəndaşları və əcnəbilər təltif oluna bilər. Təltif edilmə barədə qərarı, hökumətin təqdimatı əsasında ordenin Qrossmeysteri olan Fransanın baş naziri qəbul edir. Fransanın baş naziri, postunda 6 ay fəaliyyət göstərdikdən sonra Böyük xaç kavalyeri olur. Fəxri Legion ordeninin böyük kansleri eyni zamanda xidmətlərə görə ordeninin də kansleri hesab olunur. Xidmətlərə görə ordeni əhəmiyyətinə görə Fəxri Legion ordeni, Azadlıq ordeni və Hərbi medaldan sonra Fransanın dördüncü mükafatı sayılır. 1972-ci il iyulun 27-də xidmətlərə görə ordeni üzvlərinə qarşılıqlı yardım cəmiyyəti yaradılmışdır. Cəmiyyətin adı 26 oktyabr 1974-cü ildə xidmətlərə görə ordeni üzvlərinin Assosiasiyasına dəyişdirilib.

"İncəsənət və ədəbiyyat" ordeni (fr. L'Ordre des Arts et des Lettres) — Fransa mədəniyyət Nazirliyinin tabeliyində olan müəssisə mükafatı. Tez-tez mükafatın adının tərcüməsi İncəsənət və (zərif) ədəbiyyat ordeni kimi istifadə olunur. == Ədəbiyyat == André Souyris-Rolland. Guide des ordres civils français et étrangers, des médailles d’honneur, des médailles de sociétés. — Paris: Préal — Supcam, 1979. — 148 p. Jacques Demougin. Les décorations françaises. — Paris: Trésor du patrimoine, 2003.

1848-ci il Fransa inqilabı (fr. Révolution française de 1848) — Fransada burjua-demokratik inqilabı, 1848-1849-cu illər Avropa inqilablarından biri. İnqilabın məqsədləri vətəndaş hüquq və azadlıqlarının bərqərar olması idi. İnqilab 22 fevral 1848-ci ildə liberal kral Lui Filippin devrilməsi və İkinci respublikanın elan edilməsi ilə nəticələndi. Napoleon Bonapartın qardaşı oğlu Lui-Napoleon Bonapart 1848-ci ilin iyun ayında baş verən sosial-inqilabi üsyanının yatırılmasından sonra yeni dövlətin prezidenti seçildi. == Zəmin == Fransada 1830-cu il iyul inqilabının nəticəsi olaraq Orlean sülaləsinin bir nümayəndəsi olan Orleanlı Lui Filipp hakimiyyətə gətirildi. Fransız xalqı içərisində ona böyük ümidlər var idi. Orleanlı Lui Filipp özünü sənaye və ticarətin, bankların himayəçisi, Fransanın milli maraqlarının müdafiəçisi kimi göstərirdi. 1840-cı ilədək Orleanlı Lui Filippin fəaliyyəti kifayət qədər qənaətbəxş olmuşdur. Bunun nəticəsində Fransa sözün əsl mənasında irəliyə doğru böyük bir addım atmışdı.

1968-ci il may hadisələri — Fransa tarixinə aid olan bu sosial böhran məşhur Fransa xadimi prezident Şarl de Qollun istefasına və hökumətin buraxılmasına gətirib çıxardı. == Hadisələrdən əvvəlki vəziyyət == Qəribədir ki, may böhranı onillərlə davam edən iqtisadi inkişaf fonunda baş verdi. II Dünya müharibəsindən sonra olan bu dövr Şanlı otuzillik adlanır. Həmin dövrdə Fransa həyat səviyyəsinə görə Dünya liderləri sırasında idi. Lakin son aylarda işsizliyin səviyyəsinin artması cəmiyyətdə vəziyyəti dəyişdi. 1968-ci ilin əvvəlində işsizlərin sayı 500 min nəfərə çatmışdı. Hətta o dövrdə ali məktəblərdə təhsil almaq kütləvi hal aldığı üçün tələbələr arasında yataqxana və nəqliyyat problemi kritik həddə çatmışdı. Buna qarşılıq olaraq hökumət ali təhsil müəssisələrinə vakant yerlərin azaldılmasını müzakirəyə çıxardı, bu da tələbələrin etirazlarına səbəb oldu. == Hadisələrin inkişafı == İlk olaraq tələbə hərəkatı baş vermiş, ikinci mərhələdə işçilər hərəkata dəstək vermiş və son olaraq hadisələrin siyasi nəticələri görünmüşdür. === Tələbə hərəkatları === İlk olaraq Nanter la Defans Universitetinin tələbələri nümayişlərə başladılar.

2016-cı il Fransa etirazları — Fransada içərisində "Yeni İş Aktı" adlı işçi hüquqlarını məhdudlaşdıran qanunu qəbul edən Fransa Hökumətinə qarşı 31 Mart 2016-cı ildə başladılan, bütün Fransaya yayılan, həmkarlar ittifaqlarının dəstəklədiyi "Nuit debout" etirazları olaraq bilinən xalq qiyamı. Ölkə daxilində davam edən etirazlara qarşı polis müdaxiləsi davam etmiş, nümayiş iştirakçıları ilə təhlükəsizlik qüvvələri tez-tez qarşı-qarşıya gəlmiş, polis nümayişçilərə tez-tez bibər qazı, gözyaşardıcı qaz, plastik güllə və jop ilə hücumlar etmişdir.

2018 Fransa Superkuboku (fr. 2018 Trophée des Champions) — 23-cü dəfə təşkil olunan Fransa Superkuboku görüşüdür. Görüş 2017-18 Liqa 1 mövsümünün və Fransa Kubokunun qalibi olan Pari Sen-Jermen klubu ilə Liqa 1 ikincisi olan Monako klubu arasında baş tutmuşdur. Oyun Çinin Şençjen şəhərində yerləşən Şençjen Universiada İdman Mərkəzində keçirilmişdir. Keçən mövsümün superkubok görüşündə PSJ Monako klubuna 2-1 hesabı ilə qalib gəlmişdir. Pari Sen-Jermen klubu görüşdə 4-0 hesabı ilə qalib gəlmişdir. Beləliklə klub ardıcıl 6-cı dəfə, ümumilikdə isə 8-ci dəfə Fransa Superkubokunun qalibi olmuşdur.

A və ya Aa (fr. Aa) — Fransanın şimalında, O-de-Frans regionunda çay. Uzunluğu – 89 kilometr (55 mil). Su hövzəsinin sahəsi 1215 km2-dir. == Coğrafiyası == A çayı Artua təpələrindən çıxır, Sent-Omerdən keçərək Qravlində Şimal dənizinə axır. Sent-Omer və dəniz arasında 29 kilometrlik məsafədə gəmilərin istismarı üçün əlverişlidir. Kale və Dünkerki Flandriyanın daxili rayonları ilə birləşdirən kanal A çayının vadisi boyunca keçir. == Tarixi == Adolf Hitlerin 24 may 1940-cı il tarixli əmrinə baxmayaraq, "Adolf Hitler" SS diviziyasının komandiri Yozef Ditrix A kanalını keçərək qarşı sağ sahildə Monvattan hündürlüyünü ələ keçirmiş, düzənlik ərazi üzərində dominantlıq əldə etmişdir. Haynts Vilhelm Quderian öz memuarında bu bu əməliyyatı təsdiqlədiyini qeyd etmişdir. == İstinadlar == == Xarici keçidlər == "Долина реки Аа".

A və ya Aa (fr. Aa) — Fransanın şimalında, O-de-Frans regionunda çay. Uzunluğu – 89 kilometr (55 mil). Su hövzəsinin sahəsi 1215 km2-dir. == Coğrafiyası == A çayı Artua təpələrindən çıxır, Sent-Omerdən keçərək Qravlində Şimal dənizinə axır. Sent-Omer və dəniz arasında 29 kilometrlik məsafədə gəmilərin istismarı üçün əlverişlidir. Kale və Dünkerki Flandriyanın daxili rayonları ilə birləşdirən kanal A çayının vadisi boyunca keçir. == Tarixi == Adolf Hitlerin 24 may 1940-cı il tarixli əmrinə baxmayaraq, "Adolf Hitler" SS diviziyasının komandiri Yozef Ditrix A kanalını keçərək qarşı sağ sahildə Monvattan hündürlüyünü ələ keçirmiş, düzənlik ərazi üzərində dominantlıq əldə etmişdir. Haynts Vilhelm Quderian öz memuarında bu bu əməliyyatı təsdiqlədiyini qeyd etmişdir. == İstinadlar == == Xarici keçidlər == "Долина реки Аа".

İkinci İtaliya İstiqlaliyyət müharibəsi, Avstriya-İtaliya-Fransa müharibəsi, Fransa-Avstriya müharibəsi, Avstriya-Sardiniya müharibəsi və 1859-cu il İtaliya müharibəsi (it. Seconda guerra d'indipendenza italiana; fr. Campagne d'Italie) — 1859-cu ildə İkinci Fransa imperiyası və Sardiniya krallığının Avstriya imperiyasına qarşı apardığı müharibə. Bu, İtaliyanın birləşməsi prosesində həlledici rol oynamışdır. == Müharibə == İtalyan xalqı üçün İtaliyanı birləşdirmək uğrunda (Lombardiya və Venesiya Avstriyanın tabeliyində idi) milli azadlıq müharibəsi olan bu müharibə 29 aprel 1859-cu ildə başlamışdır. Müttəfiqlər Avstriya qoşunlarını bir neçə dəfə məğlub etmiş, lakin Prussiyanın Reynə qoşun toplamasından, İtaliyada milli azadlıq hərəkatının genişlənməsindən qorxan, vahid və qüvvətli İtaliya dövlətinin yaranmasını istəməyən III Napoleon müvəffəqiyyətli döyüş əməliyyatlarını dayandırmış və 1859-cu ildə Avstriya ilə separat Villafranka barışığı imzalamışdır. Lombardiya Sardiniyaya birləşdirilmiş, Venesiya Avstriyanın hakimiyyətində qalmışdır. 1860-cı ildə Sardniya bağlanmış Turin müqaviləsinə görə, İtaliyanın Savoyya və Nitsa vilayətləri Franasaya verilmişdir. == İstinadlar == == Əlavə ədəbiyyat == Blumberg, Arnold. A Carefully Planned Accident: The Italian War of 1859 (Susquehanna University Press.

Avstriyalı Anna (isp. Ana de Austria; fr. Anne d'Autriche) (d. 22 sentyabr 1601 – ö. 20 yanvar 1666) — Fransa kralı XIII Lüdovikin xanımı, Fransa kraliçası. O, eyni zamanda İspaniya kralı III Filipin və Avstriyalı Marqaritanın qızı olaraq İspaniya infantası idi. == Həyatı == 1615-ci ilin oktyabr ayında Bidasoa şəhərciyində Fransa ilə İspaniyanın sərhəddindən təntənəli nümayiş keçdi. Zərli araba qatarı. Yük daşıyan karvan və mühafizə ordusu yalnız bir şəxsi – 14 yaşlı utancaq qızcığazı müşayət edirdi. Ispan şahzadəsi Anna-Mariyanı Parisə, gənc kral XIII Lüdovikə (XIII Louis) ərə verməyə aparırdılar.

== Oser faciəsi == Ətraflı bax: Oser faciəsi Fransa milli komandası Azərbaycan yığması ilə nəinki qarşılaşıb, hətta futbol tariximizə əbədi ləkə də vurub. Avro-1996-nın seçmə mərhələsində beynəlxalq arenaya qədəm basan yığmamız Türkiyənin Trabzon şəhərindəki ev oyununda rəqibinə 0:2 hesabı ilə uduzsa da, Fransada biabır olmuşdu. Oserdəki matçda Zidan və yoldaşları 10:0 hesabı ilə qalib gəlib. Bundan başqa U-21 Avro-96-nın (0:5, 0:5), U-19 (0:3) və U-17 (2:0) Avro-2005-in seçmə mərhələlərində üçrənglilərlə qarşılaşıb. Avrokuboklarda isə "Qarabağ" "Monpelye"dən 9 qol buraxıb – 0:3, 0:6. Azərbaycanlı futbolçular Fransa, fransızlar Azərbaycanda çıxış etməyib. Lakin bu ölkənin vətəndaşlığını daşıyanlar klublarımızda çıxış edib. Əslən qanalı olan Edmond N’Tiamoa "Xəzər-Lənkəran"la Azərbaycan çempionu və kubokunu qazanmışdı. Cari mövsüm "Olimpik-Şüvəlan"da oynamış türk əsilli Ender Günlü də Fransa pasportu ilə qeydiyyatdan keçib.

Azərbaycan–Fransa münasibətləri — Azərbaycan Respublikası ilə Fransa Respublikası arasındakı mövcud ikitərəfli əlaqələr. Sovet dövründə Fransa–SSRİ münasibətlərinin tərkib hissəsi olmuş, Azərbaycanın müstəqilliyinin bərpasının ilk illərində inkişaf etmiş, hazırda isə yüksələn xəttlə inkişaf etməkdədir. 3 yanvar 1992-ci ildə Fransa Azərbaycanın müstəqilliyini tanıyıb. == Tarixi == === AXC dövrü === Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Bakıda Vodovoznaya küçəsindəki Mitrofanovun evində Fransanın nümayəndəliyi yerləşmiş, nümayəndəliyə konsul agenti Yemelyanov rəhbərlik etmişdir.Azərbaycan nümayəndə heyətinin iştirak etdiyi Paris Sülh Konfransında Fransa Azərbaycanın müstəqilliyini de-fakto tanımışdır. Azərbaycan nümayəndə heyəti Paris Sülh Konfransında öz missiyasını uğurla başa vurduqdan sonra parlament bir sıra digər ölkələrlə yanaşı Fransanın paytaxtında da fəaliyyət göstərəcək diplomatik nümayəndəliyin yaradılması haqqında qanun qəbul etmişdir. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Qərbi Avropa, Rusiya və Osmanlıda ali təhsil almaq üçün seçilmiş Cümhuriyyət tələbələrinin bir hissəsi Fransa universitetlərində təhsil almışdır. Həmin dövrdə Fransa hökumətinin dəstəyini hiss edən Azərbaycan hökuməti fransız dilinin də beynəlxalq dil rolunu nəzərə alaraq, Cümhuriyyətin 500 manatlıq əsginaslarının üzərində Respublikanın və nominalın adları Azərbaycan və rus dilləri ilə yanaşı fransız dilində də göstərmişdir. === Müasir dövr === Azərbaycan və Fransa siyasi münasibətləri müstəqilliyin ilk illərində gərgin olmuşdur. Fransanın Ermənistanla yaxın dostluq əlaqələri Azərbaycanla Fransanın yaxınlaşmasına imkan vermirdi. Heydər Əliyev ona görə də ilk rəsmi səfərini Fransadan başladı.

== Oser faciəsi == Ətraflı bax: Oser faciəsi Fransa milli komandası Azərbaycan yığması ilə nəinki qarşılaşıb, hətta futbol tariximizə əbədi ləkə də vurub. Avro-1996-nın seçmə mərhələsində beynəlxalq arenaya qədəm basan yığmamız Türkiyənin Trabzon şəhərindəki ev oyununda rəqibinə 0:2 hesabı ilə uduzsa da, Fransada biabır olmuşdu. Oserdəki matçda Zidan və yoldaşları 10:0 hesabı ilə qalib gəlib. Bundan başqa U-21 Avro-96-nın (0:5, 0:5), U-19 (0:3) və U-17 (2:0) Avro-2005-in seçmə mərhələlərində üçrənglilərlə qarşılaşıb. Avrokuboklarda isə "Qarabağ" "Monpelye"dən 9 qol buraxıb – 0:3, 0:6. Azərbaycanlı futbolçular Fransa, fransızlar Azərbaycanda çıxış etməyib. Lakin bu ölkənin vətəndaşlığını daşıyanlar klublarımızda çıxış edib. Əslən qanalı olan Edmond N’Tiamoa "Xəzər-Lənkəran"la Azərbaycan çempionu və kubokunu qazanmışdı. Cari mövsüm "Olimpik-Şüvəlan"da oynamış türk əsilli Ender Günlü də Fransa pasportu ilə qeydiyyatdan keçib.

Azərbaycan–Fransa münasibətləri — Azərbaycan Respublikası ilə Fransa Respublikası arasındakı mövcud ikitərəfli əlaqələr. Sovet dövründə Fransa–SSRİ münasibətlərinin tərkib hissəsi olmuş, Azərbaycanın müstəqilliyinin bərpasının ilk illərində inkişaf etmiş, hazırda isə yüksələn xəttlə inkişaf etməkdədir. 3 yanvar 1992-ci ildə Fransa Azərbaycanın müstəqilliyini tanıyıb. == Tarixi == === AXC dövrü === Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Bakıda Vodovoznaya küçəsindəki Mitrofanovun evində Fransanın nümayəndəliyi yerləşmiş, nümayəndəliyə konsul agenti Yemelyanov rəhbərlik etmişdir.Azərbaycan nümayəndə heyətinin iştirak etdiyi Paris Sülh Konfransında Fransa Azərbaycanın müstəqilliyini de-fakto tanımışdır. Azərbaycan nümayəndə heyəti Paris Sülh Konfransında öz missiyasını uğurla başa vurduqdan sonra parlament bir sıra digər ölkələrlə yanaşı Fransanın paytaxtında da fəaliyyət göstərəcək diplomatik nümayəndəliyin yaradılması haqqında qanun qəbul etmişdir. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Qərbi Avropa, Rusiya və Osmanlıda ali təhsil almaq üçün seçilmiş Cümhuriyyət tələbələrinin bir hissəsi Fransa universitetlərində təhsil almışdır. Həmin dövrdə Fransa hökumətinin dəstəyini hiss edən Azərbaycan hökuməti fransız dilinin də beynəlxalq dil rolunu nəzərə alaraq, Cümhuriyyətin 500 manatlıq əsginaslarının üzərində Respublikanın və nominalın adları Azərbaycan və rus dilləri ilə yanaşı fransız dilində də göstərmişdir. === Müasir dövr === Azərbaycan və Fransa siyasi münasibətləri müstəqilliyin ilk illərində gərgin olmuşdur. Fransanın Ermənistanla yaxın dostluq əlaqələri Azərbaycanla Fransanın yaxınlaşmasına imkan vermirdi. Heydər Əliyev ona görə də ilk rəsmi səfərini Fransadan başladı.

Basketbol üzrə Fransa çempionatı — MBL Pro A (tam adı Milli Basketbol Liqası Pro A (fransız dilində:Ligue Nationale de Basket Pro A; ingilis diıində:Pro National Basketball League A) Fransanın ali peşəkar basketbol liqası. 1921-ci ildə təsis edilmişdir. 1987-ci ildən çempionat Milli Basketbol Liqasının rəhbərliyi altında keçirilir. == 2016/2017 mövsümündə Fransa çempionatında çıxış edən klublar == Villerban (basketbol klubu) Şalon-Reyms (basketbol klubu) Şole (basketbol klubu) Dijon (basketbol klubu) Elan Şalon (basketbol klubu) Qravlin (basketbol klubu) Le-Portel (basketbol klubu) Le-Man (basketbol klubu) Limoj (basketbol klubu) Monako (basketbol klubu) Nansi (basketbol klubu) Nanter (basketbol klubu) Olimpik Antib (basketbol klubu) Orlean (basketbol klubu)]] Paris-Levallua (basketbol klubu) Po-Ortez (basketbol klubu) Yer-Tulon Var (basketbol klubu) Strasburq (basketbol klubu) == Çempionlar == === Çempionluq cədvəli === Cədvəldə 1921-ci ildən sonra ən azı 2 dəfə çempionluq qazanan klublar göstərilmişdir.

Beşinci Fransa Respublikası (fr. Quatrième République) — Fransa tarixinin 1958-ci ildən bu günə qədər əhatə edən dövrü. 1958-ci ildə qəbul edilmiş yeni Fransa Konstitusiyası ilə müəyyən olunmuşdur.