АЛЛАГЬ

араб, сущ.; -ди, -да 1) гъуц (мажусивилин девирда уьмуьрдин тайин са рекьяй (тамарин, мублагьвилин, ничхиррин ва мсб) кьил гвайди яз гьисабзавай къуват. Грецияда гьикьван аллагьар авайтӀа... Бегьердин, Рекьерин, Гьуьлерин, Муьгьуьббатдин, Цаварин, Сагъламвилин, Пехилвилин, Ажугъдин, Экуьнин, Агалкьунрин... Р. Гь. Чун чаз килигайла; 2) ( чӀехи гьарфуналди - А ) хас тӀвар – Аллагь -ди, -да хашперес, мусурман, чувуд ва маса динар, дуьнья халкьнавай халикь ва дуьньядин агъа. Аллагьдилай маса гъейри, Лагь кван вуч бег, хан ава ви. С. С. Эй бенде, вахъ... Вири шейэрин халикь, гьар са марзукьдин рузикь... Тек Аллагь сад Вун я хьи... X. Къ. Вун я хьи. Алим гьенигутливи Гьайдарбегдин... фикирдалди, Ярагъ Мегьамед "Аллагь чирай кас, тарикъатдин шейх я", "чӀехи сирер чириз къвезвай инсанрин миршитӀ ва регьбер я"... А. А. Имам Ярагъ Мегьамед. Дагъвияр, куьн Аллагьдин нурдик ква. Куь винел Реббидин дуьа ала. Куьн ада садрани магьрум тадач. Худади буйругъ гайи чӀавуз душмандин хуруз фини куь дережа, малайикрин дережа кьван, вине жеда...» - лугьудай ругьанияр руьгьламишдай гафар кхьенвай. Н. М. Къизилдин хтар. Чаз вуч кӀан я? Анжах са кар - Ислягьвал чи аялриз! Фирягьвал чи хиялриз! Чи чил, чи гьуьл - Аллагьди чаз багъишай. С. Вуч. кӀан я... Садаз бахт жеда Аллагьди гайи, Садаз тахт жеда пачагьди гайи... С. ТӀелгьат эфенди. Синонимар: Агъа, Гъуцар, Зулжалал, Первердигар, Ребби, Сад Аллагь, Халикь, Худа.

* Аллагь-Аллагь ! межд. са жавабдар кӀвалах башламишдайла, ам кьилиз акъатдайдахъ агъун тавунвайла, "хьайиди хьуй" лугьудай мана авай ибара. – Аллагь-аллагь, кьейитӀа, ада зун рекьида, туртӀа - тада, ам Кьулухъди элкъвена. Ф. Акьуллу данарбан.

*   Аллагь-Аллагь лагьана нар. агьвалат тийижиз, хьайивал хьуй лагьана.

*   Аллагь буба сущ. аялрихъ галаз рахадайла, Аллагь гафунин мана гузвай ибара.

*   Аллагь валай [адалай, вичелай, квелай] рази хьуй [хьурай ]! межд. хъсан касдикай рахадайла, адаз ийизвай дуьадин гафар. рахазвайда вичиз яб гузвайдалай разивилин дуьа. [ Мирим ] Аллагь квелай рази хьуй.. Эгер ам иниз акъатайтӀа,... куьнени ам гъавурда тур... С. С., С. М. СтӀал Саяд. Абу Гьурейрадин гафаралди, Аллагь адалай рази хьурай, Мегьамед пайгъамбарди лагьана... Жабера, Аллагь адалай рази хьурай, Мегьамед пайгъамбарди... лугьудалдай: "Эгер фейи чкада куьн геж хьайитӀа, йифиз хквемир". Диндикай суьгьбетар || Самур, 1994, No 3..

* Аллагьсалагьа тек-туьк, сущ.; дуьз алакъалувал, гьахълувал. Муьштерийрихъ галаз адан аллагьсалагьа лап писди я. И. В."УстӀар".

* Аллагь куьмек хьурай ! межд., низ "Ваз Аллагь куьмек хьурай, чан хва, - дуьаяр ийизва папари. И. А. Самур.

* Аллагь патал хьуй ! межд. ' за лугьузвай гафуниз, меслятдиз яб це, фикир це' манадин ибара. Аллагь патал хьуй, ичӀи гъилиз килиг... Е. Э. Дуванбегдиз. *

* Аллагь рази хьурай ! межд., нелай никай рахазватӀа, гьадаз жуван патай авай хъсан гьиссер къалурдай ибара. [ Али ] -Пара кьадар сагърай, хванахва! Валай Аллагь рази хьурай. Сагъул. С. Хванахва.

* Аллагь рикӀел алай прил.,; вуж дуьзвал гвай, гьахъ кӀани, мусурманвилин шартӀар кьиле тухузвай. - Аллагь рикӀел алайбур гила гзаф ава лугьузвани вуна? - жузуна Алиди айгьамдалди. Гь. М. Хайиди.

* Аллагь цаварал, хан(ни) чилерал мисал " Аллагьдизни хандиз акси жемир" манадин мисал. Вун, Саид, Аллагьди ганвай касдин аксина рахамир! Аллагьди ви кьилел завал къурда. Аллагь цаварал, ханни чилерал чи кьисметдин иесияр я. Х. Т., Къ. М. Ашукь Саид.

* Аллагьдал аманат < хьурай > ! межд. сагъ-саламатдиз амукьрай. Алад, ваз физвай рехъ хийир хьурай, вун Аллагьдал аманат! Р.

* Аллагьди агакьаррай ! межд. рахазвайди са касди лугьузвай фикир кьилиз акъатунин терефдар тирди къалурдай гафарин ибара. -Аллагьди агакьаррай, чан диде... Гь. Къ. Четин бахт.

* Аллагьди ажал гурай ! низ къаргъиш Ам ягъайдаз Аллагьди Гурай четин тир ажал. И. Асл. Халкьдин лайихлу хва Арсен Байрамов.

* Аллагьди вичи гудайбурукай хьуй ! межд. зегьмет алачиз жагъурай. - Чав пуд болт гва, кьуд лагьайди Аллагьди вичи гудайбурукай хьуй. Гъилер? М. Б. Спелар.

* Аллагьди гайитӀа арал. эгечӀзавай са кардикай рахадайла ишлемишдай ибара. Аллагьди гайитӀа, мирес, къведай зулуз Чна ийида са вижевай Мехъер. А. Ф. КьатӀ-кьатӀ авур зунжурар.

* Аллагьди нуьсрет гурай ! межд. 'физвай рехъ, ийизвай кар хийирлуди хьурай' манадин ибара. - Квез Аллагьди нуьсрет гурай! лагьана Сефера ракӀарал акъвазна абур рекье туна. 3. Э. Куьгьне кавхаяр пӀуртӀ.

* Аллагьди сабур гуй (гурай )! межд. дуьа Адан рикӀел хер ала - Дидедин рикӀ дарих я, Сабур гурай Аллагьди. И. А. Халкьдин лайихлу хва Арсен Байрамов.

* Аллагьди хуьй [хуьрай ]! межд., 1) вуж са нелай ятӀани разивал къалурдай ибара. Хъсан аял я, Аллагьди хуьй... М. Б. Спелар. Аллагьди хуьй хтул тир руш, ТӀварни вичин Севда ялда. С. Диндин неве. Чеб Аллагьди хуьрай! Кьуьзуьбур рикӀелай ракъурзавач. Б. Гь. Хъсан мураба. 2) тийижир касдив рахаз башламишдайла, ишлемишдай ибара. [ Зейнаб ] -Акъваз, чан бала. Вун Аллагьди хуьрай, ви тӀвар вуж я? А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер.

* Аллагьди яргъазрай! межд. 'ихтилат физвай кар кьилиз акъат тавурай' манадин ибара. Ибурухъ вуч хьанватӀа?! Кьенва жал?! Аллагьди яргъазрай! А. Къ. Хукац-Ханум. - Зун, Аллагьди яргъаз авурай, балунцада хьаначтӀани, аниз фена хтайбуру ийизвай рахунар ван хьайила, кьин хьуй, зи кӀвачерикай чил катна.. Н. М. Жандар Магьамай. Аллагьди яргъазрай, адан гъаясузвал акваз, са бубат чин чӀурайтӀа, дидеди, гьасятда «кямир, я кас, аялдик» -лугьуз, хцин пад кьадай. А. Эсетов. Инсан хьанач.

* Аллагьдиз шукурун [шукур гъун ] гл., ни Аллагьдилай разивал авун. Рекьидалди вилик тур чарче, ада вичиз кьуьзуь кьилихъ Зуьгьре кьисмет авунвай ва вичин эхир хийир авунвай Аллагьдиз шукурзавай. Я. Къафаров. Вафасузвал. И сес гьа чкайра амай тек са лекьрен сес яз хьайитӀа, Аллагьди яргъазрай. ЛГ, 2003, 22. ӀӀ.

* Аллагьдиз шукур < хьуй > ! межд. рахазвайди никай ва квекай ихтилат физватӀа, гьадал разивал къалурзавай ибара. Аллагьдиз шукур, квезни хъсан чида, заз вири авайди са вишни къад рипедин чил я. С. С., С. М. СтӀал Саяд. Ина, Аллагьдиз шукур, жемятди зегьметар къачуна, Къубадай тахта-шалман дашмишна, кӀвалер, дараматар эцигзава... Гь. М. Им къван, им терез. Верди: - Аллагьдиз шукур, верчернини какайрин план чна саки артухни алаз ацӀурзава. Гь. М. ЧӀурукӀа элкъвей крар. - Гьелелиг пис туш, чан Фетали, Аллагьдиз шукур хьуй, вири хъсан я. А. Сайд. Вили яна.

* Аллагьдин бенде дин, сущ.; вуж. инсан. Пагь, Забур, вуна зун дагъларин кьилерални гъана... Хьайиди гила хьана. Зи тӀвар кьадай са Аллагьдин бенде кьван дуьшуьш жен. Къ. М. Урусатдин цуьк.

*   Аллагьдикай кичӀе хьухь ! межд. тапарармир.

*   Аллагьдин [кьуд] калам къалумрай ! межд., низ рахазвайда яб гузвайди вичи лугьудай гафарихъ агъун паталай кьадай кьинин гафар. [ Мирзамамед ] Заз Аллагьдин калам къалумрай, кавха, хабар авайди ятӀа. С. С., С. М. СтӀал Саяд. Аллагьдин кьуд калам заз къалумрай, эгер за ви кьисас гьа и алчахдилай вахчун тавуртӀа. А. И. Свас.

* Аллагьдин къадарар я кӀус 'хьайи кардал рази хьана кӀанда' манадин ибара. - Зи Уьмуьр дустагърани вагъунра акъатна, Лезгийри лугьудайвал, Аллагьдин къадарар я, Амай уьмуьрни зи гьа гьанра ахкьатдайди я. А. Къ. Жуьгьенар.

* Аллагьдин кӀвал сущ. мискӀин. МискӀин Аллагьдиз кӀвал я, жемятдиз - ибадатхана. М. Б. ЦӀийи мискӀин.

* Аллагьдин патай пай ганвай прил. сагъ ва еке беден ва бажарагъ авай. Рагьметлу Ядгар Буба Аллагьдин патай пай ганвай кас тир. Адан кьакьан буй, фирягь къуьнер, мягькем беден - вири кьуват тир. ЛГ, 2003, 16.Ӏ.

* Аллагьдин халад хва хьуй ! 'никай рахазватӀа, ам вуж хьайитӀани манадин ибара. - Зиян ганвай касдиз кӀандатӀа, ам Аллагьдин вахан хва хьуй, инсаф авун зи ивилик квайди туш. Н. М. Къизил хтар.

* Аллагьдин хатур аватӀа(ни ) кӀус лугьузвай гафар лап рикӀин сидкьидай тирди къалурзавай ибара. Аллагьдин хатур аватӀа, дидеди гайи некӀедин хатур аватӀа, чи хуьруьз цӀай ягъиз тамир. 3. Э. Куьгьне кавхаяр пӀуртӀ - Чан хва, Аллагьдин хатур аватӀа, вуна авам нехирбандиз багъишламиша, - яваш ванцелди башламишна батракди. Гь. Къ. Четин бахт. Аллагьдин хатур аватӀани, за лагьайвал ая, ша, хъфин. Сажидин. Ярагъви ашукь Уьзден.

* Аллагь-Таала [Талед ] сущ.; -ди, - да мусурман динда: дуьнья халкьнавай халикь, дуьньядин агъа. Алим гьенигутливи Гьайдарбегдин... фикирдалди, Ярагъ Мегьамед Аллагь-Тааладин гьакъикъи чешне я"... А. А. Имам Ярагъ Мегьамед. Аллагь-талед вичин къелем Масадавай чӀугваз жедайд туш. С. С. Жедайд туш.

* дуван Аллагьди авурай! цӀувайни вацӀувай Аллагьди хуьрай !