mussonların təsiri ilə əmələ gələn və onların istiqamətlərinin dəyişməsi ilə öz istiqamətini dəyişdirən okean və dəniz cərəyanlarıdır
musson küləklərinin təsiri altında olan sahələrin iqliminə deyilir. M.i. olan sahələrə mülayim qurşaqda Uzaq Şərq, tropiklərdə isə Hindistan yarımadas
yer kürəsinini çox hissəsində iqlimin istiləşməyə doğru dəyişməsi. Bu, əsasən şimal yarımkürəsində 1970-ci illərdən müşahidə olunur
mümkün normadan yuxarı dərəcədə istehsalın əlavə məhsulları ilə xarici mühitin dəyişməsi. Çirkləndirici elementlərə bərk, maye və qazşəkilli maddələr,
təbii və antropogen mühitin vəziyyətinin pisləşməsi və ya dağılması. M.d. onun canlı (biotik) komponentlərinin deqradasiyasına səbəb olur
ətraf mühiti çirkləndirən maddələrin arası kəsilmədən istifadəsi və zərərsizləşdirilməsi prosesi. Bu ən çox ətraf mühiti çirkləndirən maddələrin düzən
Kontinentallıq dərəcəsi çox yüksək olmayan kontinental iqlim. Dəniz iqlimindən kəskin kontinental iqlim arasında keçid hesab olunur
mülayim qurşaqların iqlimi: sərin yayı, mülayim – soyuq qışı, həmçinin ilboyu bərabər paylanan kifayət qədər yağıntısı olan iqlim
Bofort şkalası üzrə küləyin sürəti 4 bal (5,5-8m/s) təşkil edir.
Yerin iki coğrafi qurşağı. Şimal yarımkürəsində təqr. 40° ilə 65° şimal enlikləri, cənub yarımkürəsində 42° ilə 58° cənub enlikləri arasındadır
orta intensivlikli yağış.
müəyyən ərazidə meteoroloji şəraitdən asılı olaraq həddindən artıq nəmli torpaqdan və səthindən gedə bilən buxarlanmanın miqdarı
mənşəyinə görə adaların iki böyük qrupundan birinin aıdır. M.a. qrupuna vulkan və mərcan adaları daxildir
fasiləsiz (15 gündən az olmaya-raq) müşahidə olunan mütləq (heç bir yağmur düşmədən) quraqlıq.
müəyyən bir məntəqədə, rayonda, ölkədə, yarımkürədə və bütöv-lükdə Yer kürəsində meteoroloji elementlərin çoxillik müşahidə göstəricisinin ən yüksək k
müəyyən məntəqədə, rayonda, ölkədə, yarımkürədə və ya bütövlükdə Yer kürəsində mete-roloji elementlərin çoxillik müşahidə göstəricisinin ən aşağı kəmi
1m³ havadakı su buxarının qramla (q/m³) miqdarı (bax. havanın nəmliyi). Atm-də M.R. 0,1-1 q/m³ -dən (qışda materiklərin qütb enlikləri üzərində) 30 q/
aşağı temperatur həddi (– 273.16C). Bu temperaturda molekulun istilik hərəkəti dayanır. İdeal qazın təzyiqi və həcmi Boyl-Mariotta qanunua görə bu tem
mütləq sıfırdan hesablanan temperatur: T = 273°, 16 + t düsturu ilə ifadə olunur. M.t.-un vahidi kelvindir (K)
Yer səthində hər hansı bir nöqtənin şaquli xətt üzrə okeanın orta səviyyəsindən olan məsafəsi. Müstəqil dövlətlər Birliyi ölkələrində M
özünün fərdiliyi və təkrarsızlığı ilə seçilən landşaft. Məs. respublikamızda “Ellər oyuğundakı” eldar şamı meşəsi, Qobustan qayalıqları və s
nanoorqanizmlərdən ibarət plan-kton, kiçik plankton orqanizmləri qrupu (bədənin uzunluğu 0,05 mm-dən kiçik), onunla plankton heyvanları qidalanır
relyefin çox xırda formaları (üfiqi istiqamətdə 1 dm-dən 2 m-ə, şaquli istiqamətdə isə 1 m-ə qədər). Məs
hidrobiontların cəsədlərindən yaranan plankton. N.-un çoxluğu su mühitini kəskin pisləşdirə bilər, belə ki, ölü üzvi maddələr oksidləşdikdə çoxlu miqd
(yun. nektos - üzən) su hövzəsinin dibində və suyun dərinliklərində yaşayan heyvanların məcmusu.
dayaz dəniz çöküntüləri. Nerit sahədə əmələ gəlir. Çaqıl daşı, əhəngli lil və qabıq əhəng daşlarından ibarətdir
Dünya okeanının dayaz hissəsi. Materik dayazlığında yerləşir. Suyun güclü hərəkətliliyi, temperaturun dəyişgənliyi, günəş işığının xeyli yayılması, bi
yun. neustos - üzən) Su səthində üzən və ya suyun üst təbəqəsinə bərkinən (altdan və ya üstdən) orqanizmlərin məcmusu
ümumi hidrobiologiyanın neystonu öyrənən bölməsi.
mühitin aktiv reaksiyası – pH-ın göstəricisi 6,95-7,3-ə bərabər olan təbii su hövzələri.
Yer səthində iki və ya bir neçə nöqtənin bir-birindən şaquli xətt üzrə olan məsafəsinə deyilir. N.h.-ü ölçəndə dəniz səviyyəsi nəzərə alınmır, dərənin
qar iqlimi (lat. nivalis – qarlı, soyuq) yüksək dağlıq zonaya və qütb vilayətlərinə xas olan iqlim. Soyuq dövrdə yağan qarın miqdarı, isti dövrdə ərim
daimi qar qurşağı-dağlarda, adətən qar sərhədindən yuxarıda yerləşən ən yüksək təbii qurşaq. Nival iqlimlə səciyyələnir
qar eroziyası, qarın təsiri altında ekzogen relyefəmələgəlmə prosesinin gedişi. Qütb, yüksək dağlıq rayonlar üçün səciyyəvidir
kiçik ölçülü göl və su anbarı. Yaxşı inkişaf etmiş litorala malik olub stratifikasiya praktiki olaraq mövcud deyildir
antroposfer, psixosfer, texnosfer (yun. noos – ağıl və spharia - kürə) – biogenezdən sonrakı üzvi aləmin yeni, müasir təkamül mərhələsi; insan cəmiyyə
yad qarışıqlardan təmizlənmiş dəniz suyu, (xlorun tərkibi təxm. 19.38% olduqda-duzluluq 35% olur). Bundan dəniz suyunun duzluluğunu təyin etmək üçün b
dəniz səviyyəsində 0°S temperaturda atmosfer təzyiqi. N.t. orta hesabla 760 mm hündürlükdə olan civə sütununun təzyiqinə deyilir
(esk.) buzlağın səthi üstündə yüksələn, xüsusən materik buzlaqlarının kənarlarında tək duran qayaya və ya qayalıq zirvəyə deyilir
atom elektrik stansiyalarında baş verən qəzalar. N.q. zamanı ətraf mühitin radioaktiv çirklənməsi güclənir
nüvə münaqişəsi baş verdikdə atmosferdə tozun kəsgin çoxalması nəticəsində radiasiya balansının dəyişməsilə əlaqədar qlobal miqyasda katastrofik soyuq
atom silahı, qlobal biosfer silahı – nüvə silahlarının məcmusu və onların məqsədə yetirilməsi. Nüvədaxili enerjidən baş verən partlayış təsirli, ən gü
nüvənin radioaktiv parçalanmasından əmələ gələn hissəciklər və kvantlar.
(Vahə) (lat. oasis) İsti səhra və yarımsəhra şəraitində təbii v süni suvarma nəticəsində ağac bitkilərinin yetişdirilməsi və əkinçiliyin aparılması mü
atmosfer havasını çirkləndirən iyli maddələr.
Okeanda (dənizdə) su kütləsinin irəliləmə hərəkəti.
okeanlarda və dənizlədə su kütləsinin irəliləmə hərəkətinə deyilir. O.c. okeanlarda suyun və buzun yerdəyişməsində böyük rol oynayır və Yer kürəsinin
Dünya okeanı dibində dərinliyi 6000m-dən artıq, nisbətən ensiz və uzunsov, bəziləri isə dairə şəklində olan çökəkliklərdir
Yerin materikləri, adaları əhatə edən və ümumi duz tərkibinə malik olan bütöv su örtüyü. Hidrosferin 94%-ini təşkil edir və Yer səthinin 70,8%-ini tut
dənizin atmosferə təsiri çox olan şəraitdə əmələ gələn iqlim; bax. Dəniz iqlimi.