jar-fayl

JAR file (java ARchive) — Java sinifli fayllar toplusundan ibarət fayl. Adi ZİP arxiv formatında olur, ancaq faylın uzantısı jar olur. Java jar faylın adı komandası ilə başladılır. == Ədəbiyyat == İsmayıl Calallı (Sadıqov). İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti. “Bakı” nəşriyyatı, 2017, 996 s.

Fayl bu mənaları ifadə edə bilər:

Batch — DOS, OS/2 və Microsoft Windows-da bir skript faylıdır. Sadə mətn sənədində saxlanılan, komanda sətri tərcüməçisi tərəfindən icra ediləcək bir sıra əmrlərdən ibarətdir. Bir toplu iş faylı, tərcüməçinin interaktiv şəkildə qəbul etdiyi hər hansı bir əmri ehtiva edə bilər və IF, FOR və GOTO etiketləri kimi toplu sənəd daxilində şərti budaqlanma və döngünü təmin edən konstruksiyalardan istifadə edə bilər. . Bat fayl sonluğu DOS və Windows-da istifadə olunurdu. Daha sonra Windows NT və OS/2-ə .cmd əlavə edildi. Digər mühitlər üçün fərqli sonluq ola bilər, məsələn, 4dOS, 4OS2 və 4NT. Toplu faylların ətraflı işlənməsi versiyalar arasında əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdi. Bu məqalədəki bəzi detallar bütün toplu sənədlərə, digər detallar yalnız müəyyən versiyalara aiddir.

Fayl (port. Fail) — Portuqaliyada Vizeuya (fregeziya) daxil olan şəhərlərindən biridir. Vizeu bələdiyyəsinin əsas hissəsidir.

Fayl bu mənaları ifadə edə bilər:

Kompüter faylı — informasiyanın diskdə tutduğu yerdir. Faylın adı iki hissədən ibarət olur: adın özündən və faylın tipini göstərən uzantıdan. Faylın adında hərf və rəqəmlərdən istifadə etmək olar. Məsələn: "İnformatika-7", "Lesson1", "sgfg123", "Bölüm_1". Bəzi simvolların xüsusi təyinatı olduğundan faylın adında onlardan istifadə etmək olmaz.Kompüter üçün faylın adının böyük və ya kiçik hərflərlə yazılmasının fərqi yoxdur. Faylın adı ən çoxu 255 simvoldan ibarət ola bilər, ancaq çalışmaq lazımdır ki, o, yetərincə qısa olsun. Faylın adında * / : < > ? \ | " simvollarından istifadə etməyin. Həmin simvolların hər birinin əməliyyat sistemi üçün xüsusi mənası var. == Növləri == Faylın aşağıdakı növləri olur: Sistem faylları – dəyişməyən fayllar.

Fayl serveri (ing. file server) — lokal şəbəkədə faylları saxlamaq üçün quraşdırılmış və şəbəkənin bütün istifadəçilərinin erişə bildiyi qurğu. İstifadəçi üçün uzaq (kənar) disksürən kimi "görünən" disk serverindən fərqli olaraq, fayl serveri daha mürəkkəb qurğudur. Belə ki, o təkcə faylları özündə saxlamır, həm də onları idarə edir, şəbəkənin istifadəçilərinin fayllara verdikləri sorğuları nizamlayır və onlarda dəyişikliklər aparır. Fayllara bir neçə (bəzən eyni zamanda) sorğu verilərsə, onları emal etmək üçün fayl serverində mikroprosessor və idarəedici proqramlar, eləcə də disksürən olur. Lokal şəbəkələrdə (LAN) fayl serveri olaraq, adətən, böyük həcmli sərt diski olan kompüter ayrılır.

Müvəqqəti fayl – temporary file (temp file) ~ временный файл ~ geçici dosya ~ müvəqqəti fayl – əməliyyat sisteminin, yaxud hər hansı başqa proqramın yaddaşda, yaxud diskdə yaratdığı fayl; müvəqqəti fayl iş seansı zamanı istifadə olunur, sonra isə məhv edilir. Müvəqqəti saxlama yeri – temporary storage ~ временное запоминающее устройство ~ geçici bellek ~ hesablamalar, çeşidləmə, yaxud veriliş zamanı müvəqqəti olaraq aralıq verilənləri yazmaq üçün ayrılmış yaddaş, yaxud yaddasaxlama qurğusunun bölümü. İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.

Məntiqi fayl (en. logical file) – konseptual baxımdan: yaddaşda və ya saxlama qurğusunda fiziki gerçəkləşdirilməsindən asılı olmayan fayl. Məsələn, məntiqi fayl, yazıların kəsilməz sırasından ibarət ola bilər, baxmayaraq ki, fiziki olaraq o, disk boyunca və ya hətta bir neçə diskə paylanmış ayrı-ayrı kiçik fraqmentlərdə saxlanıla bilər. Eləcə də, məntiqi fayl verilənlər bazasından götürülmüş sütunların (sahələrin) və sətirlərin (yazıların) müəyyən altçoxluğundan ibarət ola bilər. Bu halda məntiqi fayl (baxılan verilənlər), yalnız müəyyən tətbiqi proqrama və ya istifadəçiyə gərəkli olan informasiyadır. İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.

İkilik fayl (Binary file) – insanın oxuya biləcəyi ASCII kodlaşdırmasında olan mətndən fərqli olaraq, 8-mərtəbəli formatda olan verilənlər ardıcıllığından və ya icra kodundan ibarət olan fayl. İkilik fayllar, adətən, ancaq proqramın “anladığı” şəkildə olur. Çox zaman onlar elə sıxılır və yaxud elə struktura salınır ki, onları yalnız konkret proqramlar asanca “oxuya” bilsin. İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.

İndekslənmiş fayl (ing. indexed file ~ ru. индексированный файл ~ tr. dizinli dosya) – yazılarına erişmək üçün indeksi olan fayl. Belə faylda yazını tapmaq üçün öncə uyğun elementi indeks faylında tapmaq lazımdır. Orada yazını tanıdan (identifikasiya edən) açar sahəsi və onun məntiqi, yaxud fiziki ünvanı olur. Müxtəlif açarlar üzrə axtarışı asanlaşdırmaq üçün faylın bir neçə indeksi ola bilər. İndeksləmə mexanizmi yazılara birbaşa erişməni təmin edir və faylın ardıcıl gözdən keçirilməsində vaxt itkisindən qaçmağa imkan verir. İsmayıl Calallı (Sadıqov), "İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti", 2017, "Bakı" nəşriyyatı, 996 s.

İni fayl (ing. INI file (Initialization file)) – Microsoft Windows, Windows NT, OS/2 əməliyyat sistemləri və bəzi tətbiqi proqramlarda: sistemin (proqramın) bəzi parametrlərini kökləmək üçün fayl. Windows əməliyyat sisteminin ilk versiyasında meydana çıxıb. Windows 1.01 versiyasında yalnız bir WIN.INI faylı vardı, Windows 3.0 sistemində SYSTEM.INI faylı da əlavə olunmuşdu. Sonra isə onların sayı sürətlə və nəzarətsiz artmağa başladı. INI-faylları adi mətn fayllarıdır, onlara istənilən mətn redaktorunda baxmaq və redaktə etmək olar. İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.

Qovluq termini (ing. folder) fayl sistemi obyektlərini qrafik istifadəçi interfeysində, office qovluqlarına bənzər təsvir etmək üçün tətbiq edilmişdir. İlk olaraq Mac OS-da istifadə edilib və Microsoft Windows sistemləri ailəsində Windows 95 ilə tətbiq olunmağa başlayıb. Bu gün bir çox əməliyyat sistemlərində istifadə olunur. Bu təsvirə əsasən, başqa bir qovluqda yerləşən qovluq, altqovluq və ya daxili qovluq adlanır. Kompüterdəki bütün qovluqlar birlikdə iyerarxik bir struktur əmələ gətirir ki, buna kataloqlar ağacı deyilir.

FAT fayl sistemi (ing. FAT file system) - MS-DOS əməliyyat sistemində verilənləri diskdə saxlamaq üçün istifadə olunan fayl sistemi. FAT (File Allocation Table – faylların yerləşdirilmə cədvəli) formatlaşdırma zamanı diskdə yaranan verilənlər strukturudur. Faylı diskdə saxlayarkən (diskə yazarkən), MS-DOS həmin faylı tapıb-oxumaq üçün gərəkli olan informasiyanı FAT-da yerləşdirir. OS/2 əməliyyat sistemi həm FAT, həm də daha məhsuldar olan HPFS sistemində formatlaşdırılmış disklərdə işləyə bilər. Windows NT ailəsindən olan əməliyyat sistemləri həm FAT-dan, həm də HPFS-dən istifadə edə bilər, bundan başqa, onun öz fayl sistemi – NTFS var. FAT fayl sistemli disk 512 baytli sektordan təşkil olunub. Sektor verilənlərin oxunub yazılmasında istifadə olunan ən kiçik vahiddir. Fayli verilənlər sahəsində yerləşdirmək üçün istifadə olunan ən kiçik vahid klastr-dir. Klastrın ölçüsü 64 kb-yaxini ola bilər.

Qrafik fayl formatlari-Görüntünü ötürmək və ya fayl şəklində saxlamaq üçün müəyyən formatlar yaradılmışdır. BMP, PCX, PNG, TİFF, GİF və ən populyar JPEG. BMP(ing."Bit MaP-bit xəritəsi")-Microsoft şirkətinin Windows əməliyyat sistemi üçün əsas formatdır. Çünki bu sistemin daxili formatına daha çox uyğun gəlir. Burada massivin indeksi -palitranın rənginin nömrəsi onun məzmunu isə-rəngi üç əsas komponentin parlaqlıq dərəcəsinə görə təsvir edən üç ədəddir. R/G/B(red/green blue) PCX — ZSoft firması tərəfindən hazırlanan və Microsoft şirkətinin MS-DOS əməliyyatlar sistemindəki PC Paintbrush proqramı üçün istifadə edilən standartdır. Lakin PSX formatı Bmp qədər populyar ola bilmədi. Xüsusi qrafik redaktorlar-Corel Draw Ulead Photo express Adobe Photoshop bu formatı dəstəkləyir. GIF(ing. Graphics İnterchange Format-qrafik mübadilə formatı) ilkin olaraq CompuServe şəbəkəsi üçün nəzərdə tutulmuşdu. GİF-də qrafik informasiya bir-birinin ardınca gələn bloklardan ibarətdir.

Tərsinə çevrilmiş fayl ( ing. inverted file ~ ru. инвертированный файл ~ tr. ters çevrilmiş dosya) – verilənlər bazasının idarəolunması sistemlərində: yazının açarından və ona göstəricidən ibarət olan fayl. Hər bir açar bənzərsiz şəklidə yazını tanıdır (identifikasiya edir), göstərici isə yazının verilənlər bazasında fiziki olaraq harada yerləşməsini proqrama göstərir. Faylın tərsinə çevrilməsi o anlamı verir ki, açarlar ardıcıl çeşidlənib, verilənlər bazasının bu faylla göstəricilər vasitəsilə bağlı olan yazıları isə ixtiyari qaydada (məsələn, yaradılma ardıcıllıqları ilə) yerləşə bilər. İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.

Uzun fayl adı (en. long filename) – uzunluğu 11 simvoldan (DOS əməliyyat sistemində olduğu kimi) çox olan fayl adı. Uzun fayl adları OS/2, Windows, Macintosh, UNIX əməliyyat sistemlərində dəstəklənir. Windows 95 və sonrakı versiyalarda fayl adının uzunluğu 255 simvoladək ola bilər. Fayl adlarında həm kiçik, həm də böyük hərflərdən, eləcə də boşluq somvolundan istifadə etmək olar. Komandada istifadə olunduqda adında boşluq simvolu olan uzun fayl adlarını dırnaq arasında göstərmək lazımdır. Məsələn: C:\> dir “My Program Files” DOS və Windows 3 əməliyyat sistemlərində uzun fayl adları avtomatik olaraq qısa fayl adlarına çevrilir (məsələn, MY˜PRO˜1 kimi). İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.

ZIP, məlumatların itkisiz sıxılmasını dəstəkləyən arxiv fayl formatıdır. ZIP faylı sıxılmış ola biləcək bir və ya bir neçə fayl və ya qovluqdan ibarət ola bilər. ZIP fayl formatı bir sıra sıxılma alqoritmlərinə icazə verir, baxmayaraq ki, DEFLATE ən çox yayılmışdır. Bu format ilk olaraq 1989-cu ildə yaradılmışdır və ilk dəfə Thom Henderson tərəfindən əvvəlki ARC sıxılma formatını əvəz edən PKWARE, Inc.-in PKZIP yardım proqramında tətbiq edilmişdir. ZIP formatı daha sonra PKZIP-dən başqa bir çox proqram yardımçıları tərəfindən sürətlə dəstəkləndi. Microsoft, versiyalarına daxili ZIP dəstəyini ("sıxılmış qovluqlar" adı altında) daxil etdi Windows 98 üçün "Plus! 98" addon vasitəsilə 1998-ci ildən Microsoft Windows. Windows ME-də 2000-ci ildən yerli dəstək əlavə edilib. Apple Mac OS X 10.3 (BOMarchiveHelper, indi Arxiv Utility vasitəsilə) və sonrakı versiyalarda daxili ZIP dəstəyini daxil etmişdir. Əksər pulsuz əməliyyat sistemləri Windows və Mac OS X-ə bənzər şəkildə ZIP dəstəyi ilə qurulmuşdur.

Android Package, fayl uzantısı adı ilə apk — mobil proqramların, mobil oyunların və aralıq proqramların paylanması və quraşdırılması üçün Android əməliyyat sistemi və bir sıra digər Android əsaslı əməliyyat sistemləri tərəfindən istifadə olunan fayl formatı. Bu formatdan istifadə edən fayl Java və ya Kotlin dilində yazılmış mənbə kodundan qurula bilər. APK faylları Android App Bundle (.aab) istifadə edilərək yaradıla və imzalana bilər. APK Microsoft Windows-da APPX, HarmonyOS-un HAP-da .app və ya Debian əsaslı əməliyyat sistemlərində .deb kimi digər proqram paketlərinin analoqudur. APK faylı yaratmaq üçün proqram əvvəlcə Android Studio və ya Visual Studio kimi alətdən istifadə etməklə tərtib edilir və sonra onun bütün hissələri bir konteyner faylına yığılır. APK faylında proqramın bütün kodu (məsələn, .dex faylları), resurslar, aktivlər, sertifikatlar və manifest faylı mövcud olur. Bir çox fayl formatlarında olduğu kimi, APK faylları da lazım olan hər hansı ada malik ola bilər, lakin belə tanınmaq üçün fayl adının fayl uzantısı ilə bitməsi tələb oluna bilər. Əksər Android tətbiqləri istifadəçilərə APK fayllarını yalnız Google Play kimi etibarlı mənbələr yerinə digər mənbələrdən quraşdırmağa imkan verən "Naməlum mənbələr" parametrini yandırdıqdan sonra manual quraşdırmaq imkanı verir. Bunun edilməsinin əsas səbəbləri tapılmayan proqramları quraşdırmaq və ya mövcud proqramın köhnə versiyasını quraşdırmaqdır. == Digər əməliyyat sistemlərində istifadəsi == BlackBerry Android Runtime vasitəsilə Android 4.1 Jelly Bean proqramlarını və yuxarısını 2014-cü ilin yanvar 10.2.1 mikroproqram yeniləməsi ilə dayandırılmış Blackberry 10-a qədər dəstəklədi.