teymurilər

Teymurilər sülaləsi, Teymurlular sülaləsi — Orta Asiya, İran və Azərbaycanda iqtidarda olmuş türk xanədanı. Sülalənin əsasını Barlas ulusundan çıxan Əmir Teymur qoymuşdur.

Teymurilər İmperiyası (özb. Temuriylar imperiyasi), (fars. تيموريان‎, translit. Tīmūriyān; özünüadlandırma: Gurkanilər (fars. گوركانى‎, translit. Gurkānī) və ya Turan (fars. توران‎, translit. Tūrān)) — 1370–1507-ci illər arasında mövcud olmuş və əsası türkləşmiş monqol boyu olan barlasların nümayəndəsi Əmir Teymur tərəfindən qoyulmuş türk dövləti. Teymurilər dönəmində Türkistan və Xorasan İslam memarlığı baxımından ən parlaq dövrünü yaşamış, XV əsrin sonlarından başlayaraq Türkistan, Xarəzm, Krım, Kazan və Azərbaycanda Çağatay türkcəsi də yüksək mədəni dil halına gəlmişdir. Əmir Teymur Səmərqənd şəhərini dövlətin paytaxtı etdikdən sonra ələ keçirilmiş yerlərdən sənətkarlar Səmərqəndə köçürüldü.

Teymurilər sülaləsi, Teymurlular sülaləsi — Orta Asiya, İran və Azərbaycanda iqtidarda olmuş türk xanədanı. Sülalənin əsasını Barlas ulusundan çıxan Əmir Teymur qoymuşdur.

Teymurilər Tarixi Dövlət Muzeyi (özb. Temuriylar tarixi davlat muzeyi), Əmir Teymur Muzeyi və ya Teymur Muzeyi — Özbəkistan Respublikasının paytaxtı Daşkənd şəhərində yerləşən bir muzeydir. Muzey 1996-cı ildə açılmışdır. Teymurilər dövlətinin qurucusu Əmir Teymura həsr edilmişdir. Özbəkistan 1991-ci ildə müstəqillik qazandıqdan sonra millətin mənəvi və mədəni irsinin canlandırılmasına, o cümlədən dünya sivilizasiyasında mühüm rol oynamış tarixi şəxsiyyətlərin tanıdılmasına çox diqqət yetirdi. Onların arasında komandir, siyasətçi, islahatçı, alim, ticarət, mədəniyyət və sənətkarlıq bacarığı olan Əmir Teymur da var idi. Əmir Teymur böyük bir mərkəzi dövlət qurduqdan sonra gücünü artıraraq bir çox millət və xalqı birləşdirmişdi. O, elm, təhsil, mədəniyyət, memarlıq, təsviri sənət, musiqi və poeziyanı dəstəkləyərək Teymur İntibah dövrünün əsasını qoymuşdu. Keçmiş prezident İslam Kərimov Teymurilər dövlətinin hökmdarının uğurlarını prezidentin öz idarəetmə tərzi ilə əlaqələndirərək Teymurun uğurlarını təşviq edirdi. Kərimov 1996-cı ili "Əmir Teymur ili" elan edərək anadan olmasının 660 illik yubileyi Özbəkistanda dövlət səviyyəsində qeyd olundu və sonra Daşkəndin mərkəzində Teymurun tarixini izah edən bir dövlət muzeyi tikmək qərarına gəldi.

Teymurilərin Azərbaycana yürüşləri — 1387-1469 illəri arasında Teymuri İmperiyasının Azərbaycan üzərinə etdiyi hərbi yürüşlər : Əmir Teymur ilk yürüşü zamanı (1386-1387) Şəki vilayətinə gəldi , dağlıq ərazilərində yaşayan camaat qarət edildi , Şəki hakimi Seyid Əli Orlat Əmir Teymurun Azərbaycanda olmadığı dövrdə itaətdən boyun qaçırdı . (1387-1392) sonra 1387-ci ildə Qaraqoyunlular öz varlıqlarını təhdid edən böyük təhlükə ilə üz-üzə qaldılar.Bu təhlükə Teymurilər idi.Əslində Əmir Teymur 1386-cı ilin əvvəlində başlayan və 1388-ci ilin sonunda başa çatan 3 illik səfərə Luristan bölgəsindəki dağlıların ziyarət karvanını qarət etməsindən sonra getdi.Əmir Teymur bu dəfə Əhməd Cəlayırə, ilk olaraq Cəlayır sülaləsinin hakim olduğu İraq-i Acem'e girdi. Qardaşı Hüseyn Cəlayırı və digər qardaşlarını məhv edib Cəlayır ölkəsinə hücum edib ələ keçirdikdən sonra şimala Təbrizə, oradan da Naxçıvandan keçərək Gürcüstana üz tutdu.Gürcüstan ölkəsini tapdaladıqdan sonra qışlamaq üçün Qarabağa və Aşağı Kür bölgəsinə çəkilib.Sonra Ermənistanı işğal etməyə cəhd etdi.Həmin dövrdə erməni bölgəsi qismən türkmən əmirləri arasında bölünmüşdü.Bu əmirlərin ən böyüyü Qaraqoyunlu hökmdarı Qara Məhəmməd idi.Əmir Teymur Qara Məhəmmədi ziyarət qruplarını və ticarət karvanlarını zorlamaqda günahlandırdı.Əsl səbəb Qara Məhəmmədin Teymura tabe olmaması idi.Naxçıvan üzərindən Doğu Bəyazıta gələn Teymur 1387-ci ilin yazında buraya gəlir.Burada olarkən Ərzincan əmiri Mütəhhərtenin itaət xəbərini aldı.Teymuri ordusu əvvəlcə qala sərkərdəsi Bəyəzidi (Aydın) əsir götürdü və Aydın tayfasının qaçarkən qoyub getdiyi sürüləri qarət etdi. Daha sonra ordu əməliyyatlarına davam etdi və Qara Məhəmmədin oğlu Misir Xocanın nəzarəti altında oldu.Avnik qalasının qarşısına gəldi.Lakin qalanın gücünə və əzəmətinə görə Mühasirədən əl çəkib Ərzuruma çatdı.Sonra Çapaqcur suyu yaxınlığında düşərgə salaraq oğlu Miranşah, Mehmed Mir, Şeyx Əli, İkbalşah və Tilek Kavçinlə birlikdə ordusuna rəhbərlik etdi.Onları öz tabeliyində 3 qola bölərək Qara Məhəmmədin üzərinə göndərdi.Teymura qarşı müqavimət göstərdi. Hazırlanan Qara Məhəmməd Çapaqcura çəkildi və dik və dar keçidləri tutdu.Qara Məhəmməd sıldırım bölgədə güclü müdafiə sistemi qurdu.Miranşahın rəhbərlik etdiyi diviziya qalib gəlsə də,Teymuri ordusu Qara Məhəmmədin uğurlu müdafiəsi qarşısında itki verərək geri çəkilməli oldu.Bu yolla Qara Məhəmmədi tuta bilməyən Teymur Muş vasitəsilə Əhlətə və Əhlətə getdi.Adilcevaza gəlib Van gölü hövzəsinə enmiş, Van qalasını ələ keçirib yerlə-yeksan etmişdir. Metzoplu Toma da əsərində bu mövzu haqqında məlumat verir. Onun sözlərinə görə, 1387-ci ildə Teymur Türkmənlər Qara Məhəmmədi tutmaq üçün hərəkətə keçəndə Qara Məhəmməd Çapaqcura çəkildi, Teymuri ordusu yetişəndə ​​isə Qara Məhəmməd qəfil geri qayıdıb Teymuri ordusunu qaçmağa məcbur etdi. Müharibə zamanı Teymuri ordusunun sərkərdələrindən olan Lökməkan və onun tabeliyində olan bir çox əsgər şəhid oldu. Geri qayıdan Teymur Muşa, daha sonra Ercişə doğru yol aldı.