Elmi poeziya: Redaktələr arasındakı fərq
Redaktənin izahı yoxdur |
Keçid tövsiyələri funksiyası: 2 keçid əlavə edildi. Teqlər: Vizual redaktor Mobil redaktə Mobil veb redaktə Təkmilləşdirilmiş mobil redaktə Yeni istifadəçi tapşırığı Tövsiyə: keçidlərin əlavə olunması |
||
| (4 istifadəçi tərəfindən edilmiş 19 dəyişiklik göstərilmir) | |||
| Sətir 1: | Sətir 1: | ||
'''Elmi poeziya'''— elmi-fəlsəfi dünyagörüşü və biliklərin poetik ifadəsi. Elmi poeziyanın ilk nümunələri [[Qədim Yunanıstan]]da və [[Çin]]də (Lukretsi Karın "Şeylərin təbiəti haqqında", Lao Tszının "Dao de tszin" fəlsəfi poemaları və s. yaranmışdır. |
|||
'''Elmi poeziya'''— elmi-fəlsəfi dünyagörüşü və biliklərin poetik ifadəsi. Elmi poeziyanın ilk nümunələri Qədim Yunanıstanda və Çində (Lukretsi Karın "Şeylərin təbiəti haqqında", Lao Tszının "Dao de tszin" fəlsəfi poemaları və s. yaranmışdır. Elmilik klassik Şərq, o cümlədən Azərbaycan poeziyası üçün də səciyyəvidir. O, klassik Şərq poetikasının başlıca nəzəri-estetik prinsiplərindən biri olmuşdur. Qədim və orta əsrlər Şərq poeziyasında fəlsəfə, hüquq, məntiq, təbabət, astronomiya və s. elmlərə yiyələnmək bir növ normativ xarakter daşıyırdı. Şərqin bir çox görkəmli şairləri, eyni zamanda bütün elmləri dövrünün səviyyəsində bilən alim idilər (Ömər xəyyam, Cəlaləddin Rumi, Əbdürrəhman Cami, Əlişir Nəvai və başqaları). Azərbaycan şairlərindən Xaqani Şirvani, Nizami Gəncəvi, Əvhədi Marağayi, Əssar Təbrizi, Nəsimi, Füzuli və başqalarının ədəbi irsi elmi dünyagörüşü və biliklərlə zəngindir. Nizami Gəncəvi, Məhəmməd Füzuli və başqa Azərbaycan mütəfəkkirləri bədii yaradıcılıqda həyat və insan haqqında həqiqəti açmaqda elmi biliklərin, başqa sözlə, bədii təfəkkürlə elmi təfəkkürün vəhdətinin əhəmiyyətini dəfələrlə qeyd etmişlər. Məhəmməd Füzuli Azərbaycan dilində "Divan"ının dibaçəsində yazırdı:"... elmsiz şeir əsası yox divar olur və əsassız divar qayət də bietibar olur" <ref>{{Kitab3 |müəllif=Məhəmməd Füzuli |başlıq=Əsərləri. 5 cilddə. C.1 |yer=Bakı |nəşriyyat= |il=1958 |səhifə=43}}</ref> |
|||
| ⚫ | |||
== Yaranması == |
|||
Termin kimi fransız şairi Rene Gil (1862–1925) tərəfindən irəli sürülmüşdür. Sonrakı dövrdə [[Vergili]] ("Georgikalar"), Lomonosov ("İlahi əzəmət barədə səhər düşüncəsi", "İlahi əzəmət barədə axşam düşüncəsi", "Şüşənin faydası haqqında namə"), [[Valeri Bryusov]]un ("N ölçülər dünyası", "Elektron dünyası") yaradıcılığında da rast gəlinir. Bu cərəyan [[Avropa]] [[rasionalizm]]inin inkişafı ilə bağlıdır. Rene Gil elmi poeziyanı [[simvolizm]]ә qarşı qoyurdu. Onun fikrincə, şair üçün ideya və obrazların, eləcə də söz ehtiyatının mənbəyi "köhnəlmiş mifologiya" yox, elmi dünyagörüşü olmalıdır. Rene Gilin "Söz haqqında traktat"ı (1885) elmi poeziyanın nəzəri əsaslarını əhatə edir. Jül Romen (1885–1972) və Corc Dyuamel (1884–1966) Gilin nəzəriyyəsindən poetik [[unanimizm]]in inkişafında istifadə etmişlər. |
|||
== Xüsusiyyətləri == |
|||
Elmilik klassik [[Şərq]], o cümlədən Azərbaycan poeziyası üçün də səciyyəvidir. O, klassik Şərq poetikasının başlıca nəzəri-estetik prinsiplərindən biri olmuşdur. Qədim və [[orta əsrlər]] Şərq poeziyasında [[fəlsəfə]], [[hüquq]], [[məntiq]], [[təbabət]], [[astronomiya]] və s. elmlərə yiyələnmək bir növ normativ xarakter daşıyırdı. Şərqin bir çox görkəmli şairləri, eyni zamanda bütün elmləri dövrünün səviyyəsində bilən alim idilər ([[Ömər Xəyyam]], [[Cəlaləddin Rumi]], [[Əbdürrəhman Cami]], [[Əlişir Nəvai]] və başqaları). [[Şeir]], ədəbiyyat yarandığı vaxtdan elmlə bağlı olmuşdur. Orta əsrlərdən bəri Azərbaycan şairləri, ədibləri də elmlə məşğul olmuş, onların yaradıcılığında elmi əsərlər xüsusi yer tutmuşdur.[[Xaqani Şirvani]], [[Nizami Gəncəvi]], [[Əvhədi Marağayi]], [[Əssar Təbrizi]], [[İmadəddin Nəsimi]], [[Məhəmməd Füzuli]] və başqalarının ədəbi irsi, elmi dünyagörüşü və biliklərlə zəngindir. Onlar bədii yaradıcılıqda həyat və insan haqqında həqiqəti açmaqda elmi biliklərin, başqa sözlə, bədii təfəkkürlə elmi təfəkkürün vəhdətinin əhəmiyyətini dəfələrlə qeyd etmişlər. Şərq ədəbiyyatında tərcümə nəzəriyyəsi haqqında ilk nəzəri, fəlsəfi fikir söyləyən Nizami Gəncəvi də, əsərlərinin miqyasına, mahiyyətinə görə Məhəmməd Füzuli də şair olmaqla yanaşı, alim idi. O cümlədən [[Nəsirəddin Tusi]]nin müxtəlif şeir formalarında yazılmış əsərləri yalnız poeziya nümunələri deyil, əsl elmi əsərlərdir. Mirzə Fətəli Axundzadənin şahmat haqqında yazdığı poeması əvvəldən sonadək [[şahmat]] oyunun qaydaları haqqında bir elmi əsərdir. Orta əsrlərdə ədəbiyyatda, ümumiyyətlə, böyük ədiblərin yaradıcılığında, alimlərin fəaliyyətində elmlə şeir birgə olub. Şair və alimlər həm poeziya, həm də elmlə mükəmməl məşğul olub, əsərlərində elmi biliklərə geniş yer vermişlər. Bunun da nəticəsində qiymətli elmi poeziya nümunələri yaranmışdır<ref>{{cite web |
|||
|url = https://rafaelhuseynov.com/az/news/173 |
|||
|archiveurl = https://web.archive.org/web/20211019081201/https://rafaelhuseynov.com/az/news/173 |
|||
|archivedate = 2021-10-19 |
|||
|title = |
|||
|author = rafaelhuseynov |
|||
|date = 19.02.2021 |
|||
|work = |
|||
|publisher = rafaelhuseynov.com |
|||
|accessdate = 19.02.2021 |
|||
|language = az |
|||
|url-status = live |
|||
}}</ref>. Hər bir xalqın estetik nəzəriyyəsi və poetikası onun öz bədii və elmi yaradıcılıq dühasının konkret nailiyyətlərinə, bədii təfəkkürünə, ana dilinə və s. istinad edir. |
|||
Məhəmməd Füzuli Azərbaycan dilində "Divan"ının dibaçəsində yazırdı:"… elmsiz şeir əsası yox divar olur və əsassız divar qayət də bietibar olur"<ref>{{Kitab3 |müəllif=Məhəmməd Füzuli |başlıq=Əsərləri. 5 cilddə. C.1 |yer=Bakı |nəşriyyat= |il=1958 |səhifə=43}}</ref>. |
|||
| ⚫ | |||
== İstinadlar == |
== İstinadlar == |
||
{{İstinad siyahısı}} |
{{İstinad siyahısı}} |
||
==Ədəbiyyat== |
== Ədəbiyyat == |
||
{{Kitab3 |müəllif= |başlıq= Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. C.8|yer= Bakı|nəşriyyat= |il=2019 |səhifə= }} |
* {{Kitab3 |müəllif= |başlıq= Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. C.8|yer= Bakı|nəşriyyat= |il=2019 |səhifə= }} |
||
* {{Kitab3 |müəllif=Aristotel |başlıq= Poetika|yer= Bakı|nəşriyyat= |il=1974 |səhifə= }} |
|||
[[Kateqoriya:Elm]] |
|||
Səhifəsinin 16:38, 26 aprel 2024 tarixinə olan son versiyası
Elmi poeziya— elmi-fəlsəfi dünyagörüşü və biliklərin poetik ifadəsi. Elmi poeziyanın ilk nümunələri Qədim Yunanıstanda və Çində (Lukretsi Karın "Şeylərin təbiəti haqqında", Lao Tszının "Dao de tszin" fəlsəfi poemaları və s. yaranmışdır.
Yaranması[redaktə | mənbəni redaktə et]
Termin kimi fransız şairi Rene Gil (1862–1925) tərəfindən irəli sürülmüşdür. Sonrakı dövrdə Vergili ("Georgikalar"), Lomonosov ("İlahi əzəmət barədə səhər düşüncəsi", "İlahi əzəmət barədə axşam düşüncəsi", "Şüşənin faydası haqqında namə"), Valeri Bryusovun ("N ölçülər dünyası", "Elektron dünyası") yaradıcılığında da rast gəlinir. Bu cərəyan Avropa rasionalizminin inkişafı ilə bağlıdır. Rene Gil elmi poeziyanı simvolizmә qarşı qoyurdu. Onun fikrincə, şair üçün ideya və obrazların, eləcə də söz ehtiyatının mənbəyi "köhnəlmiş mifologiya" yox, elmi dünyagörüşü olmalıdır. Rene Gilin "Söz haqqında traktat"ı (1885) elmi poeziyanın nəzəri əsaslarını əhatə edir. Jül Romen (1885–1972) və Corc Dyuamel (1884–1966) Gilin nəzəriyyəsindən poetik unanimizmin inkişafında istifadə etmişlər.
Xüsusiyyətləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Elmilik klassik Şərq, o cümlədən Azərbaycan poeziyası üçün də səciyyəvidir. O, klassik Şərq poetikasının başlıca nəzəri-estetik prinsiplərindən biri olmuşdur. Qədim və orta əsrlər Şərq poeziyasında fəlsəfə, hüquq, məntiq, təbabət, astronomiya və s. elmlərə yiyələnmək bir növ normativ xarakter daşıyırdı. Şərqin bir çox görkəmli şairləri, eyni zamanda bütün elmləri dövrünün səviyyəsində bilən alim idilər (Ömər Xəyyam, Cəlaləddin Rumi, Əbdürrəhman Cami, Əlişir Nəvai və başqaları). Şeir, ədəbiyyat yarandığı vaxtdan elmlə bağlı olmuşdur. Orta əsrlərdən bəri Azərbaycan şairləri, ədibləri də elmlə məşğul olmuş, onların yaradıcılığında elmi əsərlər xüsusi yer tutmuşdur.Xaqani Şirvani, Nizami Gəncəvi, Əvhədi Marağayi, Əssar Təbrizi, İmadəddin Nəsimi, Məhəmməd Füzuli və başqalarının ədəbi irsi, elmi dünyagörüşü və biliklərlə zəngindir. Onlar bədii yaradıcılıqda həyat və insan haqqında həqiqəti açmaqda elmi biliklərin, başqa sözlə, bədii təfəkkürlə elmi təfəkkürün vəhdətinin əhəmiyyətini dəfələrlə qeyd etmişlər. Şərq ədəbiyyatında tərcümə nəzəriyyəsi haqqında ilk nəzəri, fəlsəfi fikir söyləyən Nizami Gəncəvi də, əsərlərinin miqyasına, mahiyyətinə görə Məhəmməd Füzuli də şair olmaqla yanaşı, alim idi. O cümlədən Nəsirəddin Tusinin müxtəlif şeir formalarında yazılmış əsərləri yalnız poeziya nümunələri deyil, əsl elmi əsərlərdir. Mirzə Fətəli Axundzadənin şahmat haqqında yazdığı poeması əvvəldən sonadək şahmat oyunun qaydaları haqqında bir elmi əsərdir. Orta əsrlərdə ədəbiyyatda, ümumiyyətlə, böyük ədiblərin yaradıcılığında, alimlərin fəaliyyətində elmlə şeir birgə olub. Şair və alimlər həm poeziya, həm də elmlə mükəmməl məşğul olub, əsərlərində elmi biliklərə geniş yer vermişlər. Bunun da nəticəsində qiymətli elmi poeziya nümunələri yaranmışdır[1]. Hər bir xalqın estetik nəzəriyyəsi və poetikası onun öz bədii və elmi yaradıcılıq dühasının konkret nailiyyətlərinə, bədii təfəkkürünə, ana dilinə və s. istinad edir.
Məhəmməd Füzuli Azərbaycan dilində "Divan"ının dibaçəsində yazırdı:"… elmsiz şeir əsası yox divar olur və əsassız divar qayət də bietibar olur"[2].
Azərbaycan poeziyasında elmi poeziya nümunələrinə Səməd Vurğunun, Rəsul Rzanın, Bəxtiyar Vahabzadənin və başqa şairlərin əsərlərində təsadüf olunur. Müasir intellektual poeziya da elmi poeziya sayıla bilər.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ rafaelhuseynov. (az.). rafaelhuseynov.com. 19.02.2021 https://rafaelhuseynov.com/az/news/173 (#bare_url_missing_title). 2021-10-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19.02.2021.
- ↑ Məhəmməd Füzuli. Əsərləri. 5 cilddə. C.1. Bakı. 1958. səh. 43.
Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. C.8. Bakı. 2019.
- Aristotel. Poetika. Bakı. 1974.