Türk (mifologiya): Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktə
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
 
(8 istifadəçi tərəfindən edilmiş 31 dəyişiklik göstərilmir)
Sətir 1: Sətir 1:
{{Digər məna|Türk}}
{{Digər məna}}
{{ Mifoloji personaj
{{ Mifoloji personaj
| şəkil 1 = <!-- sadəcə şəkilin adı -->
| şəkil 1 = <!-- sadəcə şəkilin adı -->
Sətir 7: Sətir 7:
| Mifologiya = [[Türk mifologiyası]]
| Mifologiya = [[Türk mifologiyası]]
| Həyatı = <!-- Həyatı -->
| Həyatı = <!-- Həyatı -->
| Adının izahı = {{lang-ar|Ət-türk}}
| Adının izahı = {{Dil-ar|Ət-türk}}
| [[yunan dili|yun.]] = <!-- Ad -->
| [[yunan dili|yun.]] = <!-- Ad -->
| [[lat.]] = <!-- Ad -->
| [[lat.]] = <!-- Ad -->
Sətir 35: Sətir 35:
| şəkil 2 miqyası = <!-- rəqəm -->
| şəkil 2 miqyası = <!-- rəqəm -->
}}
}}

'''Türk''' — türklərin əfsanəvi əcdadı, bəzi mənbələrə görə [[Bibliya]]dakı [[Yafət]]in oğlu, [[Nuh]]un nəvəsi.
'''Türk''' — [[türklər]]in əfsanəvi əcdadı, bəzi mənbələrə görə [[Bibliya]]dakı [[Yafət]]in oğlu, [[Nuh]]un nəvəsi. Türkün Yafətin nəslindən gəlməsi erkən dövr müsəlman etnogenealogiyalarında qeyd edilir. [[Əbulqazi Bahadır xan]]ın "Şəcərəyi türk" əsərinə görə Türk Yafətin səkkiz oğlundan biridir və Yafət Türkü öz yerinə seçərək digər oğullarına onu hökmdar kimi tanımağı və ona tabe olmağı əmr edir. Əfsanəyə görə [[oğuz türkləri]]nin əcdadı [[Oğuz xan]] Türkün nəslindəndir.


== Tarixi mənbələrdə qeyd edilməsi ==
== Tarixi mənbələrdə qeyd edilməsi ==
=== Orta əsrlərdə ===
=== Orta əsrlərdə ===
[[Fayl:Persian version by Balami of Universal History by Tabari.jpg|200px|thumb|left|Peyğəmbərlərin və kralların tarixi. [[Təbəri]]]]
Hələ VIII əsrə aid ərəb dilində yazılmış əsərlərdə görülən ilk müsəlman etnogenealogiyalarında [[türklər]] [[slavyanlar]] və [[Yəcuc və Məcuc]] xalqları ilə birlikdə [[Yafət]] nəslinə aid edilir.<ref>Калинина, 2001, с. 96.</ref>
Hələ VIII əsrə aid [[ərəb dili]]ndə yazılmış əsərlərdə görülən ilk müsəlman etnogenealogiyalarında [[türklər]] [[slavyanlar]] və [[Yəcuc və Məcuc]] xalqları ilə birlikdə [[Yafət]] nəslinə aid edilir.<ref>Калинина, 2001, с. 96.</ref> [[Təbəri]] (IX-X əsrlər) [[Yafət]]in nəslindən gələnlər arasında ət-Türkün adını çəkir, digər bir yerdə isə {{link-interwiki|az=İbn İshaq|az_mətn=ibn İshaqa|başqa_dil=en|başqa_dildə_başlıq=Ibn Ishaq}} (VIII əsr) istinad edərək təkrar onun adını çəkir.<ref>Калинина, 2001, с. 92.</ref> X əsr yaşamış [[Məsudi]] "oğlaq altında", yəni şimalda yaşayan Yafət nəslinin nümayəndələri haqqında yazırdı; onların arasında ət-Türk də var idi. X əsrə aid anonim müəllif tərəfindən yazılmış "Müxtəsər əl-əcaib" əsəri Yafətin nəslindən gələnlərə ət-Türkü də aid edirdi.<ref>Калинина, 2001, с. 93.</ref> Anonim müəllif tərəfindən [[fars dili|farsca]] yazılmış "Mücmal-ət-təvarix" əsəri (XII əsr) türklərin Yafətin nəslindən olduğu qeyd edilir, soy başlarının arasında Türkün də adını çəkir. Tarix, ilahiyyat və tibb mövzusunda ərəbcə əsərlər yazmış [[İsgəndəriyyə]] patriarxı {{link-interwiki|az=II Evtixiy (İsgəndəriyyə patriarxı)|az_mətn=II Evtixiy və ya daha çox tanındığı adı ilə Səid ibn Batrik|başqa_dil=en|başqa_dildə_başlıq=Eutychius of Alexandria}} (X əsr) də Ət-Türkü Yafətin nəslindən gələnlər arasında çəkir.<ref>Калинина Т. М. Арабские средневековые учёные о конткатах хазар и славян // Восточная Европа в древности и средневековье. — М., 1999. — С. 59.</ref>

Rusiya tarixçisi {{link-interwiki|az=Tatyana Kalinina|az_mətn=Tatyana Kalininaya|başqa_dil=ru|başqa_dildə_başlıq=Калинина, Татьяна Михайловна}} görə türklərin əminliklə Yafətin nəslinə aid edilməsi, çox güman ki, ərəb müəlliflərin özlərinin çıxartdığı nəticədir.<ref>Калинина, 2001, с. 97.</ref>

Х əsrdə [[İtaliya]]da yazılmış "[[İosifus|İosippon]]un kitabı"nda Yafətin nəvəsi {{link-interwiki|az=Foqarma|az_mətn=Foqarmanın|başqa_dil=en|başqa_dildə_başlıq=Togarmah}} 10 oğlunun adı çəkilir; onlardan birinin adı da Türkdür. "Ən qədim dövrdən bəri tatarların tarixi" kitabına görə burada [[xəzərlər]]dən ayrılıb, macarlara qoşulan türk tayfası [[kəbərlər]] nəzərdə tutulur.<ref>История татар с древнейших времен / Под ред. М. А. Усманова. — Казань: Рухият, 2002. — Т. I. — С. 303. — 551 с.</ref>

=== Yeni dövrdə ===
XVII əsrdə yaşamış [[Əbulqazi Bahadır xan]] "Şəcərəyi türk" əsərində yazır ki, tufandan sonra [[Nuh]]un üç oğlu — Ham, Sam və Yafət və üç qızı sağ qalır. Yafət atasının buyruğuna əməl edərək [[Volqa]] və [[Ural çayı|Yaik]] çaylarının sahilində məskunlaşır. Yafətin səkkiz oğlu var idi: Türk, Xəzər, Səhləb, Rus, Min, Çin, Keymari və Tarix. Əbulqaziyə görə Yafət Türkü öz yerinə seçdi və digər oğullarına onu hökmdar kimi tanımağı və ona tabe olmağı əmr etdi.<ref name="qirgiz">Файзрахманов Г. Л. Древние тюрки в Сибири и Центральной Азии. — Казань: Мастер Лайн, 2000. — С. 89. — 188 с. — ISBN 5-93139-069-3.</ref> Qırğızıstan tarixçisi {{link-interwiki|az=Anvarkev Mokiv|az_mətn=Anvarkev Mokivə|başqa_dil=ky|başqa_dildə_başlıq=Анварбек Мокеев}} görə Əbulqazinin əsərində türk xalqlarının əfsanəvi əcdadları Türk və [[Oğuz xan]] vahid nəsil ağacına əlaqələndirilib və bu obrazlar vasitəsilə [[qırğızlar]]ın mənşəyi ilk dəfə Yafətlə əlaqələndirilib.<ref>Мокеев А. М. Исламская концепция истории кыргызского народа // Исламская цивилизация в Центральной Азии. — Астана, 2007. — Сентябрь. — С. 288.</ref>

XIX əsr Azərbaycan tarixçisi [[Abbasqulu ağa Bakıxanov]] "[[Gülüstani-İrəm]]" əsərində Yafətin oğlu Türk haqqında belə yazırdı<ref>Оразаев Г. М.-Р. Исторические сочинения Дагестана: на тюркских языках: тексты, комментарии. — Махачкала: Эпоха, 2003. — С. 87. — 332 с.</ref>:
{{Sitat|Yafəsin böyük oğlu və vəliəhdi olub, ədalətli və rəiyyətpərvər bir padişah idi. Bütün Yafəs nəslinin qəbilələri bunun adı ilə - türk adlanırlar. Atasının vəfatından sonra, özü üçün Türküstanda isti və soyuq bulaqlı bir çox otlaqlar seçmişdir. Əvvəlcə ağac, qamış və otdan özü üçün qərargah və daha sonra heyvanat dərisindən çadır və otaq düzəltdirmişdir. Bu yer Suluq adlanır, «Zəfərnamə»də isə Suluqay şəklində qeyd edilmişdir.}}

Rus tədqiqatçısı {{link-interwiki|az=Qriqori Qrumm-Qrjimaylo|az_mətn=Qriqori Qrumm-Qrjimayloya|başqa_dil=en|başqa_dildə_başlıq=Grigory Grumm-Grzhimaylo}} görə Türk [[Xəzər dənizi]]ndən [[Qərbi Koreya körfəzi|Koreya körfəzi]]nə qədər olan ərazidə məskunlaşan tayfaların əcdadı hesab edilir. Türkün yeddinci nəslində əkizlər dünyaya gəlir: Tatar və Monqol. Əbulqaziyə görə Tatar və Monqolun atası İlixan [[Türküstan]]ı iki hissəyə bölür. Türküstanın şərq hissəsi Tatarın, qərb hissəsi Monqolun olur. Monqolun üçüncü nəslində atası Qaraxan olan və Orta Asiyanın ilk istilaçısı Oğuz xan dünyaya gəlir.<ref name="qirgiz"/>

== Həmçinin bax ==
*[[Oğuz xan]]


== İstinadlar ==
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
{{İstinad siyahısı|3}}

== Ədəbiyyat ==
== Ədəbiyyat ==
*Калинина Т. М. Восточноевропейские народы в ряду генеалогических легенд средневековых арабских сочинений // Восточная Европа в древности и средневековье. — М., 2001.
*Калинина Т. М. Восточноевропейские народы в ряду генеалогических легенд средневековых арабских сочинений // Восточная Европа в древности и средневековье. — М., 2001.

Səhifəsinin 07:55, 4 may 2024 tarixinə olan son versiyası

Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Türk (dəqiqləşdirmə).
Türk
Mifologiya Türk mifologiyası
Yer Türküstan
Adının izahı ərəb. Ət-türk‎
Cinsi kişi[d]
Atası Yafət
Əlaqəli personajlar Oğuz xan, Alaş xan

Türk — türklərin əfsanəvi əcdadı, bəzi mənbələrə görə Bibliyadakı Yafətin oğlu, Nuhun nəvəsi. Türkün Yafətin nəslindən gəlməsi erkən dövr müsəlman etnogenealogiyalarında qeyd edilir. Əbulqazi Bahadır xanın "Şəcərəyi türk" əsərinə görə Türk Yafətin səkkiz oğlundan biridir və Yafət Türkü öz yerinə seçərək digər oğullarına onu hökmdar kimi tanımağı və ona tabe olmağı əmr edir. Əfsanəyə görə oğuz türklərinin əcdadı Oğuz xan Türkün nəslindəndir.

Tarixi mənbələrdə qeyd edilməsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Orta əsrlərdə[redaktə | mənbəni redaktə et]

Peyğəmbərlərin və kralların tarixi. Təbəri

Hələ VIII əsrə aid ərəb dilində yazılmış əsərlərdə görülən ilk müsəlman etnogenealogiyalarında türklər slavyanlar və Yəcuc və Məcuc xalqları ilə birlikdə Yafət nəslinə aid edilir.[1] Təbəri (IX-X əsrlər) Yafətin nəslindən gələnlər arasında ət-Türkün adını çəkir, digər bir yerdə isə ibn İshaqa (VIII əsr) istinad edərək təkrar onun adını çəkir.[2] X əsr yaşamış Məsudi "oğlaq altında", yəni şimalda yaşayan Yafət nəslinin nümayəndələri haqqında yazırdı; onların arasında ət-Türk də var idi. X əsrə aid anonim müəllif tərəfindən yazılmış "Müxtəsər əl-əcaib" əsəri Yafətin nəslindən gələnlərə ət-Türkü də aid edirdi.[3] Anonim müəllif tərəfindən farsca yazılmış "Mücmal-ət-təvarix" əsəri (XII əsr) türklərin Yafətin nəslindən olduğu qeyd edilir, soy başlarının arasında Türkün də adını çəkir. Tarix, ilahiyyat və tibb mövzusunda ərəbcə əsərlər yazmış İsgəndəriyyə patriarxı II Evtixiy və ya daha çox tanındığı adı ilə Səid ibn Batrik(en) (X əsr) də Ət-Türkü Yafətin nəslindən gələnlər arasında çəkir.[4]

Rusiya tarixçisi Tatyana Kalininaya(ru) görə türklərin əminliklə Yafətin nəslinə aid edilməsi, çox güman ki, ərəb müəlliflərin özlərinin çıxartdığı nəticədir.[5]

Х əsrdə İtaliyada yazılmış "İosipponun kitabı"nda Yafətin nəvəsi Foqarmanın(en) 10 oğlunun adı çəkilir; onlardan birinin adı da Türkdür. "Ən qədim dövrdən bəri tatarların tarixi" kitabına görə burada xəzərlərdən ayrılıb, macarlara qoşulan türk tayfası kəbərlər nəzərdə tutulur.[6]

Yeni dövrdə[redaktə | mənbəni redaktə et]

XVII əsrdə yaşamış Əbulqazi Bahadır xan "Şəcərəyi türk" əsərində yazır ki, tufandan sonra Nuhun üç oğlu — Ham, Sam və Yafət və üç qızı sağ qalır. Yafət atasının buyruğuna əməl edərək Volqa və Yaik çaylarının sahilində məskunlaşır. Yafətin səkkiz oğlu var idi: Türk, Xəzər, Səhləb, Rus, Min, Çin, Keymari və Tarix. Əbulqaziyə görə Yafət Türkü öz yerinə seçdi və digər oğullarına onu hökmdar kimi tanımağı və ona tabe olmağı əmr etdi.[7] Qırğızıstan tarixçisi Anvarkev Mokivə(ky) görə Əbulqazinin əsərində türk xalqlarının əfsanəvi əcdadları Türk və Oğuz xan vahid nəsil ağacına əlaqələndirilib və bu obrazlar vasitəsilə qırğızların mənşəyi ilk dəfə Yafətlə əlaqələndirilib.[8]

XIX əsr Azərbaycan tarixçisi Abbasqulu ağa Bakıxanov "Gülüstani-İrəm" əsərində Yafətin oğlu Türk haqqında belə yazırdı[9]:

" Yafəsin böyük oğlu və vəliəhdi olub, ədalətli və rəiyyətpərvər bir padişah idi. Bütün Yafəs nəslinin qəbilələri bunun adı ilə - türk adlanırlar. Atasının vəfatından sonra, özü üçün Türküstanda isti və soyuq bulaqlı bir çox otlaqlar seçmişdir. Əvvəlcə ağac, qamış və otdan özü üçün qərargah və daha sonra heyvanat dərisindən çadır və otaq düzəltdirmişdir. Bu yer Suluq adlanır, «Zəfərnamə»də isə Suluqay şəklində qeyd edilmişdir. "

Rus tədqiqatçısı Qriqori Qrumm-Qrjimayloya(en) görə Türk Xəzər dənizindən Koreya körfəzinə qədər olan ərazidə məskunlaşan tayfaların əcdadı hesab edilir. Türkün yeddinci nəslində əkizlər dünyaya gəlir: Tatar və Monqol. Əbulqaziyə görə Tatar və Monqolun atası İlixan Türküstanı iki hissəyə bölür. Türküstanın şərq hissəsi Tatarın, qərb hissəsi Monqolun olur. Monqolun üçüncü nəslində atası Qaraxan olan və Orta Asiyanın ilk istilaçısı Oğuz xan dünyaya gəlir.[7]

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Калинина, 2001, с. 96.
  2. ↑ Калинина, 2001, с. 92.
  3. ↑ Калинина, 2001, с. 93.
  4. ↑ Калинина Т. М. Арабские средневековые учёные о конткатах хазар и славян // Восточная Европа в древности и средневековье. — М., 1999. — С. 59.
  5. ↑ Калинина, 2001, с. 97.
  6. ↑ История татар с древнейших времен / Под ред. М. А. Усманова. — Казань: Рухият, 2002. — Т. I. — С. 303. — 551 с.
  7. ↑ 1 2 Файзрахманов Г. Л. Древние тюрки в Сибири и Центральной Азии. — Казань: Мастер Лайн, 2000. — С. 89. — 188 с. — ISBN 5-93139-069-3.
  8. ↑ Мокеев А. М. Исламская концепция истории кыргызского народа // Исламская цивилизация в Центральной Азии. — Астана, 2007. — Сентябрь. — С. 288.
  9. ↑ Оразаев Г. М.-Р. Исторические сочинения Дагестана: на тюркских языках: тексты, комментарии. — Махачкала: Эпоха, 2003. — С. 87. — 332 с.

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Калинина Т. М. Восточноевропейские народы в ряду генеалогических легенд средневековых арабских сочинений // Восточная Европа в древности и средневековье. — М., 2001.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Türk_(mifologiya)&oldid=7605579"