İşıq şüalanması (zərərverici amil)

Hirosimanın nüvə bombardmanı zamanı radiasiya nəticəsində yaralanan bir yapon. Bədənin yuxarı (partlayış zamanı açıq) və aşağı (kölgədə) hissələrindəki zərərin fərqi açıq şəkildə görünür.

Nüvə partlayışının işıqlanma sahəsi – işıq şüasının mənbəyi adlanır. Onun əsasını közərmiş hava və müəyyən miqdarda közərmiş partlayış məhsulları təşkil edir. İşıqlanma sahəsində havanın işıqlanma müddəti əsasən nüvə partlayışının gücündən asılı olaraq bir saniyədən bir neçə on saniyəyə qədər davam edir[1][2].

İşıq şüasının əsas məhvedici təsiri ona əsaslanır ki, müxtəlif örtüklər və bədən quruluşları işıq enerjisini udmağa və qızmağa qadirdirlər. Buna görə işıq şüalarının təsiri nəticəsində müxtəlif sahələrin səthində alışma, yanma, kömürləşmə, ərimə və buxarlanma halları baş verir. İşıq şüalanması — nüvə partlayışı zamanı meydana çıxan od kürəsinin saçdığı gözə görünən ultrabənövşəyi və infraqırmızı işıq selidir. İşıq şüalanmasının zədələyici təsiri işıq impulsundan, yəni işıq şüalarına nisbətən şaquli yerləşmiş səthin hər kv. sm-nə, şüalanma ərzində düşən işıq enerjisinin miqdarından asılı olur və KC/m² ölçülür. İşıq şüalanması yaşayış məntəqələrində və meşələrdə kütləvi yanğınlar törədir, insan bədənində isə müxtəlif dərəcəli yanıqlar əmələ gətirir. İşıq impulsunun miqdarından asılı olaraq insanlar 4 növ yanıqlar ala bilər[3]:

– birinci dərəcəli yanıqlar işıq impulsu 80 – 160 KC\m² olarkən əmələ gəlir və bu zaman dərinin qızarması baş verir[3];

– ikinci dərəcəli yanıqlar işıq impulsu 160 – 400 KC\m² olarkən əmələ gəlir və bu zaman dəridə suluqların əmələ gəlməsi baş verir[3];

– üçüncü dərəcəli yanıqlar işıq impulsu 400 – 600 KC\m² olarkən əmələ gəlir və bu zaman dərinin ölməsi baş verir[3];

– dördüncü dərəcəli yanıqlar işıq impulsu 600 KC\m² – dən yuxarı olarkən əmələ gəlir və bu zaman damarların və sümüklərin yanması baş verir[3].

İnsanların aldığı yanıqların dərəcələri işıq şüalanmasının miqdarından, paltarın növündən, kipliyindən və rəngindən də asılı olur. Partlayış mərkəzindən nisbətən uzaq məsafədə, açıq rəngli və gen paltar geyinmiş insanlar, qara və dar paltar geyinmiş insanlara nisbətən az yanıqlar alırlar[3].

Müxtəlif sahələrdə yaranan işıq impulsunun təsiri nüvə partlayışının növündən, gücündən, məsafədən və hava şəraitindən asılı olur. Yağmurlu və dumanlı havada işıq impulsunun təsiri qat–qat azalır[3].

Sığınacaqlar və radiasiya əleyhinə daldalanacaqlar işıq şüalanmasının təsirindən qorunmaq üçün ən etibarlı yerlərdir. Bütün kölgə salan əşyalar da insanları işıq şüalanmasından qoruya bilir[3].

Partlayışın ən pis təzahür forması göbələk formalı partlayış deyil, keçici bir parıltı və onun yaratdığı zərbə dalğasıdır
20 kt partlayış zamanı bir yay formasında olan şok dalğasının (Mach təsiri) meydana gəlməsi
Hiroşimanın atom bombası tərəfindən məhv edilməsi
Hiroşima nüvə bombardmanının qurbanıdır

Formalaşma mexanizmi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İşıq radiasiyası, yüksək temperaturda (~ 107 K) qızdırılan nüvə partlayışının məhsullarından çıxan termal radiasiyadır. Maddənin yüksək sıxlığı səbəbindən atəş topunun udma qabiliyyəti 1-ə yaxın olduğu üçün nüvə partlayışından gələn işıq şüası spektri tamamilə qara cismin spektrinə olduqca yaxındır. Spektrdə ultrabənövşəyi və rentgen şüaları üstünlük təşkil edir.

Mülki insanların mühafizəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İşıq radiasiyası xüsusilə təhlükəlidir, çünki partlayış zamanı birbaşa hərəkət edir və insanların sığınacaqlarda sığınmaq üçün vaxtları qalmır.

Qeyri-şəffaf əşyalar — evlərin divarları, avtomobillər və digər avadanlıqlar, dərələrin və təpələrin dik yamacları — işıq radiasiyasından qoruya bilər. Dar geyim də qoruya bilər — ancaq bu vəziyyətdə alovlana bilər.

Nüvə partlayışı baş verərsə, dərhal partlayışdan sizi qoruyacaq hər hansı bir şeyin kölgəsində özünüzü qorumalısınız və ya gizlənəcək bir yer yoxdursa, partlayışa qədər ayaqlarınız arxa tərəfə olmaq şərti ilə arxası üstə uzanıb, üzünüzü əllərinizlə örtməlisiniz — bu yanıqları və xəsarətləri müəyyən dərəcədə azaltmağa kömək edəcəkdir. Nüvə partlayışının başlanmasına baxa bilməzsiniz və hətta başınızı da ona yönəldə bilməzsiniz, çünki bu, görmə orqanlarında ciddi korluğa səbəb olacaq qədər sizə ciddi ziyan vura bilər.

Hərbi texnikanın müdafiəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Nüvə zərbələri endirmək üçün hazırlanmış bombardmançılar (Su-24 taktiki bombardmançısı, Tu-160 strateji bombardmançısı) onları işıq şüalanmasından qismən və ya tamamilə müdafiə edən və radiasiyanın əhəmiyyətli bir hissəsini əks etdirən ağ boya ilə örtülürlər. Zirehli texnika heyətin işıq radiasiyadan tam müdafiəsini təmin edir.

Xirosimanın kölgələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Hiroşimanın kölgələri

İşıq radiasiyasının zərərli təsirinin ən qorxulu dəlillərindən biri, sözdə Hiroşimanın kölgələridir (ən çox insanlarla əlaqəli olaraq adlandırılır) — bir insanın kölgəsi və ya arxa fonda radiasiyadan yanmış digər maneə. Bundan sonra insanlar tez bir zamanda (ümumiyyətlə bir gün ərzində) yanıqlardan, yaralanmalardan və radiasiyanın vurduğu ziyandan öldü, bir çoxu yanğınlarda və partlayışdan sonra meydana çıxan yanğın fırtınasında yanaraq öldü[4][5][6][7][8][9][10][11][12][13][14][15][16][17][18][19][20][21][22][23][24][25].

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Atom bombalarının dağıdıcı təsirləri

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Әскери іс. Алматы:"Мектеп" ААҚ , 2001
  2. ↑ https://e-derslik.edu.az/books/439/units/unit-1/page183.xhtml
  3. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 "Mülki müdafiə" (az.). Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti. 2015-14-12. İstifadə tarixi: 2022-27-12.[ölü keçid]
  4. ↑ "参議院会議録情報 第１３１回国会 厚生委員会 第１１号". Full-text Database System for the Minutes of the Diet (yapon). National Diet Library. 2013-01-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-22.
  5. ↑ Hiroshima City. 広島原爆戦災誌 (PDF) (yapon). 2. Hiroshima City. 2005 [1971]. səh. 5. 2021-07-17 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2017-06-15.
  6. ↑ Hiroshima City. 広島原爆戦災誌 (PDF) (yapon). 3. Hiroshima City. 2005 [1971]. 149–152. 2021-07-17 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2017-06-15.
  7. ↑ "地理院地図" (yapon). Geospatial Information Authority of Japan. 2020-03-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-11-04.
  8. ↑ "ヒロシマの記録 消えた「原爆十景」追う" (yapon). Chugoku Shimbun. 2007-04-30. 2022-12-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-15.
  9. ↑ "1945年8月～被爆した広島、長崎～ 写真特集". Jiji Press. 2022-12-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-15.
  10. ↑ "巻頭言：被爆建物の記憶" (yapon). DDK Cooperative (協同組合DDK). 2013. 2022-04-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-15.
  11. ↑ Li, MING; ISHIMARU, Norioki. "The Study on the Activities and Their Features of Architects in Hiroshima Before World War Two: The study on the architects activity form and feature in local city". Journal of Architecture. Architectural Institute of Japan. 71 (608). 2006: 197–204. doi:10.3130/aija.71.197_4. ISSN 1340-4210.
  12. ↑ A-bombed Buildings Investigation Committee. ヒロシマの被爆建造物は語る (yapon). Hiroshima Peace Memorial Museum. 1996. 44.
  13. ↑ "人影の石" (yapon). Hiroshima Peace Memorial Museum. 2021-05-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-15.
  14. ↑ "「人影の石」説明板に名前追加" (yapon). Chugoku Shimbun. 1997-08-02. 2022-12-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-15.
  15. ↑ "人影の石" (yapon). Hiroshima Peace Memorial Museum. 2014-10-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-15.
  16. ↑ "ヒロシマの記録 貴重な「記憶」次代へ" (yapon). Chugoku Shimbun. 2004-03-22. 2022-12-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-15.
  17. ↑ "Human Shadow Etched in Stone". Hiroshima Peace Memorial Museum. 2021-09-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-15.
  18. ↑ Действие ядерного оружия. М., Воениздат, 1963. С. 333–336
  19. ↑ "熱線で「人が蒸発」本当？" (yapon). Hiroshima Peace Media Center. 2022-11-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-15.
  20. ↑ "ヒロシマの記録2000 3月" (yapon). Hiroshima Peace Media Center. 2022-12-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-15.
  21. ↑ "ヒロシマの記録1971 1月" (yapon). Hiroshima Peace Media Center. 2022-12-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-15.
  22. ↑ "ヒロシマの記録1975 4月" (yapon). Hiroshima Peace Media Center. 2022-12-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-15.
  23. ↑ "ヒロシマの記録1991 5月" (yapon). Hiroshima Peace Media Center. 2022-12-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-15.
  24. ↑ "針折れる 広島資料館の収蔵資料約２万点、劣化進む". Mainichi Shimbun (yapon). 2015-12-12. 2018-10-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-13.
  25. ↑ "オバマ大統領広島訪問直前に巻き起こった原爆資料館批判" (yapon). Şablon:İll. 2016-05-25. 2018-10-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-15.