İkitərəfli bazarlar

İkitərəfli bazarlar (ikitərəfli şəbəkələr) — aralarında şəbəkə effektləri olan iki istifadəçi qrupu olan şəbəkə bazarları. İkitərəfli bir şəbəkədə, istifadəçilərinin iki kateqoriyası vardır ki, bunlar üçün şəbəkədən istifadə məqsədləri və şəbəkədəki rolları açıq şəkildə fərqlənir. Müxtəlif qrupların ikitərəfli şəbəkənin funksionallığı üçün fərqli tələbləri var. Ancaq eyni zamanda, bir-birlərindən asılıdırlar və ümumi şəbəkədən istifadələrinin dəyərini təyin edən qarşılıqlı təsirlərdir[1].

İqtisadiyyatdakı şəbəkə effekti artıq yaxşı öyrənilib və nəzəriyyədə və işdə müxtəlif sahələrdə praktik olaraq fəal şəkildə istifadə olunur. Bununla birlikdə, şəbəkə effekti ümumiyyətlə bir tərəfli olaraq qəbul edilir və bu, şəbəkə istifadəçiləri homojen olduqda qəbul edilir. 2001-ci ildən bəri, şəbəkə effektlərini daha geniş şəkildə nəzərdən keçirən elmi ədəbiyyatda, bir neçə istifadəçi kateqoriyasının qarşılıqlı əlaqəsində və praktiki tətbiq üçün bir sıra maraqlı və faydalı nəticələr verən terminlər ortaya çıxmağa başladı[2][3][4].

Nəzəriyyə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bir çox şəbəkədə istifadəçilər homojendir, yəni eyni funksiyaları yerinə yetirirlər. Məsələn, telefon şəbəkələrində istifadəçilərdən biri göndərir, digəri zəng qəbul edir, bununla belə, abunəçilərdən hər biri həm alıcı rolunu oynayır, həm də müxtəlif vaxtlarda səsli mesaj ötürmə rolunu oynaya bilər. Tək yönlü şəbəkələrə nümunə olaraq mesajlaşma, faks göndərmə, e-poçt da verilə bilər. Homojen istifadəçi şəbəkələrini, iki fərqli istifadəçi kateqoriyasına xidmət edən iki istiqamətli şəbəkələrdən ayırmaq üçün birtərəfli deyilir.

İkitərəfli bir şəbəkədə, istifadəçilərinin iki kateqoriyası vardır ki, bunlar üçün şəbəkədən istifadə məqsədləri və şəbəkədəki rolları açıq şəkildə fərqlənir. Müxtəlif qrupların ikitərəfli şəbəkənin funksionallığı üçün fərqli tələbləri var[5]. Ancaq eyni zamanda, bir-birlərindən asılıdırlar və ümumi şəbəkədən istifadələrinin dəyərini təyin edən qarşılıqlı təsirlərdir.

İstifadəçi kateqoriyalarının qarşılıqlı əlaqəsi bu cür qarşılıqlı əlaqə imkanını təmin edən vahid ümumi platforma vasitəsilə həyata keçirilir. Platforma iki istifadəçi qrupunu birləşdirməyə imkan verən məhsul və xidmətlərdir. Platforma, bir qayda olaraq, infrastrukturdan (aparat və proqram təminatı)[6] , infrastruktur elementləri arasında uyğunluğu təmin edən standartlardan və əməliyyatların aparılması şərtlərini, istifadəçilərinin hüquq və vəzifələrini müəyyən edən qaydalardan ibarətdir. İki tərəfli şəbəkənin istifadəçiləri boş yerə bir platforma seçmirlər; seçimləri iqtisadi cəhətdən məqsədəuyğundur. Platformanın mövcudluğu, qarşılıqlı təsirsizliyini və onsuz birbaşa qarşılıqlı müqayisədə yaxşılaşdırır. İştirakçılar arasında qarşılıqlı əlaqə platforması ümumiyyətlə platforma təminatçısı tərəfindən təmin edilir.

İkitərəfli bir şəbəkədə, bir kateqoriyadan olan istifadəçilər, digər kateqoriyadan olan istifadəçilərin sayından asılı olaraq şəbəkədən istifadəyə münasibətlərini dəyişdirirlər. Bu fenomen şəbəkələrarası effekt adlanır. Bir istifadəçi qrupunun hər bir üzvü eyni kateqoriyadakı istifadəçi sayından asılı olaraq istifadəsinə münasibətlərini də dəyişdirir. Bu fenomenə birtərəfli şəbəkə effekti deyilir[7]. İstifadəçi sayındakı artım şəbəkədən istifadə dəyərini artırarsa, şəbəkə effekti müsbət, əks halda mənfi olur. İki tərəfli şəbəkədəki şəbəkələrarası effektlər ümumiyyətlə müsbətdir[8], lakin mənfi də ola bilər. Tək yönlü şəbəkə effektləri həm müsbət, həm də mənfi ola bilər.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Hagiu, Andrei; Wright, Julian. "Multi-Sided Platforms" (PDF). Harvard Business School. October 2011. November 12, 2011 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
  2. ↑ http://ssrn.com/abstract=249585 Arxivləşdirilib 2020-06-10 at the Wayback Machine Geoffrey Parker and Marshall Van Alstyne (2000) "Information Complements, Substitutes, and Strategic Product Design"
  3. ↑ http://rje.org Arxivləşdirilib 2020-11-11 at the Wayback Machine Bernard Caillaud and Bruno Jullien (2003). "Chicken & Egg: Competing Matchmakers". RAND Journal of Economics 34(2) 309–328.
  4. ↑ http://idei.fr/doc/wp/2005/2sided_markets.pdf Arxivləşdirilib 2011-11-09 at the Wayback Machine Jean-Charles Rochet and Jean Tirole (2005). [Two-Sided Markets: A Progress Report]
  5. ↑ Parker, Geoffrey; Van Alstyne, Marshall. "Two-Sided Network Effects: A Theory of Information Product Design". Management Science. 51 (10). 2005: 1494–1504. doi:10.1287/mnsc.1050.0400.
  6. ↑ Chen, Jianqing; Ming Fan; Mingzhi Li. "Advertising versus Brokerage Model for Online Trading Platforms". MIS Quarterly. 2015: forthcoming.
  7. ↑ http://www.hbsp.com Arxivləşdirilib 1996-12-21 at the Wayback Machine Tripsas (2000), "Adobe Systems, Inc.", Case 9-801-199.
  8. ↑ http://hbr.org/2006/10/strategies-for-two-sided-markets/ar/1 Arxivləşdirilib 2016-03-16 at the Wayback Machine Eisenmann T., Parker G., and Van Alstyne M.W. "Strategies for Two-Sided Markets" Article Preview, Harvard Business Review, October 2006

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]