İntertekstuallıq

İntertekstuallıq — mətnin mənasının sitat, allyuziya, kalka, plagiat, tərcümə, pastiş və ya parodiya[1][2][3][4][5] kimi qəsdən hazırlanmış kompozisiya strategiyaları vasitəsilə başqa mətn tərəfindən, ya da mətnin auditoriyası və ya oxucusu tərəfindən qəbul edilən oxşar və ya əlaqəli əsərlər arasındakı qarşılıqlı əlaqə ilə formalaşdırılması.[6] Bu istinadlar bəzən qəsdən edilir və oxucunun referent haqqında əvvəlcədən bilik və anlayışından asılıdır, lakin intertekstual təsir həmişə qəsdən olmur və bəzən təsadüfən baş verir. Tez-tez yaradıcı registrlərdə (bədii ədəbiyyat, poeziya və dram və hətta performans sənəti və rəqəmsal media kimi qeyri-yazılı mətnlər) işləyən yazıçılar tərəfindən istifadə edilən strategiyalarla əlaqələndirilən[7][8] intertekstuallıq indiki dövrdə hər hansı bir mətn üçün daxili xarakter daşıya bilər.[9]

İntertekstuallıq istinad və tipoloji kateqoriyalara bölünür. İstinad intertekstuallığı mətnlərdə fraqmentlərin istifadəsinə, tipoloji intertekstuallıq isə tipik mətnlərdə naxış və strukturun istifadəsinə aiddir.[10] İterativlik və ilkin ehtimal arasında da fərq qoyula bilər. İterativlik "izlərdən" ibarət olan müəyyən bir mətnin, onun mənasını formalaşdırmağa kömək edən digər mətnlərin parçalarından "təkrarlanmasına" istinad edir. İlkin fərziyyə mətnin öz oxucuları və onun konteksti haqqında irəli sürdüyü fərziyyələrə istinad edir.[11] Filosof Vilyam İrvinin yazdığı kimi,bu termin Yulia Kristevanın orijinal baxış bucağına sadiq qalanlardan tutmuş, onu sadəcə olaraq allyuziya və təsir haqqında danışmağın gözəl bir yolu kimi istifadə edənlərə qədər "demək olar ki, istifadəçilər qədər çox məna kəsb etməyə başladı".[12]

Plagiatlıq

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sosioloq Perri Şeyr intertekstuallığı "əhəmiyyətli etik mürəkkəblik sahəsi" kimi təsvir edir.[13] İntertekstuallıq mütləq sitatlar və ya durğu işarələrini (məsələn, dırnaq işarələri) özündə əks etdirmir və plagiatla səhv salına bilər. İki anlayış bir-biri ilə əlaqəli olsa da, başqasının işindən istifadənin arxasında duran niyyətlər ikisini ayırd etmək üçün vacibdir. İntertekstuallıqdan istifadə edərkən adətən hipotekstin kiçik bir hissəsi yeni hipermətnin orijinal mövzularını, simvollarını və ya kontekstlərini başa düşməyə kömək edir.[14] Mövcud mətnlərin aspektləri təkrar istifadə olunur, bu da tez-tez fərqli kontekstdə yerləşdirildikdə yeni məna ilə nəticələnir.[15]

Yazmağı öyrənən şagirdlər tez-tez imitasiya və emulyasiyaya arxalanırlar, hələ mənbələri yenidən formalaşdırmaq və onlardan gözlənilən standartlara uyğun sitat gətirmək yollarını öyrənməyiblər və beləliklə, qəsdən plagiat kimi yersiz şəkildə cəzalandırıla bilən "yamaq yazısı" formalarına əl atırlar.[16] Kompozisiya tədqiqatlarının maraqları ədəbiyyat nəzəriyyəsinin maraqlarından fərqləndiyinə görə, bu konsepsiya yazıçıların öz ifadələrini digər ifadələr və ön bilgilərlə əlaqəli olaraq yerləşdirmək üçün intertekstuallıqdan istifadə etmələri vurğulanaraq fərqli şəkildə işlənmişdir.[17] Şagirdlər adətən istinad və başqalarının sözlərinə güvənməyi öz yeni perspektivlərini və töhfələrini qeyd etməklə birləşdirməyi öyrənməkdə çətinlik çəkirlər.[18]

Qeyri-ədəbi istifadə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bundan əlavə, intertekstuallıq anlayışı ədəbiyyat və incəsənət sferasından kənarda analitik olaraq istifadə edilmişdir. Məsələn, Devitt 1991-ci ildə vergi mühasibləri tərəfindən tərtib edilən müxtəlif mövzulu məktubların janrlara uyğun olaraq vergi məcəllələrinə necə istinad etdiyini tədqiq etmişdir.[19] Başqa bir misal olaraq, Kristensen 2016-cı ildə xəstəxanada iş təcrübəsinin təhlilində intertekstuallıq anlayışını təqdim etmişdir. Tədqiqat göstərmişdir ki, xəstəxana şöbəsində istifadə olunan və hazırlanan sənədlər toplusunun yazılı mətnlər korpusunu təşkil etdiyini söyləmək olar. Korpus və ya onun alt bölmələri əsasında əməkdaşlıq işinin iştirakçıları müəyyən bir vəziyyətdə, müəyyən bir məqsəd üçün müvafiq (tamamlayıcı) mətnlər arasında intertekst yaradırlar. Müəyyən bir situasiyanın intertekstini tamamlayıcı tip, mətndaxili tip və vasitəli tip də daxil olmaqla bir neçə növ intertekstuallıq təşkil edə bilər. Bu şəkildə intertekst anlayışı ədəbiyyat və sənətşünaslıqdan kənarda da öz təsirini göstərmişdir.[20]

Elmi və digər elmi yazılarda intertekstuallıq biliklərin qurulmasının əməkdaşlıq xarakterinin əsasını təşkil edir və beləliklə, sitat praktikaları sahələrin sosial təşkili, biliklərin kodlaşdırılması və peşəkar töhfəyə görə mükafatlandırma sistemi üçün vacibdir.[21] Alimlər öz işlərinin töhfəsini müəyyən etmək üçün əvvəlki işlərə istinadlardan qəsdən istifadə etməkdə mahir ola bilərlər.[22][23] Elmi sitatın müasir təcrübələri isə yalnız XVIII əsrin sonlarından[24] inkişaf etmişdir və qismən fənlərin epistemologiyalarından təsirlənərək sahələr üzrə dəyişir.[25]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Gerard Genette (1997) Paratexts p.18
  2. ↑ Kaźmierczak, Marta. "Intertextuality as Translation Problem: Explicitness, Recognisability and the Case of "Literatures of Smaller Nations"". Russian Journal of Linguistics. 23 (2). 2019-12-15: 362–382. doi:10.22363/2312-9182-2019-23-2-362-382. ISSN 2312-9212.
  3. ↑ Hallo, William W. (2010) The World's Oldest Literature: Studies in Sumerian Belles-Lettres p.608
  4. ↑ Cancogni, Annapaola (1985) The Mirage in the Mirror: Nabokov's Ada and Its French Pre-Texts pp.203-213
  5. ↑ Hebel, Udo J. Intertextuality, Allusion, and Quotation: An International Bibliography of Critical Studies (Bibliographies and Indexes in World Literature). Greenwood Press. 1989. ISBN 978-0313265174.
  6. ↑ "Definition of Intertextuality" Arxivləşdirilib 2018-05-18 at the Wayback Machine, "Dictionary.com", Retrieved on 15 March 2018.
  7. ↑ Clayton, John B. Influence and Intertextuality in Literary History (ingilis). Univ of Wisconsin Press. 1991. ISBN 9780299130343. 2023-03-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-12-04.
  8. ↑ Gadavanij, Savitri. "Intertextuality as Discourse Strategy" Arxivləşdirilib 2022-06-17 at the Wayback Machine, School of Language and Communication, Retrieved 15 March 2018.
  9. ↑ Roozen, Kevin. Texts Get Their Meaning from Other Texts // Naming What We Know: Threshold Concepts of Writing Studies. Logan: Utah State UP. 2015. 44–47. ISBN 978-0-87421-989-0.
  10. ↑ Mayer, Rolf. "Abstraction, Context, and Perspectivization – Evidentials in Discourse Semantics". Theoretical Linguistics. 16 (2–3). 1990. doi:10.1515/thli.1990.16.2-3.101. ISSN 0301-4428.
  11. ↑ Porter, James E. "Intertextuality and the discourse community". Rhetoric Review. 5 (1). 1986: 34–47. doi:10.1080/07350198609359131. ISSN 0735-0198.
  12. ↑ Irwin,2, October 2004, pp. 227–242, 228.
  13. ↑ Share, Perry. "Managing intertextuality–meaning, plagiarism and power". ResearchGate. January 2005.
  14. ↑ Ivanić, Roz. Writing and identity: The discoursal construction of identity in academic writing. Amsterdam, Netherlands: John Benjamins Publishing Co. 1998.
  15. ↑ Jabri, Muayyad. "Change as shifting identities: a dialogic perspective" (PDF). Journal of Organizational Change Management. 17. December 2003. 2018-03-20 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-12-04.
  16. ↑ Howard, Rebecca Moore. (1995). Plagiarisms, authorships, and the academic death penalty. College English 57.7, 788-806.
  17. ↑ C. Bazerman (2004). Intertextualities: Volosinov, Bakhtin, literary theory, and literacy studies. In A. Ball & S. W. Freedman (Eds.), Bakhtinian perspectives on languages, literacy, and learning (pp. 53-65). Cambridge: Cambridge University Press.
  18. ↑ Berkenkotter, C., Huckin, T., & Ackerman, J. (1991). Social Context and Socially Constructed Texts: The Initiation of a Graduate Student into a Writing Research Community. In Textual dynamics of the professions (pp. 191-215). Madison: University of Wisconsin Press.
  19. ↑ Devitt, A. (1991). Intertextuality in tax accounting. In Textual Dynamics of the Professions: Historical and Contemporary Studies of Writing in Professional Communities. Madison WI: University of Wisconsin Press. Pages 336-357.
  20. ↑ Christensen, L.R. (2016). On Intertext in Chemotherapy: an Ethnography of Text in Medical Practice. Computer Supported Cooperative Work (CSCW): The Journal of Collaborative Computing and Work Practices. Volume 25, Issue 1, pp 1-38
  21. ↑ Merton, R. K. (1957). Priorities in scientific discovery. American Sociological Review, 22(6), 635-659.
  22. ↑ Swales, J. (1981). Aspects of article introductions. Language Studies Unit, University of Aston in Birmingham.
  23. ↑ Bazerman, C. (1993). Intertextual self-fashioning: Gould and Lewontin's representations of the literature. In R. Selzer (Ed.), Understanding scientific prose (pp. 20-41). Madison: University of Wisconsin Press.
  24. ↑ Bazerman, C. (1991). How natural philosophers can cooperate: The rhetorical technology of coordinated research in Joseph Priestley's History and Present State of Electricity. In C. Bazerman & J. Paradis (Eds.), Textual dynamics of the professions (pp. 13-44). Madison: University of Wisconsin Press.
  25. ↑ C. Bazerman (1987). Codifying the social scientific style: The APA Publication Manual as a behaviorist rhetoric. In J. Nelson, A. Megill, & D. McCloskey (Eds.). The rhetoric of the human sciences (pp. 125-144). Madison: University of Wisconsin Press.

Əlavə ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Comhrink, A. (n.d.). 'The matrix and the echo': Intertextual re-modelling in Stoppard's Rosencrantz and Guildenstern are dead. Attie de Lxmge.
  • Griffig, Thomas. Intertextualität in linguistischen Fachaufsätzen des Englischen und Deutschen (Intertextuality in English and German Linguistic Research Articles). Frankfurt a.M.: Lang, 2006.
  • Kliese, M. (2013). Little Lamb analysis. CQUniversity e-courses, LITR19049 - Romantic and Contemporary Poetry.
  • National Institute of Development Administration, The (NIDA), Bangkok 10240, Thailand.
  • Oropeza, B.J. "Intertextuality." In The Oxford Encyclopedia of Biblical Interpretation. Steven L. McKenzie, editor-in-chief. New York: Oxford University Press, 2013, Vol. 1, 453–63; B. J. Oropeza and Steve Moyise, eds. Exploring Intertextuality: Diverse Strategies for New Testament Interpretation of Texts (Eugene, Ore.: Cascade Books, 2016).
  • Pasco, Allan H. Allusion: A Literary Graft. 1994. Charlottesville: Rookwood Press, 2002.
  • Porter, Stanley E. "The Use of the Old Testament in the New Testament: A Brief Comment on Method and Terminology." In Early Christian Interpretation of the Scriptures of Israel: Investigations and Proposals (eds. C. A. Evans and J. A. Sanders; JSNTSup 14; Sheffield: Sheffield Academic Press, 1997), 79–96.