İsmaili Araşdırmaları İnstitutu

İsmaili Araşdırmaları İnstitutu^[1]- London, Birləşmiş Krallıqda yerləşən tədqiqat institutudur. Bu institut, həm tarixi, həm də müasir Müsəlman mədəniyyətlərinin və cəmiyyətlərinin digər cəmiyyətlər və inanclarla əlaqələrini daha yaxşı başa düşmək üçün onların öyrənilməsini təşviq etmək məqsədi daşıyır. O, həm də öz tarixini və düşüncəsini, o cümlədən tez-tez diqqətdən kənarda qalan ezoterik İslam və Şiəni anlamaq istəyən Nizari İsmaili icması üçün toplaşma nöqtəsi kimi xidmət edir.

İsmaili Araşdırmaları İnstitutu
51°31′34″ şm. e. 0°08′06″ q. u.HGYO
Əsası qoyulub	1977
Şəhər	London
Ölkə	Birləşmiş Krallıq
Sayt	iis.ac.uk

İnstitut təşəbbüslər, nəşrlər və tərəfdaşlıqlar vasitəsilə İslamşünaslıq sahəsində məlumatlılığı artırmaq üçün müxtəlif qurumların və akademiklərin dünya miqyasında bilik və təcrübəsindən istifadə edir. Onun dünyada tanınmış ismaili kodekslərinin ən böyük məlum kolleksiyasını özündə saxlayan kitabxanası bu sahədə mühüm mənbədir. Tədqiqatlarına əlavə olaraq, institut iki magistr proqramı təklif edir: İslam Araşdırmaları və Humanitar Elmlər üzrə Lisansüstü Proqramı və Orta Müəllim Təhsili Proqramı.

1977-ci ildə Ağa Xan tərəfindən yaradılmış bu təşkilat onun rəhbərliyi altında fəaliyyət göstərir və "Ağa Xan Universiteti" nəzdində "Müsəlman Sivilizasiyalarının Öyrənilməsi İnstitutu" ilə sıx əməkdaşlıq edir.

Müasir ismaili araşdırmaları ilk dəfə 1930-cu illərdə Cənubi Asiyada başlamışdır, burada İsmaili əlyazmalarının kolleksiyaları İsmaili icmaları daxilində qorunub saxlanılır və Vladimir İvanov, Hüseyn əl-Həmdani, Zahid Ali, Asəf Fyzeenin qabaqcıl səyləri ilə gündəmə gətirilir. Bu ilkin işin böyük hissəsi XIX əsr şərqşünaslarının yazılarını dağıtmağa kömək etdi, onlar istər-istəməz də olsa, tez-tez böhtan xarakterli, yalnız ismaililərin düşmənlərinin mənbələrinə əsaslanaraq, eyni zamanda qərb məlumatlarını həddən artıq sensasiyalaşdırdılar. Xüsusilə, İvanov müəyyən mənada institutun sələfi olan Bombey İsmaili Cəmiyyətinin yaradılmasında mühüm rol oynamışdır.

Keçmiş Bombey İsmailiyyə Cəmiyyəti Sir Sultan Məhəmməd Şah Ağa Xanın III himayəsi altında 1946-cı ilin fevralında yaradılmışdır. İsmailiyyə Cəmiyyəti “İsmailizmlə bağlı bütün məsələlərin müstəqil və tənqidi öyrənilməsini təşviq etməyi” müdafiə edirdi, və tez-tez nəşr olunan monoqrafiyalar, orijinal mətnlərin tənqidi nəşrləri və qısa məqalələr topluları. İnstitut kimi dərnəyin işi də şiəlik və təsəvvüfə xüsusi maraq göstərərək İslamda ziyalı hərəkatlarının spesifik sahəsini araşdırmaqdan ibarət idi. Bu əsas müddəaları nəzərə alaraq, Ağa Xan 1975-ci ilin aprelində İsmaililər Dərnəyinin konfransına sədrlik etdi: Parisdə dörd günlük iclas keçirildi və bu toplantıda nəhayət İsmaili Tədqiqatlar İnstitutuna çevriləcək institutun təməli qoyuldu. 1977-ci ilin noyabrında Ağa Xan institutun açılışını rəsmi şəkildə elan edən ictimai bir bəyanat verdi. Ağa Xan çıxışında bir minillik əvvəl əcdadları tərəfindən yaradılmış "Fatimid" təhsil mərkəzləri haqqında düşünərək institutun öz icması üçün böyük bir quruma çevrilməsini arzuladığını bildirdi.

Mərhum III Ağa Xan 1896-cı ildə başladığı kampaniyanı Əliqarh Universitetinin dəyişdirilməsində mühüm rol oynamışdır. O, həmçinin müsəlmanların "Mərkəzi Universitet"ə - din və təhsilin heç vaxt ayrılmadığı, fərdiliyin başqa mədəniyyətlərin təqlidindən qorunduğu bir yerə - tələbələrin həyatlarının ən başlanğıcında "doğruluq və xarakter müstəqilliyi" duyğusuna yiyələnməsinə ehtiyac olduğunu ifadə etdi. Sonrakı illərdə III Ağa Xan Şərqi Afrika və Cənubi Asiyada bir çox məktəblərin əsasını qoydu. Bu məktəblərin əksəriyyəti bu gün də varlığını davam etdirir. O və onun əcdadları öz əcdadlarını İslam sivilizasiyası tarixində ali təhsil institutları yaradan ilk müsəlmanlardan olan Fatimi xəlifə-imamlarına gedib çıxırlar.

İnstitut Ağa Xanın sədri olduğu İdarə Heyətinin nəzdində fəaliyyət göstərir. 2022-ci ilin sentyabr ayına olan İdarə Heyətinin üzvlərinə aşağıdakılar daxildir: Professor Ali Asani, Dr. Nadia Eboo Camal, Karina Qovindji, Dr. Arif Camal, professor Fərid F Panjwani, Alykhan Kassam, Amyn Kassim-Lakha, Dr. Şarofat Mamadbarova, Naguib Kheraj, professor Nacim Pak-Şiraz, Habib Motani, professor Tashmin Khamis, Dr. Shogufa Mir Malekyar və Rahim Kara.

Dr.Farhad Daftari Fəxri Direktor olmaq üçün 2022-ci ilin sentyabrında həm-direktor vəzifəsini tərk etdi. Dr. Zein Kassam 9 yanvar 2023-cü ildə Direktor kimi fəaliyyətə başlamışdır.

İsmailişünaslıq İnstitutu Kitabxanası 1979-cu ildə yaradılmışdır və bu institutda əsas resursdur. Burada İsmaili kodekslərin dünyada ən məşhur əlçatan kolleksiyası saxlanılır. Onun vəzifəsi İsmaili əlyazmalarının, çap mətnlərinin və audiovizual materialların mərkəzi arxivini qorumaq, inkişaf etdirmək və istifadəyə vermək, lazımi mənbələrlə təmin etməklə institutun fəaliyyətinə və proqramlarına dəstək olmaqdır. Kitabxananın kolleksiyası Ərəb, Fars və Qucarati dillərində nadir əlyazmalar da daxil olmaqla otuz minə yaxın nüsxədən ibarətdir. Bu əlyazmaların bir çoxu nəşr olunmuş kataloqlarda təsvir edilmişdir.

Kitabxana həmçinin yeni alışlar, ianələr və müxtəlif şəxsi və təşkilati kolleksiyalarda saxlanılan əlyazmaların surətlərini və mikrofilmlərini əldə etməklə öz fondunu genişləndirməyə fəal çalışır. Kitabxananın kolleksiyası Dr. Zahid Alinin iki yüz iyirmi nadir əlyazma kolleksiyası və Şarali Alidina kolleksiyası kimi hədiyyə edilmiş bir sıra şəxsi kolleksiyalardan bəhrələnib.

İnstitutun nəşrləri müxtəlifdir və tədris materiallarından tərcümələrə, akademik nəşrlərə qədər müxtəlifdir. Onlar onun islamşünaslıq sahəsində müasir elmi inkişaf etdirmək mandatını əks etdirir. Əsərlərin əksəriyyəti Islamic Publications Ltd vasitəsilə nəşr olunur.

İsmaili icmasının dini və mədəni maarifləndirilməsi üçün institutun Təhsil Şöbəsi tərəfindən hazırlanmış kurikulum materialları toplusu Təlim Proqramı kimi tanınır. Bu kurikulum hazırda dörd-on iki yaş üçün ibtidai səviyyələrdə səkkiz müxtəlif dildə mövcuddur. Yaxın gələcəkdə kurrikulumun orta məktəb səviyyəsində tələbələr üçün daha da genişləndirilməsi gözlənilir. Aşağıda sadalandığı kimi, institut tərəfindən yeddi növ akademik nəşr hazırlanır:

• İslama xüsusi istinad edilməklə, din və cəmiyyət arasındakı əlaqəyə dair geniş mövzulara toxunan vaxtaşırı məqalələr və ya esselər;
• İslam dinləri ənənəsinin spesifik aspektlərini tədqiq edən monoqrafiyalar;
• İslam anlayışına uyğun əsas və ya ikinci dərəcəli mətnlərin əhəmiyyətli nəşrləri və ya tərcümələri;
• Müsəlman tarixində mənəvi, sədaqətli və simvolik ifadələrin zəngin irsini əks etdirən poetik və bədii mətnlərin tərcümələri;
• İsmailliyə aid əsərlər;
• İnstitut tərəfindən maliyyələşdirilən konfrans və seminarların materialları;
• Biblioqrafik əsərlər və ya kataloqlar.

İsmaili Araşdırmaları İnstitutu, Xoroq İngilis dili Proqramı və Suriya Hazırlıq Proqramı kimi əvvəllər ingilis dilini öyrənməmiş ismaili tələbələr üçün magistr səviyyəsindən hazırlıq proqramlarına qədər müxtəlif proqramlar təklif edir.

İslam Tədqiqatları və Humanitar Elmlər üzrə Məzun Proqramı üç illik müddətə malikdir. O, müsəlman ziyalıları arasında İslam irsinin aspektlərinin yenidən araşdırılması ilə bağlı müzakirələrdən tutmuş müasirləşmə və inkişafın yaratdığı problemlərə qədər müasir müsəlmanların üzləşdiyi problemlərin simpatik, lakin tənqidi tədqiqini yaratmaq məqsədi daşıyır. Proqramın məqsədi tələbələri tədqiqat dərəcəsi və müxtəlif karyera imkanları üçün hazırlamaqdır.

Ümumilikdə İslama, xüsusən də şiəliyə və İsmaili icmasına, onun tarixinə və İslam dini ənənəsində başa düşülən təlimlərinə diqqət yetirir. Proqram tarix, antropologiya, politologiya, fəlsəfi təhlil, ədəbiyyat, estetika, incəsənət və dinin tədqiqi kimi müxtəlif fənləri müsəlman cəmiyyətlərinin öyrənilməsinə inteqrasiya edir. İki illik nəzəri əsaslı öyrənmədən sonra tələbələr ikinci tədris ilinin yayında sahə layihəsinə başlayırlar. Proqramın son ili tələbələrin magistratura proqramının məqsədləri ilə rezonans doğuran bir fənn üzrə magistr dərəcəsi üçün təhsil aldığı Böyük Britaniyada dərəcə verən universitetdə keçirilir.

Qəbul edilən bütün tələbələr təhsil və yaşayış xərclərini əhatə edən tam təqaüdlə, habelə əlavə xərclərini əhatə edən təqaüdlə təmin olunurlar. İnstitut həmçinin uyğun namizədlərə doktorantura təqaüdü verir və GPISH-i bitirmiş şəxslərə üstünlük verilir.

2002-ci ildə təsis edilmiş Orta Təhsil Müəllimlərinin Hazırlığı Proqramı (STEP) iki illik aspirantura proqramıdır və məqsədi ismaili tələbələrinin bütün dünyada institutun orta təhsil proqramında tədrisində mühüm rol oynayacaq müəllimlərin hazırlanması və dəstəklənməsidir. O, London Universiteti tərəfindən verilən MTeach və Təhsil (Müsəlman Cəmiyyətləri və Sivilizasiyaları) üzrə magistr dərəcəsi ilə başa çatır.

STEP proqramının akademik hissəsini başa vurduqdan sonra tələbələr öz ölkələrinə qayıdır, milli İsmaili Təriqətində və Dini Təhsil Şurasında/Komitəsində (ITREB/C) xidmətdə iştirak edirlər. Tələbələr tam təqaüd və bütün proqramı (evdə təcrübə daxil olmaqla) əhatə edən təqaüdlə, habelə bununla bağlı səyahət xərcləri ilə təmin olunurlar.

Proqram hazırda on üç ölkədən olan ərizəçilər üçün açıqdır: Kanada, Fransa, Hindistan, Keniya, Pakistan, Portuqaliya, Suriya, Tacikistan, Tanzaniya, BƏƏ, Uqanda, Böyük Britaniya və ABŞ.