Şimal və cənub (Qaskell romanı)

Şimal Və Cənub (North and South) — Məşhur ingilis yazıçı Elizabet Qaskell tərəfindən qələmə alınmış roman.

Şimal və cənub
ing. North and South
Müəllif	Elizabet Qaskel
Orijinal dili	ingilis dili
Nəşr ili	1855
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

'Şimal Və Cənub' əsəri, ilk dəfə 1854-cü ildə, Household Words adlı ədəbiyyat jurnalında hissə-hissə olaraq yayımlanmışdır. Müəllif, romanı 22 hissə olaraq yazmağı planlasa da, nəşriyyatın həftəlik tələbindən dolayı, sadəcə 20-ci hissədə yekunlaşdırmağa məcbur qalmışdır. Mrs. Qaskellin istəyindən fərqli olaraq, vaxt məhdudiyyəti səbəbilə, əsərdə hadisələr ixtisarla və tezləşdirilərək nəql edilmişdir. Daha sonra, məşhur yazıçı Çarlz Dikkens, müəllifin də icazəsi ilə əsər üzərində bəzi düzəlişlər etmiş və 1855-ci ildə, şəxsi nəşriyyatında iki cild olaraq yayımlatmışdır. Kitabın ön səhifəsində bu düzəlişlə bağlı açıqlama verilib. Roman, bəzi hissələrin əlavə olunub, redekte edilməsilə daha normal bir axara qovuşsa da, buna baxmayaraq, hələ də kitabda bu tələsgənliyin izlərini görmək mümkündür. Belə ki, müəllif, daha təfərruatlı bir final yazmağı qərarlaşdırdığı üçün, əvvəlki hissələrdə mövzular uzadılıb. Lakin məhz bitiş hissəsində ani bir kəsilməni müşahidə etmək olur. Mrs. Qaskell bu romanını, digər əsəri olan Mari Bartonda olduğu kimi, əsas obrazının adı ilə, yəni 'Margaret Hale' olaraq adlandırmaq istəsə də, daha sonra, Çarlz Dikkensin tövsiyəsi ilə 'Şimal Və Cənub' adında qərar qılmışdır. Mançesterli bir keşişlə ailə həyatı quran Elizabet Qaskell, ərinin işi səbəbilə cəmiyyətdə kasıb təbəqə ilə yaxınlıq qurmuş və bir çox keçmə-keşli talelərlə tanışlıq etmişdir. Bu səbəbdən, əsərlərində hadisələrə daha çox onların gözü ilə baxmağa çalışmışdır. Odur ki, məhz 'Şimal Və Cənub' əsəri də, Sənaye inqilabı dövründə bir çox çətinliklərə məruz qalan işçilərin etiraz və əziyyətlərini sıxlıqla dilləndirir.

Margaret Hale, ingiltərənin şimalında yerləşən Helstone şəhərində yaşayan bir keşişin qızıdır. Atasının, inancında şübhəyə düşüb, istefa etməsilə Hale ailəsi, cənubdaki sənaye şəhəri Miltona köçürlər. Margaret burada işçi təbəqəsindən bir çox əzablı insanların həyatları ilə tanış olur. Xüsusən də, bir neçə kasıb ailələr ilə yaxınlıq qurur. Atası burada xüsusi dərslər verməklə məişətlərini təmin etməyə çalışır. Onun tələbələrindən biri də John Thorntondur. Margaretin tanıyıb, yaxınlıq duyduqlarından fərqli olaraq, bu adam məhz, yuxarı təbəqəyə mənsub bir fabrik sahibidir. Odur ki, Margaret ona qarşı qəribə bir xoşnudsuzluq hissi duyur. Soyuq xarici görünüşü və ciddi təbiətinə baxmayaraq, olduqca mülayim bir qəlbə sahib olan Mr. Thornton, çox keçmədən gözəl Margaretə böyük bir məhəbbət duyur. Margaret də, tədricən onu tanıdıqca, əslində ilk düşündüyü kimi Thorntonun zalım və işçilərinə qarşı ədalətsizliklə rəftar edən biri olmadığının fərqinə varır. Odur ki, ona qarşı olan fikirləri yaxşılığa doğru dəyişir. Lakin, ən az John Thornton qədər qürurlu və məsafəli olan Margaret, öz qəlbinin səsinə baxmayaraq uzun müddət bu məhəbbəti cavabsız qoyur. Daha sonra, hər ikisinin də həyatlarında maddi-mənəvi iztirablar baş göstərir. Lakin sonda, böyük intizardan sonra, hər ikisi də, məhz xoşbəxtliyi bir-birində tapırlar.

Əsər, daxilində romantik bir məhəbbət hekayəsi daşısa da, daha çox sosyal janrda qələmə alınıb və dövrün sosyal, ictimai problemlərini əks etdirir. Yazılıdığı gündən sevilən və Mrs. Qaskell'ə böyük şöhrət qazandıran əsər, Viktoriya dövrü ədəbiyyatının ən naliyyətli kitabları sırasındadır. Roman bir neçə dəfə filmə də adaptasiya edilib.

• Margaret Hale: Romanın əsas qadın obrazı.
• John Thornton: Romanın əsas kişi obrazı, fabrik sahibi.
• Richard Hale: Margaretin atası, köhnə keşiş, müəllim.
• Maria Hale: Margaretin anası.
• Fredrick Hale: Margaretin qardaşı, üsyançı, qaçaq.
• Hannah Thornton: John Thorntonun anası.
• Funny Thornton: Johnun bacısı.
• Nikholas Higgins: Sənaye işçisi.
• Bessy Higgins: Nikholasın böyük qızı, məruz qaldığı çətin iş şəraiti səbəbilə xəstədir.
• Mary Higgins: Nikholasın kiçik qızı.
• Xanım Shaw: Margaretin xalası.
• Edith: Xanım Shaw'ın qızı.
• Dixon: Maria Hale'in sadiq xidmətçisi.
• Cənab Bell: Richard Hale'in dostu, Margaretin xaç atası.
• Kapitan Lennox: Edithin əri.
• Henry Lennox: Kapitan Lennox'un qardaşı, Margaretə aşiqdir.
• Leodanrds: Fredricki həbs etdirmək istəyən şəxs. Daha sonra, Fredricklə girdiyi münaqişədə qəza ilə ölür.