Acipenser ruthenus

Çökə (lat. Acipenser ruthenus) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin şüaüzgəclilər sinfinin nərəkimilər dəstəsinin nərələr fəsiləsinin nərə cinsinə aid heyvan növü. Bədəninin uzunluğu 125 sm, kütləsi isə 16 kq-a qədər olur.

Çökə
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Ranqsız: Amorphea Ranqsız: Obazoa Ranqsız: Opisthokonta Ranqsız: Holozoa Ranqsız: Filozoa Aləm: Heyvanlar Yarımaləm: Eumetazoylar Klad: ParaHoxozoa Klad: İkitərəflisimmetriyalılar Klad: Nephrozoa Tipüstü: Sonağızlılar Tip: Xordalılar Klad: Olfactores Yarımtip: Onurğalılar İnfratip: Ağızçənəlilər Klad: Eugnathostomata Klad: Teleostomi Sinifüstü: Sümüklü balıqlar Sinif: Şüaüzgəclilər Ranqsız: Actinopteri Yarımsinif: Qığırdaqlı qanoidlər Dəstə: Nərəkimilər Fəsilə: Nərələr Yarımfəsilə: Acipenserinae Cins: Nərə Növ: Çökə
Beynəlxalq elmi adı
Acipenser ruthenus L., 1758[1]
Şəkil axtarışı ITIS   161079 NCBI   7906 EOL   211359

Daim Volqada yaşayan çay balığıdır. Şirin su balığıdır, Xəzər, Qara və Baltik dənizlərinə tökülən çaylarda yaşayır. Orta Xəzərin qərb sahilində rast gəlinir. Buradan təsadüfən Terek çayına girə bilir. Sibirdə Ob, Yenisey, İrtış çaylarında yayılıb, kanallar vasitəsilə Şimali Dviia çayına, Ladoqa və Oneqa göllərinə də gedir. Şirin su balığı olsa da; Xəzər dənizinin Azərbaycan sahillərində tək-tək təsadüf edilir. Əsasən Yalama-Nabranda tək-tük fərdlər tutulur.

D 39-49, orta hesabla 41,1; A 20-30, orta hesabla 24,7. Bel sümük lövhəciklərinin sayı 12-16, yan sümük lövhəciklərinin sayı 12-16, qəlsəmə dişiciklərinin sayı 16-21 olur. Alt dodaq ortadan yarıqdır. Burnu uzununa azca dartılmışdır. Bığcıqları saçaqlıdır. Morfoloji əlamətlərinə görə Azərbaycan sularında yaşayan çökə Kamada da yaşayan çökədən fərqlənmir. Onun tərkibi nartium, fosfor, kalium, kalsium, maqnium, dəmir, xlor, ftor, xrom, molibden, nikel, yod və bir çox minerallarla zəngindir. Nərə balığının əti C, PP, B1, B2 vitaminləri ilə zəngindir.^[2]

Çökə o qədər də böyük olmayan, tipik çay balığıdır. Bir yaşına qədər xərçəngkimilər, xironomid sürfələri, nereis qurdları ilə qidalanır. Nərəkimilərin kürüsünü yeyir. Yaşlı fərdlər bulaqçılar, xironomid sürfələri, qammarid və korofoidlərlə qidalanırlar. Keçici nərələrdən fərqli olaraq çökə uzun məsafələrə miqrasiya etmir. Bununla belə, çökə çaylardan duzluluğun yüksək olmadığı, çayların dənizə qarışan hissəsinə keçir. Burada duzluluq 2-7,7%o arasında olur.

Bu balıq çoxalmaq üçün Volqanın mənsəbindən yuxarı mənbəyə doğru miqrasiya edir. Çökənin çoxalmaq məqsədilə miqrasiyası suyun temperaturu 2-4“C olduqda başlayır və 12-15 °C-də yüksək həddə çatır. Cinsi yetişkənliyə çatmış balıqların uzunluğu 35-100 sm, kütləsi isə 180 q-dan 6,2 kq-a qədər olur. Miqrasiya vaxtı Volqa çayında tutulan cinsi yetişkənliyə çatmış çökələrin yaşı əsasən 4-8 arasında olur Çökənin cinsi yetişkənliyə (4 yaş) tez çatmasını və şirin suda yayılmasını nəzərə alaraq onu balıqartırma təsərrüfatlarında çoxaldırlar.

Nərəkimilərdən çökə balığı ətinin dadlı olmasına görə yüksək qiymətləndirilir. Həmçinin çox qiymətli sənaye balığıdır. Çökə öz ölçüləri, ensiz burnu və uzun saçaqşəkilli bığları ilə seçilir. Çökə adətən çayların ən dərin, dibə yaxın hissələrində, çox gizli həyat tərzi keçirir. İllik tutumu 400-700 sen təşkil edir. Təbiətdə nərə və uzunburunla mələz əmələ gətirir. Süni mayalandırma yolu ilə həyatadavamlı nərə x çökə, çökə x nərə və bölgə x çökə hibidləri alınmışdır.