Airbus A380

Airbus A380 — Airbus tərəfindən istehsal edilən iki mərtəbəli, geniş gövdəli, dörd mühərrikli təyyarə.[2][3] Dünyanın ən böyük sərnişin təyyarəsi olduğu üçün hava limanı operatorları onu qəbul etmək üçün hava limanında təkmilləşdirmə işləri aparırlar. İlk adı Airbus A3XX idi və təyyarə bazarında Boeing-ə meydan oxuyurdu. Airbus A380 ilk uçuşunu 27 aprel 2005-ci ildə etmişdir. İstismara isə 25 oktyabr 2007-ci ildə Singapore Airlines tərkibində buraxılmışdır. Daha yaxşılaşdırılmış versiyası olan A380plus hələ inkişaf mərhələsindədir.

Airbus A380
Tipi sərnişin təyyarəsi
Hazırlayan Airbus
İstehsalçı Fransa Airbus
İlk uçuş 27 aprel 2005
İstismara verilmə tarixi 25 oktyabr 2007 (Singapore Airlines ilə)
Status istifadə edilir
İstismarçılar
İstehsal ili 2005 — h.h
Buraxılış sayı 232
Hazırlanma dəyəri 15 milyard ABŞ dolları
Vahidinin qiyməti 445,6 milyon ABŞ dolları[1]
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

A380-nin üst hissəsi gövdənin bütün uzunluğu boyunca uzanır. Alt göyərtədən daha dar olsa da, digər geniş gövdəli təyyarələrinin eni ilə müqayisə edilə bilər. A380-800 kabininin 550 kvadrat metrlik istifadə edilən sahəsi,[4] Boeing 747-8-dən 40% çoxdur[5] və tipik üç sinif konfiqurasiyasında 525 sərnişin tutumu mövcuddur. A380-800, 8.500 dəniz mili (15.700 km) dizayn aralığına malikdir. Dünyadakı dördüncü və yeddinci ən uzun dayanmayan reyslərə xidmət edir.

2018-ci ilin noyabr ayından etibarən, Airbus 331 firmadan sifariş aldı və 232 təyyarə göndərdi; Emirates ən böyük A380 müştərisidir. Emirates-in sifariş etdiyi 162 təyyarədən 107-si təslim edilib.[1]

İnkişafı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Arxa plan

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1988-ci ilin ortalarında, Cen Rouderin rəhbərliyindəki Airbus mühəndisləri, öz məhsullarını tamamlamaq və Boeing-i bu bazarda keçmək üçün yüksək potensiallı bir təyyarə modeli yaratmaq üçün gizli işə başladılar.[6] McDonnell Douglas şirkəti nəticəsi uğursuz olmuş satış üçün kiçik, ikiqat göyərtəli McDonnell Douglas MD-12 konsepsiyasını təklif etdi.[7][8] Lockheed Very Large Subsonic Transport-u araşdırırdı.[9] Rouder, UHQK-nın 1990-cı ilin iyun ayında prezident və icraçı direktora rəsmi təqdimatından sonra qiymətləndirmə üçün təsdiq verildi. Bu layihə 1990-cı ildə Farnborou hava şousunda açıqlandı və xərclərdəki hədəfinin 747-400-dən 15% az olacağı deyildi.[10] Airbus gələcəkdəki təyyarə dizaynları üçün yeni texnologiyalar təklif etmək üçün tərəfdaşlarından ibarət (Aerospatiale, British Aerospace, Deutsche Aerospace AG, CASA) dizayner qrupu təşkil etdi. Dizaynlar 1992-ci ildə təqdim edilmiş və ən rəqabətli dizaynlar istifadə edilmişdir.

1993-cü ilin yanvar ayında "Boeing" və "Airbus" konsorsiumunun bir neçə şirkəti məhdud bazar payını bölüşmək üçün tərəfdaşlıq yaratmaq məqsədi ilə Very Large Subsonic Transport (VLCT) ilə birlikdə texniki-iqtisadi əsaslandırmaya başladılar.[11][12] Bu birgə tədqiqat iki il sonra tərk edilmiş, Boeing şirkətinin marağı azalmışdır. Çünki analitiklər belə bir məhsulun təxminən 15 milyard dollarlıq inkişaf xərcini əhatə etməyəcəyini düşünürdülər. Belə bir təyyarəni satın almaq üçün yalnız iki havayolu şirkəti maraqlarını ifadə etdiyinə baxmayaraq, Airbus öz böyük layihəsini həyata keçirdi. Analitiklər bunun yerinə, Boeing-in 747-nin dizaynını uzatmağa davam etdiyini və havayolunun daha böyük və kiçik təyyarələrin xidmət edə biləcəyi daha çox dayanmayan marşrutlara yönəldən qovşaq-danışıq sistemindən uzaqlaşdığını irəli sürdülər.[13]

1994-cü ilin iyun ayında, Airbus, A3XX adlı yeni bir təyyarə istehsal etməyi planladığını açıqladı.[14][15] Airbus, A340-dan böyük olan bu təyyarədə bir sıra dizaynları nəzərdən keçirmişdir.[16] A3XX, VLCT araşdırmasına və Boeing-in öz NLA-sının 747-yə varisliyinə qarşı çıxdı.[17][18] 1997-2000-ci illərdə Şərqi Asiyadakı maliyyə böhranı bazarının dünyagörüşünü qaranlıqlaşdıran Airbus, Boeing-in 747-400-dən əməliyyat xərclərinin 15-20% az olacağını hədəfləyərək dizaynını yaxşılaşdırdı. A3XX dizaynı ənənəvi vahid təyyarə dizaynına nisbətən daha çox sərnişin həcmini təmin edən iki mərtəbə üzərində inşa edilib.[19][20] Boeing 777 ilə nöqtədən-nöqtəyə nəzəriyyələrinə qarşı ənənəvi qovşaq və danışan nəzəriyyələrinə uyğun olaraq,[21] 200-dən çox fokus qrupu ilə geniş bazar analizi aparılmışdır.[22] Böyük bir hissəsinin erkən marketinqi təyyarədə dükanların, restoran kimi yeməkxanaların, idman zallarının, qumarxanaların və gözəllik salonlarının olması ehtimalını nəzərdə tutsa da, aviaşirkətlərin iqtisadiyyatının reallıqları belə arzuları əsaslandırırdı.

19 dekabr 2000-ci ildə yeni yenidən qurulmuş Airbus nəzarət heyəti, A3XX olaraq yenidən təyin edilmiş təyyarəni inşa etmək üçün 6 müştəridən gələn 50 firma sifarişi ilə 8.8 milyard avroluq bir proqram başlatdı.[23][24][25][26] A380 təyinatı A300-dən A340-a ardıcıl olaraq irəliləyən bir sıra idi. Seçildi, çünki 8 nömrəli cüt qatlı keçidə bənzəyir və bəzi Asiya ölkələri təyyarənin satılması üçün uğurlu yerdir.[16] Təyyarənin inşası 2001-ci ilin əvvəlində başa çatdırılmış və ilk A380 qanad qutusu komponentinin istehsalı 23 yanvar 2002-ci ildə başlamışdır. İlk təyyarə başa çatdıqdan sonra A380-nin inkişaf dəyəri 11-14 milyard avroya çatdı.[27]

Ümumi inkişaf dəyəri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

2000-ci ildə başlanğıcda nəzərdə tutulan inkişaf dəyəri 9,5 milyard avro idi.[28] 2004-cü ildə Airbus təxminən 1,5 milyard avro (2 milyard dollar) cəmi 10,3 milyard avro (12,7 milyard dollar) həcmində pul əlavə etdi.[29] 2006-cı ildə Airbus 10,2 milyard avroya düşdüyünü bildirərək, bildirişlərini dayandırdı və sonra elektrik kabellərində çətinliklər çəkdi. Təxminən iki il gecikməsindən sonra 4,9 milyard avro ümumilikdə 18 milyard avro ödəmişdi.[28]

2014-cü ildə təyyarənin inkişaf etdirilmə büdcəsi 25 milyard dollar dəyərində təxmin edildi.[30] 2015-ci ildə "Airbus"-un dediyinə görə, inkişafa xərclər 15 milyard avro təşkil edirdi. Analitiklər hesab edirlər ki, rəqəm 20 milyard üçün ən azı 5 milyard avro çox olacaq.[31] 2016-cı ildə A380-nin inkişaf xərcləri 15 il üçün 25 milyard dollar,[32] 25-30 milyard dollar,[33] və ya 25 milyard avro olaraq qiymətləndirilir.[34]

Proqrama 2000-ci ildə başlamaq üçün Almaniya, Fransa və Böyük Britaniya Airbus-a 3,5 milyard avro verdilər və geri qaytarılacaq avanslar 5,9 milyard avroya çatdı. 2018-ci ilin fevral ayında Emirates-in sifarişi ilə on il ərzində proqramın istehsalını təmin edildi. Daha sonra Airbus bu ölkələrlə 1,4 milyard dollar qənaət etmək üçün müqaviləni yenidən nəzərdən keçirdi: restrukturizasiya edilmiş şərtlər 2019-cu ildə istehsal həcmini səkkizdən altıya azaldır.[35]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 "AIRBUS AIRCRAFT 2018 AVERAGE LIST PRICES* (USD millions)" (PDF). Airbus. 15 yanvar 2018. 2018-01-15 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 yanvar 2018.
  2. ↑ "How EADS Became Airbus". 17 iyun 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 dekabr 2018.
  3. ↑ "Airbus Industrie". britannica.com. 11 oktyabr 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 dekabr 2018.
  4. ↑ "Airbus A380 Facts & Figures" (PDF). Airbus. June 2018. 2018-06-25 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-25.
  5. ↑ Kingsley-Jones, Max. "Boeing's 747-8 vs. A380: A titanic tussle". Flight International. 17 February 2006. 25 December 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 September 2013.
  6. ↑ Norris, 2005. səh. 7
  7. ↑ "MDC brochures for undeveloped versions of the MD-11 and MD-12". md-eleven.net. 11 May 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 December 2011.
  8. ↑ "McDonnell Douglas Unveils New MD-XX Trijet Design". McDonnell Douglas. 4 September 1996. 6 November 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 December 2011.
  9. ↑ Lockheed Martin. "the future of very large subsonic transports" (PDF). NASA transportation beyond 2000. Feb 1, 1996. November 4, 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: December 25, 2018.
  10. ↑ Norris, 2005. səh. 16-17
  11. ↑ Norris, 2005. səh. 31
  12. ↑ Norris, Guy. "Creating A Titan". Flight International. 14 June 2005. 17 October 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 December 2011.
  13. ↑ "Boeing, partners expected to scrap Super-Jet study". Los Angeles Times. 10 July 1995. 26 October 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 December 2011.
  14. ↑ Bowen, David. "Airbus will reveal plan for super-jumbo: Aircraft would seat at least 600 people and cost dollars 8bn to develop". The Independent. UK. 4 June 1994. 25 September 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 December 2011.
  15. ↑ Sweetman, Bill. "Airbus hits the road with A3XX". Interavia Business & Technology. 1 October 1994. 6 November 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 December 2011.
  16. ↑ 1 2 Norris, Guy; Mark Wagner. Airbus A380: Superjumbo of the 21st Century. Zenith Press. 2005. ISBN 978-0-7603-2218-5.
  17. ↑ "Aviation giants have Super-jumbo task". Orlando Sentinel. 27 November 1994. 3 November 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 December 2011.
  18. ↑ Norris, Guy. "Boeing looks again at plans for NLA". Flight International. 10 September 1997. 1 June 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 March 2012.
  19. ↑ "Superjumbo or white elephant?". Flight International. 1 August 1995. 2 November 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 December 2011.
  20. ↑ Harrison, Michael. "Lehman puts $18bn price tag on Airbus float". The Independent. UK. 23 October 1996. 8 November 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 December 2011.
  21. ↑ Cannegieter, Roger. "Long Range vs. Ultra High Capacity" (PDF). aerlines.nl. 24 November 2011 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 30 December 2011.
  22. ↑ Lawler, Anthony. "Point-To-Point, Hub-To-Hub: the need for an A380 size aircraft" (PDF). Leeham.net. 4 April 2006. 23 July 2011 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 9 April 2010.
  23. ↑ Pae, Peter. "Airbus Giant-Jet Gamble OKd in Challenge to Boeing". Los Angeles Times. 20 December 2000. ISSN 0458-3035. 31 May 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 December 2011.
  24. ↑ "The Casino in the Sky". Wired. Associated Press. 19 December 2000. 5 November 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 December 2011.
  25. ↑ "Airbus jumbo on runway". CNN. 19 December 2000. 16 August 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 December 2011.
  26. ↑ "Virgin orders six A3XX aircraft, allowing Airbus to meet its goal". The Wall Street Journal. 15 December 2000. 17 August 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 December 2011.
  27. ↑ "Skylon Assessment Report" (PDF). UK Space Agency. April 2011. səh. 18. İstifadə tarixi: 26 April 2015.[ölü keçid]
  28. ↑ 1 2 Yann Philippin. "Airbus encaisse les coûts de l'A380". Libération (fransız). 7 May 2012. 27 September 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 December 2018.
  29. ↑ Bloomberg. "Airbus Says Its A380 Jet Is Over Budget". The New York Times. 13 December 2004. 7 April 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 December 2018.
  30. ↑ Karl West. "Airbus's Flagship Plane May Be Too Big To Be Profitable". The Guardian. Business Insider. 28 December 2014. 16 August 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 December 2018.
  31. ↑ Alan Tovey. "Is Airbus's A380 a 'superjumbo' with a future or an aerospace white elephant?". The Telegraph. 18 January 2015. 7 April 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 December 2018.
  32. ↑ Andrew Stevens and Jethro Mullen. "Airbus CEO upbeat on future of A380 after new orders". CNNMoney. 17 February 2016. 2 August 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 December 2018.
  33. ↑ Richard Aboulafia. "Airbus A380: The Death Watch Begin". Forbes. 6 June 2016. 7 April 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 December 2018.
  34. ↑ Christopher Jasper and Andrea Rothman. "Airbus A380 Cut May Mark Beginning of End for Superjumbo". Bloomberg. 12 July 2016. 2022-04-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-27.
  35. ↑ Benjamin D Katz. "Airbus Super-Jumbo Sheds Financial Weight in New State Aid Deal". Bloomberg. 23 Feb 2018. 2022-04-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-12-27.

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Vikianbarda Airbus A380 ilə əlaqəli mediafayllar var.