Aksaylı Uçar Hacı Yaqub

Aksaylı Uçar Hacı Yaqub və ya Uçar Hacı — Qafqaz müharibəsini araşdıran tarixçilərə və tədqiqatçılara görə, qumuq el ağsaqqalı. Onun bir dəfəyə iki rus generalını öldürdüyü və bununla məşhurlaşdığı məlumdur.[1][2]

Aksaylı Uçar Hacı Yaqub
Uçar Hacı Grekov və Lisaneviçi öldürür.
Uçar Hacı Grekov və Lisaneviçi öldürür.
Doğum tarixi XVIII əsr
Doğum yeri Köhnə Aksay, Xasavyurd
Vəfat tarixi
Vəfat yeri Gerzel-aul
Vəfat səbəbi Ruslar tərəfindən cəzalandırma
Milliyyəti Qumuq
Dini İslam

Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Aksaylı Uçar Hacı Yaqub barədə o qədər də məlumat yoxdur. Onun XVIII əsrdə anadan olduğu bilinir. O, indiki Xasavyurd rayonunun Köhnə Aksay məntəqəsində anadan olmuşdur.

1825-ci ildə Gerzel aulundakı hadisə[redaktə | mənbəni redaktə et]

1825-ci ilin yayında Şimali Qafqazda yerlilərlə Rusiya imperiyası arasındakı Qafqaz müharibəsi hələ davam etməkdə və şiddətlənməkdə idi. Bu müharibədə ulduzları parlayan və gələcək vəd edən iki rus generalı Qrekov və Lisaneviç 300 qumuq ağsaqqalı qumuqların Aksay kəndindəki Gerzel-aulunda yerləşən qalaya topladı. Məqsəd rəsmi olaraq Rusiya imperiyasına tabe olan qumuqları çeçen üsyançılara dəstək vermələrinə görə cəzalandırmaq idi. Həmçinin, rus generalı Yermolovun bir digər məqsədi qumuqların ümumiyyətlə çeçenlərlə münasibətlərini kəsməyə nail olmaq idi. Ağsaqqallar toplaşdıqdan sonra rus generalları onları alçaltmağa və söyməyə başladı. Buna cavab olaraq Uçar Hacı öz xəncərini çıxararaq onlardan ikisini bıçaqlayaraq öldürdü. Bundan sonra kütləvi qırğın başladı və qalaya gətirilmiş bütün qumuqlar qətlə yetirildi.[3] Bununla da yetinməyən rus hərbi dairələri Aksay kəndini tamamilə dağıtdılar və qumuqlara o kəndi bir daha məskunlaşdırmağı qadağan etdilər.

Mənşəyi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bəzi müasir dövr alimləri, xüsusilə çeçen tarixçilər Uçar sözünü çeçen olaraq qəbul edirlər və Aksaylı Yaqubun çeçen olduğunu iddia edirlər.[4][5][6] XIX əsrdə Aksaya çox sayda çeçen ailələrinin köçdüyünü və Yermolovun Aksayın yarısının çeçen olmasını yazdığını nəzərə alsaq, bu ehtimalin düzgün olması mümkündür.[7] Hər bir halda, bu iddia dəqiq olmayan versiyalara söykənir. Belə ki, o dövrün mənbələrində Uçar Yaqubun qədim Aksay sala-uzden ailəsinə mənsub olması bildirilmişdir.[8] Sala-uzden zadəgan sinfi quruluşu isə yalnız qumuqlarda olmuşdur və çeçenlərdə belə sosial struktur olmamışdır. Bu da ilk versiyanın dəqiq olma ehtimalını aşağı salır.[9]

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ История русской армии, 1812–1864 гг. — СПб.: Полигон, 2003.б глава Ермолов
  2. ↑ Потто В. А. Кавказская война. Том 2: Ермоловское Время. — Ставрополь: Кавказский Край, 1994. — с. 143
  3. ↑ Потто В. А. Кавказская война. Том 2: Ермоловское Время. — Ставрополь: Кавказский Край, 1994. — с. 143
  4. ↑ Товсултанов Р. А., Галимова Л. Н. Бей-Булат Таймиев-выдающийся военно-политический деятель Чечни первой трети xix века //Самарский научный вестник. — 2016. — №. 4 (17)
  5. ↑ Гапуров Ш. А. Чечня и Ермолов: 1816—1827 гг. — ГУП "Книжное изд-во", 2006. — с. 322
  6. ↑ Antero Leitzinger - Caucasus and An Unholy Alliance. - Kirja Leitzinger, 1997. - с. 183
  7. ↑ Ермолов А. П. Записки Алексея Петровича Ермолова : С прил. : [В 2-х ч.]. — М., 1865—1868.
  8. ↑

    Газета "Кавказ" № 77, 1860. Цитата Вслед за этим последовало изменническое умерщвление генералов ъ Лисаневича и Грекова яхсаевским сала-узденем из фамилии Тавлуевых Учара-Аджи, за что Яхсай был разорен .

  9. ↑ Сала-уздени — кумыкское сословие. Генезис капитализма в сельском хозяйстве Дагестана. Гамид Гамидович Османов. Наука, 1984. Цитата:

    Сала-уздени, или первостепенные уздени. Сала-уздени, или, как их называют русские источники, первостепенные уздени, имелись лишь в Кумыкских владениях и занимали следующую ступень за князьями (беками) в феодальной иерархической лестнице