Alman lüteran kilsəsi (Şəmkir)

Alman lüteran kilsəsi — Azərbaycanın Şəmkir şəhərində tarixi-memarlıq abidəsi.

Alman lüteran kilsəsi
Xəritə
40°49′59″ şm. e. 46°01′23″ ş. u.HGYO
Ölkə  Azərbaycan
Şəhər Şəmkir
Yerləşir Ü.Hacıbəyov küçəsi, 57
Aidiyyatı Qafqaz almanları
Memar Ferdinand Lemkul
Tikilmə tarixi 1909
Üslubu neoqotika
Vəziyyəti restavrasiya olunub
İstinad nöm.4999
ƏhəmiyyətiYerli əhəmiyyətli
Alman lüteran kilsəsi (Azərbaycan)
Alman lüteran kilsəsi
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Azərbaycan müstəqilliyini yenidən bərpa etdikdən sonra kilsə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2 avqust 2001-ci ildə verdiyi 132 nömrəli qərar ilə yerli əhəmiyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin siyahısına salınıb.

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1817-ci ildə rus çarı I Aleksandrın razılığı ilə Almaniyanın Şvaben bölgəsindən lüteran-pietist dininə mənsub olan yüzlərlə alman ailəsi imperiyanın ərazisinə köçürülüb[1]. 1819-cu ildə 500 vürtemberqli alman ailəsi Azərbaycanın Yelizavetpol quberniyasına yerləşdirilib[1]. Azərbaycanda ilk alman koloniyası olan Yelenendorfdan sonra ondan 40 km aralıda ikinci alman koloniyasını – Annenfeldin əsası qoyulur[2].

1909-cu ildə İohann Beppl və İohann Bekin ianəsi ilə[3] Annenfelddə roman qotik üslubunda lüteran kilsəsi tikilir[4][5]. Kilsənin memarı Ferdinand Lemkul olub[1][3].

Sovet işğalında

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sovet işğalından sonra rəsmi şəkildə 1928-ci ildən dinlə mübarizəyə başlanılıb. Həmin ilin dekabrında Azərbaycan KP MK-i bir çox məscid, kilsə və sinaqoqları maarifləndirici istiqamətlərdə istifadə üçün klubların balansına verdi[6]. 1936-1938-ci illərdə ölkədə fəaliyyət göstərən bütün lüteran kilsələrinin rahibləri həbs olundu[7]. Kilsənin son keşişi Emil Royş ilk dəfə 1931-ci ildə həbs olundu[8]. Daha sonra azadlığa buraxılsa da 1937-ci ildə təkrar həbs edilərək, antisovet təbliğatda və dini təbliğatda günahlandırılaraq NKVD üçlüyü tərəfindən güllələnməyə məhkum edildi[8]. 1941-ci ildə almanlar sürgün edildikdən sonra kilsə öz fəaliyyətini dayandırıb. Sonralar burada Mədəniyyət evi, Müəllimlər evi və Tarix diyarşünaslıq muzeyi fəaliyyət göstərib[9]

Müstəqillikdən sonra

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Azərbaycan müstəqilliyini yenidən bərpa etdikdən sonra kilsənin binası Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2 avqust 2001-ci ildə verdiyi 132 nömrəli qərar ilə yerli əhəmiyyətli daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin siyahısına salınıb.[10]

1990-cı illərdə binada uzun müddət təmir-bərpa işləri aparılmadığından qəzalı vәziyyәtә düşüb. 2012-ci ildə Heydər Əliyev Fondunun həyata keçirdiyi “Tolerantlığın ünvanı – Azərbaycandır” layihəsi çərçivəsində kilsə binası Azərbaycan Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin təşəbbüsü ilə əsaslı şəkildə bərpa edilib[9], kilsənin yerləşdiyi ərazi abadlaşdırılıb, ətrafında park salınıb[11]. Kilsədə dini ayinləri eləcə də musiqili tədbirləri keçirmək üçün orqan quraşdırılıb[12].

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 "Lüteran kilsəsi". irs.gov.az. 2023-06-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-29.
  2. ↑ Zeynalova, Südabə. Лютеране в России. Сборник докладов Международной научной конференции (Омск, 9–10 октября 2014 г.) / К истории возникновения евангелическо-лютеранской общины в Азербайджане (XIX – начало XX вв.) (rus). Omsk: Ииздательство ОмГТУ. 2014. 91. 2022-12-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-28.
  3. ↑ 1 2 "Следы Германии в Азербайджане". GoBakuGoAzerbaijan (rus). 2023-05-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-29.
  4. ↑ Zeynalova, Südabə. Лютеране в России. Сборник докладов Международной научной конференции (Омск, 9–10 октября 2014 г.) / К истории возникновения евангелическо-лютеранской общины в Азербайджане (XIX – начало XX вв.) (rus). Omsk: Ииздательство ОмГТУ. 2014. 93. 2022-12-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-28.
  5. ↑ Jalilzade, Shahla. "Economic and humanitarian activities of Germans in Azerbaijan". Aze.Media (ingilis). 2021-03-26. 2023-11-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-28.
  6. ↑ Arif Yunusov. Ислам в Азербайджане (PDF). Bakı: Zaman. 2004. səh. 78. ISBN 9952-8052-0-9. 2023-07-05 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2022-12-30.
  7. ↑ Hacıyeva, Rima. Azərbaycan tolerantlığında alman irsinin izləri və memarlığı (az.). Bakı: Mənəvi Dəyərlərin Təbliği Fondu. 2019. 151.
  8. ↑ 1 2 Zeynalova, Südabə. Лютеране в России. Сборник докладов Международной научной конференции (Омск, 9–10 октября 2014 г.) / К истории возникновения евангелическо-лютеранской общины в Азербайджане (XIX – начало XX вв.) (rus). Omsk: Ииздательство ОмГТУ. 2014. 94. 2022-12-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-28.
  9. ↑ 1 2 Əliyev, Elçin. Deutschs Erbe Spuren in der Architektur von Aserbaidschan (PDF) (alman). Bakı: Botschaft der Bundesrepublik Deutschland Baku. 2017. 47. 2021-04-28 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-11-29.
  10. ↑ "Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2001-ci il 2 avqust Tarixli 132 nömrəli qərarı ilə təsdiq edilmişdir" (PDF) (az.). mct.gov.az. 2001-08-02. 2021-07-07 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-11-02.
  11. ↑ "İlham Əliyev Şəmkirdə əsaslı bərpa edilən Alman Lüteran kilsəsi ilə tanış olmuşdur » Azərbaycan Prezidentinin Rəsmi internet səhifəsi". president.az (az.). 2023-12-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-29.
  12. ↑ "Alman Lüteran kilsəsi ilə tanışlıq". Xalq Qəzeti (ingilis). 2023-12-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-11-29.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]