Alqoritmik radikallaşma — tövsiyə alqoritmlərinin istifadəçiləri zaman keçdikcə getdikcə daha ekstremal məzmuna sövq etməsi və onlarda radikallaşmış ekstremist siyasi baxışların formalaşmasına səbəb olan konsepsiya. Bu, "YouTube" və "Facebook" kimi məşhur sosial media saytlarında baş tutur. Alqoritmlər istifadəçilərin diqqətində qalmaq məqsədi daşıyan sonsuz media yaratmaq üçün bəyənmə və bəyənməməkdən tutmuş yazılara sərf olunan vaxta qədər istifadəçi fəaliyyətini qeyd edir. Exo-kamera kanalları vasitəsilə istehlakçı mediada üstünlüklər və özünü təsdiqləmə vasitəsilə daha çox qütbləşməyə yönəldilir.[1][2][3][4]
Alqoritmik radikallaşdırma mübahisəli bir fenomen olaraq qalır, çünki exo-kamera kanallarını silmək çox vaxt sosial media şirkətlərinin maraqlarına uyğun deyil.[5][6] Sosial media şirkətləri alqoritmik radikallaşmanın mövcudluğunu etiraf etsələr də, hər birinin bu artan təhlükəni necə idarə edəcəyi bəlli deyil.
Sosial media platformaları istifadəçinin maraqlarını və bəyənmələrini öyrənərək, onları məşğul saxlamaq və platformada qalmağına nail olmaq üçün lentlərindəki təcrübələrini dəyişdirir. İstifadəçilər öz fikirlərini böyüdən və ya gücləndirən inanclarla qarşılaşdıqda və qapalı sistemdə həmfikir istifadəçilər qrupu təşkil etdikdə exo-kamera yaranır.[7] Exo-kameralar ilə bağlı problem odur ki, bu, heç bir əks inanc olmadan məlumat yayır və ehtimal olunur ki, təsdiqləmə qərəzliliyinə səbəb ola bilər. Qrup qütbləşmə nəzəriyyəsinə görə, exo-kamera potensial olaraq istifadəçiləri və qrupları daha ekstremal radikallaşmış mövqelərə apara bilər.[8] Milli Tibb Kitabxanasının məlumatına görə, "Onlayn istifadəçilər öz dünyagörüşlərinə uyğun məlumatlara üstünlük verirlər, fərqli məlumatlara məhəl qoymurlar və paylaşılan hekayələr ətrafında qütbləşmiş qruplar yaradırlar. Bundan əlavə, qütbləşmə yüksək olduqda, dezinformasiya sürətlə yayılır".[9]
"Facebook"un alqoritmi əsas diqqəti istifadəçini qarşılıqlı əlaqəyə vadar edən məzmunun tövsiyə edilməsinə yönəldir. Dostlar tərəfindən populyar yazılara, viral məzmuna və bəzən bölücü məzmuna üstünlük verərək məzmunu sıralayırlar. Hər bir lent istifadəçinin xüsusi maraqlarına uyğunlaşdırılır və bu, bəzən istifadəçiləri problemli bir məzmunun exo-kamerasına apara bilər.[10] İstifadəçilər alqoritmin istifadə etdiyi maraqların siyahısını "Reklam üstünlükləri" səhifəsinə keçməklə tapa bilərlər. "Pew Research" araşdırmasına görə, "Facebook" istifadəçilərinin 74%-i araşdırmada həmin səhifəyə yönəldilənə qədər bu siyahının mövcud olduğunu bilmirdi.[11] "Facebook"un istifadəçilərinə siyasi etiketlər təyin etməsi də nisbətən adi haldır. 2020-ci illərdə "Facebook" istifadəçilərin öz lentlərində gördükləri məzmunu və onlara tövsiyə olunanları dəyişdirmək üçün süni intellektdən istifadə etməyə başlamışdır. "The Facebook Files" kimi tanınan sənəd onların süni intellekt sisteminin istifadəçilərin əlaqəsini hər şeydən üstün tutduğunu ortaya qoymuşdur. "The Facebook Files" həmçinin, süni intellekt sistemlərinə nəzarətin idarə edilməsinin çətin olduğunu sübut etmişdir.[12]
"Facebook" 2021-ci ildə sızdırılmış və 2019-cu ilin avqustuna aid daxili memoda "platformalarının mexanikasının neytral olmadığını" etiraf etmiş,[13][14] maksimum qazanc əldə etmək üçün nişanlanma üçün optimallaşdırmanın zəruri olduğu qənaətinə gəlinmişdir. İştirakı artırmaq üçün alqoritmlərin nifrət, dezinformasiya və siyasətin tətbiq fəaliyyəti üçün mühüm rol oynadığını aşkar etmişdir.[15] Memoda istinad edildiyi kimi, "Material nə qədər çox alovlandırıcıdırsa, istifadəçiləri nə qədər çox məşğul edirsə, alqoritm onu bir o qədər gücləndirir".[13] 2018-ci ildə aparılan bir araşdırmaya görə, "yalan şayiələr doğru məlumatdan daha sürətli və daha geniş yayılır... Onlar aşkar ediblər ki, yalanların "Twitter"də retvit olunma ehtimalı həqiqətdən 70% çoxdur və ilk 1,500 insana 6 dəfə daha tez çatır. Bu, təsiri digər kateqoriyalara nisbətən daha çox siyasi xəbərlərdə özünü göstərir".[16]
"YouTube" 2005-ci ildən fəaliyyət göstərir və aylıq 2,5 milyarddan çox istifadəçiyə malikdir. "YouTube" kəşf məzmun sistemləri istifadəçini tövsiyə olunan məzmuna yönləndirmək üçün onun şəxsi fəaliyyətinə (baxılanlar, favoritlər, bəyənmələr) diqqət yetirir. "YouTube" alqoritmi istifadəçilərin təxminən 70%-i tövsiyə olunan videolara və insanları müəyyən məzmuna baxmağa vadar edənlərə cavabdehdir. 2023-cü ildə aparılan bir araşdırmaya görə, istifadəçilərin arzuolunmaz videoları tövsiyə olunan məzmundan kənarda saxlamaq səlahiyyəti çox azdır. Buraya nifrət nitqi, canlı yayımlar və s. haqqında videolar daxildir.[17]
"YouTube" radikallaşmış məzmunun yayılması üçün təsirli platforma kimi müəyyən edilmişdir. "Əl-Qaidə" və buna bənzər ekstremist qruplar "YouTube"dan işə götürmə videoları və beynəlxalq media orqanları ilə əlaqə yaratmaqla əlaqələndirilir. "American Behavioral Scientist Journal" tərəfindən nəşr olunan bir araşdırmada onlar "YouTube alqoritminin qərar vermə prosesinin bir hissəsini izah etməyə kömək edə biləcək bir sıra atributları müəyyən etməyin mümkün olub-olmadığını" tədqiq etmişdilər.[18] Araşdırmanın nəticələri göstərmişdi ki, "YouTube"un ekstremizm məzmunu üçün alqoritm tövsiyələri videonun başlığında radikal açar sözlərin olması faktorudur. 2023-cü ilin fevralında Qonsalesin "Google"a qarşı məhkəmə işində yaranan sual, "YouTube"un əsas şirkəti olan "Google"un saytın alqoritmlərinin İŞİD-ə aid videoları istifadəçilərə tövsiyə etməkdə terrorçulara kömək etdiyini iddia edən məhkəmə iddialarından müdafiə olunub-olunmamasıdır. 230-cu bölmənin ümumiyyətlə onlayn platformaları istifadəçiləri tərəfindən yerləşdirilən məzmuna görə mülki məsuliyyətdən qoruduğu məlumdur.[19]