Alyaska atabaskları ya da Alyaska deneleri (ing. Alaskan Athabascan/Athabaskan/Athapascan/Athapaskan/Dene peoples, Alaskan Athabascans[1][2][3][4], Alaskan Athabaskans[5], Alaskan Athapaskans[6], Athabascan Indians of Alaska, Athabascan Native Americans of Alaska, Athabascan-speaking peoples of Alaska; rus. атабаски Аляски ya da атапаски Аляски[7]), ABŞa bağlı Alyaska ştatının daha çox daxili bölgəsində Alaska Interior adı verilən Daxili Alyaskada bir azı da cənubda Sakit Okean sahillərində yaşayan və Na-Dene dillərinin Atabask dilləri qrupunun Şimali Atabask dilləri alt qrupundan dilləri danışan Şimal atabasklarından, ovçu və toplayıcı, yarı köçəri, matriarxat, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Alyaska xalqı.
Ümumi sayı | |||
---|---|---|---|
6.400 | |||
Yaşadığı ərazilər | |||
| |||
Dili | |||
Dini | |||
Xristianlıq (əksəriyyətlə Pravoslavlıq) |
Na-Dene dillərini danışan digər xalqlar kimi Atabaskların da Asiyadan Amerikaya Eskimo-Aleut xalqlarından öncə köç etdikləri sanılır. Atabaskların ataları ehtimalən 12.000 il öncə son buz dövrünün sonunda Berinq boğazından istifadə edərək Sibirdən köç etmişdilər[8]. Daxili Alyaskadakı (Interior Alaska) qədim arxeoloji qazıntılar, Alyaska Eskimo coğrafiyasının sahillərində olduğu kimi, təqribən 10.000 il öncəsinə tarixlənir və bunlar Sibirdəkilərlə yaxından ilgilidir[8]. Atabask dillərinin Sibirdəki Ketcə başda olmaq üzrə Yenisey dilləri ilə qohum olduğu 2008-ci ildə Eduard Vajda başda olmaq üzrə mütəxəssis dilçilər tərəfindən təyid edilmişdir[9]. Şimali Amerikada atabaskların anayurdunun şərqi Alyaska ya da qərbi Yukon olduğu düşünülür[10].
Alyaska Atabask hindlilərinin Avropalılarla ilk qarşılaşması Rusiya Alyaskası (1733 – 1867) dönəmiədə ruslarla Denağinalar arasında olmuşdur[11]. Bugün Denağinacada 75[12], Ahtnacada 50 Rusca alıntı var və bunlar hər iki xalqın ruslarla apardığı mütamadi kürk ticarəti sırasında dillərinə keçmişdir. Ruslardan Alyaskanın satın alımı və sonrası erkən ABŞ dönəmində (1867 – 1915) atabasklar özlərinə yad-yabançı olan avropalılara özgü xəstəliklərdən qırılmışdılar[11].
Dil | Etnik say | Danışan əhali |
---|---|---|
Guçincə (Alaska) | 1,000 | 150 |
Guçincə (Kanada) | 1,900 | 400 |
Koyukonca | 2,300 | 150 |
Denağinaca | 1,000 | 50 |
Ahtnaca | 650 | 25 |
Aşağı Tananaca | 400 | 25 |
Hanca (Alaska) | 60 | 12 |
Hanca (Kanada) | 250 | 7 |
Yuxarı Tananaca | 300 | 55 |
Değinakça | 250 | 14 |
Tanakrosça | 200 | 50 |
Holikaçukça | 180 | 5 |
Kuskokvimcə | 100 | 25 |