Avropa-Asiya sərhəddi

Avropa-Asiya sərhədi — Avropa və Asiya arasındakı sərhəd çox vaxt Ural dağlarının şərq ətəyi və Muğalcar, Emba çayı, Xəzər dənizinin şimal sahili, Kumo-Manıç çökəkliyi və Kerç boğazı olaraq götürülür. Rusiya ərazisində sərhədin ümumi uzunluğu təxmini 5524 km-dir (bunun 2000 km Ural silsiləsi boyunca, 990 km Xəzər dənizi boyunca yerləşir.).

Bəzi mənbələrdə Avropa sərhədinin tərifinin fərqli bir versiyası var: Ural silsiləsi, Ural çayı və Qafqaz silsiləsinin suayrıcısı.^[1][2]

Avropanın ayrılması özü məntiqin və coğrafi şərtliliyin deyil, tarixin nəticəsidir.

Eramızdan əvvəl VI əsrdən etibarən Avropa və Asiyanın sərhəddi indiyə qədər qərbdən şərqə doğru əhəmiyyətli bir hərəkətlilik yaşamışdır. Qədim yunanlar bunu Aralıq dənizinin orta hissəsinə qədər uzatmışdılar. Daha sonra e.ə. 524–457-ci illərdə Kerç boğazı və Don çayı sərhəd sayılmağa başlanılır. Ptolemeyin böyük elmi nüfuzu bu fikrin möhkəm qurulmasının və XVIII əsrə qədər dəyişməməsinin səbəbi idi.

1730-cu ildə İsveç alimi Filipp İohann fon Stralenberq dünya elmi ədəbiyyatında Avropa ilə Asiya arasında sərhəd çəkmək fikrini ilk dəfə əsaslandırır. Daha sonra 1736-cı ildə Vasili Tatişev bu fikri Stralenberqa təklif etdiyini iddia edir. Tatişev bu sərhədin Yaqorski Şar boğazından Ural silsiləsi, Ural çayı, Orsk və Orenburq kimi şəhərləri (indiki sərhədləri daxilində), Xəzər dənizi ilə Kuma çayına, Qafqaz, Azov və Qara dənizlərdən keçərək çəkdiyini əsaslandırır.

Bu fikir müasirləri və davamçıları tərəfindən dərhal tanınmır. Məsələn: Mixail Lomonosov Yer kürəsinin qatlarında (1757–1759) adlı traktatında Don, Volqa və Peçora boyunca Avropa ilə Asiya arasında bir xətt çəkir, lakin tezliklə Tatişevi izləyən tədqiqatları Ural silsiləsini Avropa ilə Asiya arasındakı təbii sərhəd kimi tanımağa başlayır.

2010-cu ilin aprel-may aylarında Rusiya Coğrafiya Cəmiyyəti Avropa ilə Asiya arasındakı sərhədin Qazaxıstan ərazisindən keçməsinə dair ümumi qəbul edilmiş fikirləri yenidən nəzərdən keçirmək məqsədilə Qazaxıstana bir ekspedisiya təşkil etdilər. Ekspedisiya üzvləri Zlatoustun cənubundakı Ural silsiləsinin oxunu itirərək bir neçə paralel dağlıq hissəyə ayrıldığını və daha da cənubda dağların tədricən yox olduğunu, ənənəvi olaraq Avropa sərhədlərini çəkmək üçün istinad nöqtəsi rolunu oynayan Ural silsiləsi olduğunu təsdiqlədilər. Ekspedisiya üzvlərinin fikrincə, Ural və Emba çayları da ağlabatan sərhədlər deyildir. Çünki hər iki sahilindəki ərazinin təbiəti oxşardır. Ekspedisiya üzvləri, ilkin nəticəyə gəldilər ki, onlar üçün ən ağlabatan Şərqi Avropa düzənliyinin cənub-şərq ucu olan Xəzər ovalığının şərq kənarı boyunca Avropa ilə Asiya arasında sərhəd çəkməkdir.^[3]

İndiyə qədər bu ekspedisiyada iştirak edən rus və qazax alimlərinin rəyi Beynəlxalq Coğrafiya İttifaqı tərəfindən nəzərə alınmamışdır.