Baltilər


Baltilər — Şimali Hindistanda və Pakistanda xalq. Baltistanda (Şayok və Şiqar çaylarının Hind çayı ilə qovuşduğu rayon) Ladakxda (Hindistanda Camma və Kəşmirdə) məskunlaşmışlar. Onlar həmçinin Pakistanın Lahor, Karaçi və İslamabad kimi iri şəhərlərində də yaşayırlar. Baltilərin sayı 300 min nəfərə yaxındır. Baltilərin əsas məşğuliyyəti əkinçilik, bağçılıq və köçəri maldarlıqdır.

Balti
Ümumi sayı
247,520 (1998)
Yaşadığı ərazilər
Gilgit-Baltistan (Pakistan)

Ladakx (Hindistan)

Dini

Əsasən Şiəlik, az bir hissəsi Sünnilik, Tibet buddizmi, Bon


Mənşə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Balti adının mənşəyi məlum deyil.[1]Balti xalqı haqqında ilk yazılı qeyd eramızdan əvvəl II əsrdə İsgəndəriyyə astronomu və coğrafiyaşünası Ptolemey tərəfindən baş verir və o, bölgəni Byaltae adlandırır.[2]Balti xalqı öz doğma yurdlarını Balti-yul (tərcümə.  'Baltis ölkəsi') adlandırır; Baltistanın müasir adı bu adın farsca tərcüməsidir.[3]


Dil

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Balti dili Tibet dil ailəsinə aiddir. Read (1934) onu Ladaxinin ləhcəsi hesab edir.[4]Nicolas Tournadre (2005) əvəzinə onu Ladakhi dilinin qardaş dili hesab edir.[5]


Din

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bön və Tibet Buddizmi, əsasən Mir Seyid Əli Həmədani kimi sufi missionerləri vasitəsilə eramızın 14-cü əsrinə qədər Baltistana İslam gələnə qədər Balti xalqı tərəfindən tətbiq edilən hakim dinlər idi. Noorbakshia sufi təriqəti bölgədə İslam inancını daha da təbliğ etdi və Balti xalqının əksəriyyəti XVII əsrin sonunda İslamı qəbul etdi.[6]

Vaxt keçdikcə Baltilərin əhəmiyyətli bir hissəsi şiə İslamı, bir neçəsi isə sünni İslamı qəbul etdi. Baltilər hələ də öz cəmiyyətlərində İslamdan əvvəlki Bön və Tibet Buddist rituallarının bir çox mədəni xüsusiyyətlərini qoruyub saxlayırlar və bu onları Pakistanda unikal demoqrafik qrup halına gətirir.[7]Balti dili yüksək arxaik və mühafizəkar olaraq qalır, digər Tibet dillərinə nisbətən Klassik Tibet dilinə daha yaxındır.

Baltilər məscidlərdə və sufi xanələrində camaatı vacib dini ayin kimi görürlər. Xanqahlar bölgəyə gələn ilk sufi övliyaları tərəfindən yaradılmış təlim məktəbləridir. Tələbələr bu təlim (meditasiya və təfəkkürlər) vasitəsilə mənəvi saflıq (təzkiah) əldə edirlər ki, onlar artıq müəyyən mənəviyyat dərəcəsinə çatmış yaxşı təcrübə keçmiş ruhani bələdçilər tərəfindən həyata keçirilir.

Baltistandakı məscidlər əsasən Tibet memarlıq üslubunda tikilir, baxmayaraq ki, bir neçə məsciddə Hindistan tərəfindən idarə olunan Ladaxın Kargil rayonunda, Nəzarət Xətti boyunca da görülən Muğal üslubunda ağac üzlükləri və bəzək əşyaları var.

Bu gün Baltilərin təxminən 60%-i şiə müsəlmanları, təxminən 30%-i Nurbakşi sufi İslamı, 10%-i isə sünni müsəlmanlardır.[8][6]

Hindistanda Baltilərin 97%-i müsəlman, 3%-i isə buddistlərdir.[9]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Gilgit-Baltistan
  • Baltistan
  • Balti dili
  • Balti (yemək)
  • Mayfung
  • Puriqpa
  • Tibet müsəlmanları
  • Üç fincan çay, Baltistanda məktəblərin tikintisində iştirak edən amerikalı humanitar yardım haqqında kitab (daha böyük AfPak kampaniyasının bir hissəsi kimi)
  • Sart


İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Backstrom, Peter C.; Radloff, Carla F. O’Leary, Clare F. (redaktor). Languages of Northern Areas. Sociolinguistic Survey of Northern Pakistan. 2. Quaid-i-Azam University: National Institute of Pakistani Studies. 1992. səh. 5. CiteSeerX 10.1.1.860.8811. ISBN 9698023127.
  2. ↑ Afridi, Banat Gul. Baltistan in history. Peshawar, Pakistan: Emjay Books International. 1988. səh. 9.
  3. ↑ Kazmi, Syed Muhamad Abbas. The Balti Language // Pushp, P. N.; Warikoo, K. (redaktorlar ). Jammu, Kashmir and Ladakh: Linguistic predicament. Himalayan Research and Cultural Foundation. New Delhi: Har-Anand Publications. 1996. 135–153]. ISBN 8124103453. 2024-01-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-05-11.
  4. ↑ Balti Grammar, by A. F. C. Read. London: The Royal Asiatic society, 1934.
  5. ↑ * N. Tournadre (2005) "L'aire linguistique tibétaine et ses divers dialectes." Lalies, 2005, n°25, p. 7–56 [1] Arxivləşdirilib 2011-06-28 at the Wayback Machine
  6. ↑ 1 2 "Little Tibet: Renaissance and Resistance in Baltistan". Himal Southasian (ingilis). 1998-04-30. 2020-04-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-05-20.
  7. ↑ "The Nurbakhshi religion in Baltistan". Baltistan Foundation. 3 June 2019 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 March 2018.
  8. ↑ Bakshi, S. R. Kashmir: History and People (ingilis). Sarup & Sons. 1997-01-01. ISBN 9788185431963.
  9. ↑ "Census of India Website : Office of the Registrar General & Census Commissioner, India". www.censusindia.gov.in. 2021-06-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-05-31.


Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]