Bir ölkə, iki sistem
.jpg)
"Bir ölkə, iki sistem" (çin. ənən. 國兩制) — İdeya 1980-cı ildə Den Syaopinoma məxsusdur. Çin Xalq Respublikasının rəhbəri Çin bu siyasi sistemə səbir etməli idi. Den Syaopin bu zaman belə bir ideya irəli sürür. belə ki, Honkonq, Makao və Tayvan ərazisində kapitalizm iqtisadiyyatı və siyasəti, digər ərazilərdə isə Çinin sosializm siyasəti hökm sürürdü. Bu qərara əsasən Tayvan öz siyasi, hüquq, hərbi, iqtisadi və maliyyə sistemlərini o cümlədən də digər ölkələrlə ticarət və mədəniyyət əlaqələrini saxlaya bilərlər. Bununla Tayvan beynəlxalq əlaqələrini özü idarəetmə hüququ qazanır.
Honkonq
[redaktə | mənbəni redaktə et]
Honkonq İngiltərə müstəmləkəsi olmuş, Çin sosializminə daxil olana kimi yəni 1997-ci ilə qədər (156 il) onun qaydaları ilə idarə edilmişdir (XX əsrdə 4 il ərzində Yaponiyanın müstəmləkəsi olmuşdur.). Çin Sino-İngilis Birgə Bəyannaməsində nəzərdə tutulmuş bəzi nüansları qəbul etmişdir. Burada əsas dil kantonca və ingilis dilidir[1][2]. Yalnız Honkonqun Mandarin əyalətində çin dili əsas dildir. Honkonqa nəzarət Pekin tərəfindən edilir və onun qanunları əsas qanun kimi qəbul edilir[3].
Tayvan
[redaktə | mənbəni redaktə et]Bu sistem də ÇXR hökuməti tərəfindən Tayvan üçün təklif olundu, lakin Çin hökuməti bu təklifi rədd etdi. Xüsusən, Tayvandakı hərbi qoruma üçün xüsusi müddəalar da Çin Kommunist Partiyası tərəfindən təklif olunmuşdur. Honkonq və Makao fərqli olaraq, Tayvan ÇXR Xalq Qurtuluş Ordusu tərəfindən qorunan ərazilərdir.[4] Ancaq "Bir ölkə, iki sistem" ə qarşı Çində güclü şəkildə etirazlar meydana gəldi. Bəziləri, ÇXR hökuməti tərəfindən açıq şəkildə qarşı çıxan "Bir ölkə, İki hökumət" ə təklifini irəli sürdü, bəziləri isə sistemdə vurğulanan "bir ölkə" PRC yerinə ROC olmalıdır deyə fikirlərini bildirdilər. "Bir ölkə, İki sistem" ə açıq şəkildə dəstəkləyən az sayda tayvanlılardan biri, Anakara doğulan Li Aodır[5].
"Bir ölkə, iki sistem" Honkonqun iqtisadi və siyasi sistemlərinin 1997-ci ildə Britaniyaya verildikdən 50 il sonra dəyişilməyəcəyinə zəmanət verir. Ancaq buna baxmayaraq Çin Xalq Respublikasının Ana Konvensiyası Şurası, Çinin Honkonq xalqının özünü idarə etmək hüququnu pozduğunu iddia etdikləri və məhkəmə sisteminə ciddi şəkildə müdaxilə etdiyi və söz azadlığına müdaxilə etdiyini iddia edən 169 hadisəni qeyd etdi[6].
Baxmayaraq ki, Hu Jintao'nun 15 Noyabr 2002-ci ildə bütün bu münaqişələri dayandırdı. Tayvanın müstəqillik hərəkatının qarşısını almaq üçün 14 mart 2005-ci il tarixində Çin Xalq Respublikasının Anti-Sessiya Qanununda "bir ölkə, iki sistem" çərçivəsi qeyd edilmədi. 1992-ci ildən hökm sürən qanunlar, 2005-ci ildə Pan-Blunun Çinə aprel ayında etdiyi səfər zamanı dəyişdirildi. 2008-ci ildə Çində prezident seçkilərində qalib gələn Kuomintang partiyasının üzvü Ma Yinq-jeou bütün qanunları dəyişir və bu da sonda "bir ölkə, iki sistem" (müasir Çin: 一国两区; ən ənəni çin: 一國兩區)prinsipini tamamilə dəyişir. 2013-cü il ərzində xüsusilə 10 oktyabr 2013-cü il tarixində Çinin milli bayram günündə prezident Ma Ying-jeou Tayvan və Çinin etnik və beynəlxalq əlaqələrini mökhəmləndirmək üçün bir sıra qanunlar qəbul edir[7].
İki ölkə, bir sistem
[redaktə | mənbəni redaktə et]Məhəmməd Çohen Asiyada hökm sürən bu qanunun digər Asiya ölkələrində tədbiq edilməsini irəli sürür. O, bu qanunla İsrail-Fələstin və Şimali Koreya - Cənubi Koreya münaqişəsinin həll oluna biləcəyinə inanır.
| Ölkələr | Muxtar Respublikalar | Bayraqlar |
|---|---|---|
| Amerika | Puerto-Riko |  |
| Böyük Britaniya | Şimali İrlandiya | .svg) |
| Danimarka | Qrenlandiya |  |
| Koreya xalq Demokratik Respublikası | Sinjelu xüsusi adminstrasiya regionu |  |
| Tanzaniya | Zənzibar |  |
| Filippin | Müsəlman Mindanao Muxtar Bölgəsi
Moro |
 |
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Boland, Rory. "What Country Is Hong Kong in? China or Not?" Arxivləşdirilib 2014-10-09 at the Wayback Machine. About.com Travel.
- ↑ "1898 and all that—a Brief History of Hong Kong." The Economist, 28 June 1997
- ↑ "Chapter I : General Principles" Arxivləşdirilib 2017-11-23 at the Wayback Machine. Government of the Hong Kong SAR. 17 March 2008. Retrieved 1 November 2009.
- ↑ Press release: "President Ma Ying-jeou’s National Day Address 10/10/2013" Arxivləşdirilib 2014-10-29 at the Wayback Machine. Taipei Representative Office in Finland, 15 October 2013
- ↑ "News Release, MAC Pres Release No. 065" Arxivləşdirilib 2017-02-28 at the Wayback Machine. Mainland Affairs Council. 29 June 2006. Retrieved 18 October 2016.
- ↑ "General news: Su to Chair DPP’s 'China Affairs Committee'" Arxivləşdirilib 2014-10-29 at the Wayback Machine. Kuomingtang, 21 November 2012
- ↑ "'Broad one-China framework' set" Arxivləşdirilib 2014-10-29 at the Wayback Machine. Taipei Times. Retrieved 12 September 2014.
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- One Country, Two Systems, Three Legal Orders — Perspectives of Evolution: Essays on Macau's Autonomy after the Resumption of Sovereignty China / Eds. Jorge Oliveira, Paulo Cardinal. — Springer Science & Business Media, 2009. — 826 p.
