Boşnaklar
Boşnaklar, (bosn. Bošnjaci, Bošnjani) — İslamı qəbul etmiş slavyan əsilli millət. Əksəriyyəti Bosniya və Herseqovina və Serbiyada yaşayırlar. Bundan əlavə, Xorvatiya, Monteneqro, Sloveniya, Kosovo, Şimali Makedoniya və Türkiyədə xeyli sayda boşnak yaşamaqdadır. Türkiyədə isə 2.000.000 boşnak var.[1] Boşnaklara qədim dövrlərdə "Bosnjanin" (lat. Bosnensis) olaraq adlandırılardı, orta əsr Bosniya dövlətinin sakinləri mənasını verirdi.
| Ümumi sayı | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 3 milyon | |||||||||||||||||||||
| Yaşadığı ərazilər | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Dili | |||||||||||||||||||||
| Dini | |||||||||||||||||||||
| Qohum xalqlar | |||||||||||||||||||||
Boşnaklar, əsrlər boyu dinə əsaslanan bir şəxsiyyət müəyyən daxilində yer almışlar, Bosniya və Herseqovina və Sancak bölgəsində yaşayan Ortodoksal və ya Katolisizm isə Serb və ya Xorvat xalqlarının bu bölgələrdə uzantıları olaraq qəbul edilmişlər. 1963-cü ildə Yuqoslaviyanın sosialist Federal Cumhuriyyətinə keçməsi ilə Bosniya və Herseqovina Sosialist Respublikası rəhbərliyi altında serblərin hakim mövqeyinin zəifləməyə başlaması boşnaklar üçün yeni milli identikliyin müəyyənləşdirilməsi üçün yol açmışdı.
Coğrafi bölgü və əhali
[redaktə | mənbəni redaktə et]Serbiya və Monteneqro 2002 və 2003 siyahıyaalma məlumatlarına görə, əhəmiyyətli bir boşnak əhalisi mövcud olmaqdadır. Sözügedən məlumatlar aşağıdakılardır:
Sancak bölgəsində; Bosniyalılar 193.026 nəfər (ümumi əhalinin 45.31%-i), serblər 156.852 nəfər (ümumi əhalinin 36.82%-i), Monteneqrolular 29.892 nəfər (ümumi əhalinin 7.02%-i), müsəlman millət 27.047 nəfər (ümumi əhalinin 6,35%-i);
Monteneqroda; Monteneqrolular 267,669 nəfər (ümumi əhalinin 43,16%-i), serblər 198,414 nəfər (ümumi əhalinin 31,99%-i), bosniklər 48,184 nəfər (ümumi əhalinin 7,77%-i), albanlar 31,163 nəfər (ümumi əhalinin 5,03%-i), müsəlman millət 24.625 (ümumi əhalinin 3.97%-i), xorvatlar 6.811 (ümumi əhalinin 1.1%-i).
Bundan başqa, Xorvatiya və Makedoniyada 1% miqdarında kiçik bir boşnak əhalisi yaşamaqda və əmək miqrasiyası səbəbindən başda Almaniya olmaqla Qərbi Avropa ölkələrində məskunlaşmış boşnaklar mövcud olmaqdadır. İlk olaraq 1935-ci ildə Prizrenə başlayan Tuzlalı boşnak köçlərinin əsas məqsədi Yuqoslaviya ilə Türkiyə arasında imzalanan köç müqaviləsindən faydalanmaq idi. Tuzladan gəliş 1945-ci ilə qədər davam etmişdir. Qapı bağlandıqda Prizrendə qalan boşnaklar evlərinə dönə bilmədilər və ərazidə 18 kənd qurub yerləşdilər. Bu kəndlərː Nebregošte, Manastirica, Ljubinje Gornjo, Ljubinje Donjo, Rečane, Lokvica, Sredska, Bogošovce, Mušnikovo, Plavanje, Grnje Selo, Rlačiki, Pejciki, Drlajčiči, Milačiki və Zivinjanje idi.
Xüsusən Balkan müharibələri ilə Birinci Dünya müharibəsi arasında indiki Bosniya və Herseqovinadan və Monteneqrodan Türkiyəyə böyük boşnak köçü olmuşdur.
Mədəniyyət
[redaktə | mənbəni redaktə et]Folklor
[redaktə | mənbəni redaktə et]Boşnak folkloru XV əsrə aid uzun bir ənənəyə malikdir. Boşnak mədəniyyətindəki bir çox element kimi, onların folkloru Slavyan qarışığı və Şərq təsirindədir. Bu ənənə 19-cu əsrdən əvvəl baş verir. İki məşhur personaj, hiyləgər və qəhrəman, Boşnak folklorunda əsasən iki məşhur personaj; kələkbaz və qəhrəman mövcuddur. Digər kələkbazlar ağıllı müdrik insanı təqlid edir.
Dil
[redaktə | mənbəni redaktə et]Boşnaklar cənubi slavyan dili olan bosniya dilində danışırlar. Bosniya dili Serb dilindən əlifba olaraq, Xorvat dilindən isə bəzi sözlər baxımından fərqlənir. Bu 3 variant ümumiyyətlə serb-xorvat adı verilən dilin 3 fərqli standartlaşdırılmış forması kimi qəbul edilib, hamısı bu dilin Ştokavyan ləhcəsinin Şərqi Hersoqovina qrupuna aiddir. Şərqi Frakiya bölgəsində yaşayan cənubi slavyan xalqı olan pomakların dilləri də bir-birinə yaxındır, lakin Pomak dilinin bolqar dili ilə daha yaxın bir əlaqəsi var.
Boşnakca lüğətində müsəlman dünyasının terminologiyası daha çoxdur. Bu müsəlman terminləri arasında türkcənin yeri, Osmanlı İmperiyasındakı uzun tarixi birliyi səbəbindən daha fərqlidir. Türkcə, Boşnak dilində yalnız söz ehtiyatı ilə deyil, həm də dil istifadəsidə vardır. Məsələn, boşnakların bayram təbriklərində “bajram mubarek olsun” ifadəsinin eyni istifadəsi buna bir nümunədir.
Boşnakcanın spesifik iki fərqli yazımı var idi. Bunlardan birincisi 'Begovica (Bosansika deyilir) kiril əlifbası; ikincisi ərəb əlifbasıdır (Osmanlı dövrü). Bu gün hər iki istifadə ölmək üzrədir. Çünki bu istifadəni oxuyanların və yazanların sayı indi çox azdır. Bu gün Boşnak dili Latın əsaslı əlifba ilə yazılmaqdadır.
Din
[redaktə | mənbəni redaktə et]Boşnakların əksəriyyəti islama, bəziləri ateizm, aqnostisizm və deizmə inanır. Bu səbəblə, Dünyəvi Hümanizmin Dünyagörüşü Yuqoslaviya Sosialist Federativ Respublikasının dövründə geniş yayılmışdı. Rumeli müsəlmanlarının əksəriyyəti sünni və az sayda bəktaşilik inancına sahibdir. Bunun xaricində katolik və ortodoks xristianlığı da boşnaklarda mövcuddur.
Yaşadıqları ölkələr
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Bosniya və Herseqovina 2,184,000
- Serbiya 172,087 (2002)
- Monteneqro 48,184 (2003)
- Sloveniya 21,542 (2002)
- Xorvatiya 20,755 (2001)
- Makedoniya Respublikası 17,018 (2002)
- Almaniya 80,000 (2005)
- Amerika Birləşmiş Ştatları 98,766
- Avstriya 95,007 (2006)
- İsveç 53,918 (2004)
- Avstraliya 18,000 (2001)
- Norveç 15,216 (2006)
- İsveçrə 23,457 (2000)
- Türkiyə 218,367 (2006)
- Kanada 12,185 (2001)
- Belçika 4,000 (2002)
- İspaniya 2,038 (2006)
- Malayziya 2,000 (2006)
- Digər Ölkələrdə 100,000+