Buçintoro

Buçintoro (it. Bucintoro) - Venesiya dojlarının istifadə etdikləri mərasim qalerası. Qaleranın geniş yayılmış digər adları "Bukentavr" və ya "Buçentavrdır". XII əsrdən 1798-ci ilə qədər Zühur günü Venesiya doju bu qalerada əhali arasında görünərək "Adriatik dənizi ilə nikah" mərasimini nümayiş etdirirdi.

Buçintoro
Şərəfinə adlandırılıb	Ximera
Hündürlüyü	66 sm
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tədqiqatçılar indiyədək 4 ədəd böyük qaleranın olmasını və bunlardan birincisinin 1311-ci ildə tikildiyini bildirirlər. Sonuncu və ən möhtəşəm buçintoro 1729-cu ildə Venesiya doju III Alvize Sebastyano Moçeniqonun dənizlə nikah mərasimi üçün tikilmişdir. Covanni Antonio (Kanaletto) və Françesko Qvardinin rəsmlərində təsvir olunmuş bu qaleranın uzunluğu 35m, eni isə 8 m-dən çox olmuşdur. İkimərtəbəli üzən salon 90 nəfərlik sərnişin daşıma tutumuna malik idi. Dojun taxtı gəmi sarğısında yerləşirdi, gəminin burnunda isə əlində qılınc və tərəzi tutmuş ilahə Yustisiyanın fiquru var idi. Bu qaleranın hərəkət etməsi üçün 168 nəfər avarçəkən və 40 nəfər matrosun iştirak etmişdir. Gəmi 1798-ci ildə Napoleon ordusu tərəfindən Venesiyanın işğal olunmasını simvolizə etmək üçün məhv edilmişdir.

2008-ci ilin fevralında Fondaziono Bucintoro 1729-cu ildəki qaleranın yenidən tikintisi üçün 20 milyon avroya başa gələcəyini elan etmişdir. 2008-ci il 15 mart tarixində Venesiya Arsenalında buçintoronun tikintisinə başlanılmışdır.

Buçintoro adının mənşəyi barədə dəqiq məlumat olmasa da, adın Venet dilindəki "barka", "gəmi" mənasını verən Burcio və "qızıl" kimi tərcümə olunan in oro sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlməsi güman edilir.^[1] Digər tərəfdən, Françesko Sansavino (1521-1586) adlı birisinin yazılarında 1293-cü ilə aid edilən rəsmi sənədlərdə Venesiya Arsenalının tərsanəsində tikilmiş və daha əvvəl Navilium Duecentorum Hominum (200 nəfərlik dənizçi) adlanan gəminin şərəfinə adlanmışdır. Daha bir fərziyyəyə əsasən, gəmi öz adını eramızdan əvvəl I əsrdə yaşamış romalı şair Vergili özünün "Eneida" əsərində atasının ölümünə ehtiram olaraq Eneyin dəfn mərasimində təsvir edilən Centaurus (Sentavr) adlı gəmidən almışdır. Əsərdə təsvir olunan gəmi buçintorodan ölçüsünə görə iki dəfə böyük idi. Adın həmçinin, gəmidən ifa olunan musiqi alətlərinə aid edilməsi də güman edilir. .^[2]

Orta əsrlərdə gəminin adı yunan mifologiyasında yarı insan və yarıöküz olan kentavr sözünün latınlaşdırılmış adını (bucentaurus) almışdır. Bəziləri gəmilərin bu adı almasına səbəb gəminin ön hissəsində bu fiqurun təsvir olunmasını göstərirlər.^[3] Lakin bu fərziyyə qəribə səslənir. Çünki [[yunan mifologiyasında bukintoro sözünə rast gəlinməmişdir. Gəmilərin ön hissəsində təsvir edilən fiqurun çox güman yevangelist Müqəddəs Markın şirinin təsviri olması bildirilir.^[4]

Bu terminlə həmçinin, XVI əsrdə Ferrara hersoqu Erkole II d'Estenin qızı Lukresiyanın Urbino Hersoqu ilə olan nikah mərasimi üçün Modenada quraşdırılmış nəqliyyat gəmisini adlandırılmışdır.^[4]

Tarixçilər indiyədək 4 ədəd böyük buçintoronun tikilməsini təsdiqləyirlər.^[1] Bəziləri bu qaleralardan əvvəl başqa gəmilərin istifadə olunduğunu bildirsələr də 1311-ci ildə tikilmiş buçintoro ən əhəmiyyətlisi hesab olunur və 17 avqust 1311-ci ildə bir yazıda edilən düzəlişlərdə bu cümləyə rast gəlmək olardı: "Buçintoro doj üçün tikilməlidir və Arsenalda saxlanılmalıdır." İlk dəfə olaraq Venesiya qanunvericiliyində buçintoronun tikintisi üçün çəkilən xərclərin dövlət büdcəsi hesabına həll olunması məsələsi nəzərdə tutulmuşdur. İkimərtəbəli buçintoroda iki seksiya var idi. Onlardan biri bənövşəyi rəngdə idi və doj üçün nəzərdə tutulmuşdur. Digəri isə qırmızı rəngdə idi, saray adamları üçün nəzərdə tutulmuşdur. Tarixçi Marina Sanuto De origine, situ et magistratibus urbis Venetae ("Venesiya şəhərinin mənşəyi, tarixi və rəsmi şəxsləri") kitabında gəmini ilahə Yustisiyanın heykəli kimi təsvir etmişdir.^[5]

Buçintorodan təkcə " Dənizlə nikah" mərasimində yox, həmçinin Bakirə Məryəmə həsr olunmuş festivalda, yenicə tac qoyulmuş doqressaların (dojun həyat yoldaşı) Dojlar sarayına aparılma mərasimində də istifadə olunmuşdur. 6 may 1401-ci ildə dojun buçintorodan şəxsi istifa edilməsini qadağan edən qanun qəbul olunmuşdur.^[6]

Sənədlərdə həmçinin, 1449-cu ildə 1311-ci ildə tikiləndən daha böyük bir buçintoronun tikilməsi də xatırlanır. Lakin bu gəmi barədə məlumat azdır. Buçintoronun ilkin təsvirlərinə Yakopo de Barbarinin 1500-cü ildə çap olunmuş "Pianta di Venesiya" ("Venesiya xəritəsi") qravüründə rast gəlmək olar. Bu qravürdə buçintoro Venesiya Arsenalında avarsız və bəzəksiz təsvir olunmuşdur. Burada ancaq ilahə Yustisiyanın ağacdan fiqurunu görmək olardı. Oxşar illüstrasiyalara 1517- 1525-ci illər aralığında çəkilmiş Andrea Valvassorun işlərində rast gəlmək olar.^[5]

10 may 1526-cı ildə Marino Satuno yazır: "Zühur bayramı günü doj yeni buçintoroda dənizlə nikaha girmək üçün yollandı. Bu, əvvəlkindən daha böyük, daha geniş və daha gözəl idi".

Doj Andrea Gittinin hakimiyyəti dövründə tikilmiş bu buçintoronun zəngin bəzəyi sonradan tikiləcək gəmilər üçün nümunə olmuşdur. Bu gəmi 2 hissədən ibarət idi. 42 ədəd avara sahib olan bu gəminin burun hissəsində ilahə Yustisiyanın şirlərlə birlikdə hazırlanan fiquruna rast gəlmək olar. Çöl tərəfdən qırmızı parça ilə, daxili tərəfdən isə qızılı ulduzların təsviri olan göy parça ilə örtülmüşdür.^[7]

Bu buçintoro Venesiya xronikalarında ən çox xatırlanan gəmi olmuşdur. 15 iyul 1547-ci ildə Fransa kralı II Henri Venesiyaya səfəri dojun müşayətilə bu buçintoroda Kanal Qrandedən Ca Foskariyə yollanmışdır. Bu buçintorodan həmçinin, 4 may 1597-ci ildə yenicə tac qoyulmuş dogaressa Morozina Morozini-Qrimaninin Dojlar sarayına yola salma mərasimi zamanı istifadə olunmuşdur. Bu hadisə Cakomo Franko, Andrea Viçentino, Sebastyan Vrank və başqa məlum olmayan rəssamların çoxsaylı ofort və rəsmlərində təsvir olunmuşdur.

Venesiyanın iqtisadi və dəniz hegemonluğunun süqut etməsinə baxmayaraq, 1601-ci ildə doj Marino Qrimani göstərişilə Venesiya Senatı 70 000 [[dukat dəyərində yeni buçintoro tikilməsi qərarına gəlmişdir.^[8]

Mütəxəssislər həmin vaxt mövcud olan buçintoronuun kifayət qədər köhnə olmasını bildirsələr də, bu gəmi xidmət üçün yararlı idi. Yeni gəminin dizayneri məlum olmasa da, çox güman onun Venesiya Arsenalında çalışan marangonilərin ("gəmi dülgərləri") arasından seçilmişdir. Tikintiyə rəhbərlik etmək Arsenalın nəzarətçisi Marko Antonio Memmoya tapşırılmışdır. 1606-cı ilin 10 mayında yeni seçilmiş doj Leonardi Donatonun Lido adasına səyahəti zamanı gəmi əhali tərəfindən təriflərə layiq görülmüşdür.

Bu üçüncü gəmi sələflərindən sonra modelləşdirilmişdir. Bu gəminin dekorasiyasında post Renesans dövrünün təsirinə rast gəlmək olar. Müasir illüstrasiyalarda buçintoronun yan tərəflərində dəniz atları üzərində hərəkət edən mifoloji personajlar sirenaların təsvirlərinə rast gəlmək olar. Vaxtilə ağacdan hazırlanmış Marsın, gəmi sarğısının hər iki tərəfində Müqəddəs Markın iki şirinin, ilahə Yustisiyanın baş fiquru təsvirlərinin tanınmış Venesiyalı heykəltaraş Alessandro Vittoriya tərəfindən hazırlandığı hesab olunsa da^[8], sonradan tədqiqatlar nəticəsində bütün bu fiqurların Bassanodan olan Aqostino və Markantoni Vanini qardaşları tərəfindən görüldüyü aşkara çıxmışdır. Bir əsrdən çox xidmətindən istifadə olunduqdan sonra 1719-cu ildə bu gəminin sökülməsi barədə qərar qəbul edilmişdir.

Sonuncu və ən möhtəşəm buçintoro Senat tərəfindən 1719-cu ildə sifariş olunmuş ^[9] və konstruksiya işlərinə 1722-ci ildə Venesiya Arsenalında başlanılmışdır. Gəmi protomagistro dei marangoni (gəmi dülgərlərnin baş ustası) Migele Stefano Konti tərəfindən dizayn olunmuşdur.^[10] Ağacdan işlər Antoni Korradini tərəfindən edilmişdir. Belə ki hazırlanan heykəllərin üzərində "heykəltaraş Antoni Korradininin ixtirası" yazısı bu qənaətə gəlməyə əsas verir. O, artıq Avstriyada, Bohemiya və Saksoniyada komissiyada çalışmış məşhur heykəltaraş idi. Qızıl yarpaq üzərində nazik qızıl xəttinin çəkilməsi Zuanno D'Adamo tərəfindən edilmişdir. 1606-cı ilə aid gəminin bir neçə ornamenti və heykəlləri (bunlara Mars və Müqəddəs Markın iki şiri daxildir) saxlanılmış və yenidən işlənib hazırlanmışdır.

Gəminin uzunluğu 35 m, eni isə 8 m-dən çox idi. İkimərtəbəli gəminin əsas salonu qırmızı velvet parça ilə örtülmüş və 48 pəncərəyə malik idi. Burada 90 nəfər insan otura bilərdi. Dojun taxtı gəmi sarğısında yerləşirdi, gəminin burnunda isə əlində qılınc və tərəzi tutmuş ilahə Yustisiyanın fiquru var idi. Burada 168 nəfər avarçəkəndən başqa, daha 40 nəfər matros var idi. Gəmi heyəti üçün Venesiya Arsenalında çalışan yaraşıqlı gənclərdən seçilirdi. Bu yeni gəmidən ilk dəfə 1729-cu ildə Zühur bayramı günü doj III Alvise Sebastyano Moçeniqonun dənizlə nikah mərasimi zamanı istifadə olunmuşdur. Bu hadisə rəsmi qeydiyyata alınmış, gəminin gözəlliyinə təriflər yağdıran sonetlər və Antonio Mariya Luççini kimi şəxslərin "Zühur bayramı günü illik keçirilən mərasimdə su üzərində yeni tikimiş yeni saray" adlı yazıları nəşr olunmuşdur.

Alman yazıçısı İohann Volfqanq Höte özünün " Italienischen Reise" ( "İtaliyaya səyahət", 1816-1817-ci illər) əsərində 1786-1787-ci illər aralığında onun İtaliyaya səfərlərindən bəhs etmiş və 1786-cı ilin 5 oktyabrında buçintoro haqda bu fikirləri bildirmişdir:

Um mit einem Worte den Begriff des Bucentaur auszusprechen, nenne ich ihn eine Prachtgaleere. Der ältere, von dem wir noch Abbildungen haben, rechtfertigt diese Benennung noch mehr als der gegenwärtige, der uns durch seinen Glanz über seinen Ursprung verblendet. ... Ich komme immer auf mein Altes zurück. Wenn dem Künstler ein echter Gegenstand gegeben ist, so kann er etwas Echtes leisten. Hier war ihm aufgetragen, eine Galeere zu bilden, die wert wäre, die Häupter der Republik am feierlichsten Tage zum Sakrament ihrer hergebrachten Meerherrschaft zu tragen, und diese Aufgabe ist fürtrefflich ausgeführt. Das Schiff ist ganz Zierat, also darf man nicht sagen: mit Zierat überladen, ganz vergoldetes Schnitzwerk, sonst zu keinem Gebrauch, eine wahre Monstranz, um dem Volke seine Häupter recht herrlich zu zeigen. Wissen wir doch: das Volk, wie es gern seine Hüte schmückt, will auch seine Obern prächtig und geputzt sehen. Dieses Prunkschiff ist ein rechtes Inventarienstück, woran man sehen kann, was die Venezianer waren und sich zu sein dünkten.[11] "Buçintoronun konseptini bildirmək üçün yalnız bir sözdən istifadə edərdim. Mən onu Prachtgaleere ("möhtəşəm qalera") adlandırardım. Bizdə illüstrasiyaları olan daha qədimisi bu mənanı indikindən daha çox isbat edir. Belə ki bizim onun mənşəyinin yaxınlığından gözümüz tutulmuşdur... Mən həmişə öz köhnə mövzuya qayıdıram. Əgər həqiqi obyekt rəssama nümayiş olunsa, o əslə oxşar bir şey əldə edə bilər. Ən təmtəraqlı gündə respublika rəhbərini ləyaqətlə daşımaq, özünün dəniz üzərindəki ənənəvi hakimiyyətini işıqlandırmaq üçün kambuzun tikintisinə çox böyük məsuliyyət qoyulmuşdur. Gəmi öz-özlüyündə ornamentdir, buna görə demək olmaz ki, o ornamentlərlə yüklənmişdir. Yalnız qızıl suyuna salınmış bir sıra oyma fiqurlar faydasızdır. Əslində bu, insanlara onların liderlərinin həqiqətən də möhtəşəm olmasını göstərən bir bədheybətdir. Bununla belə, biz bilirik ki, şlyapalarını bəzəməyi sevən insanlar özünün ən yaxşılarını da parıltıda görmək istəyirlər. Bu möhtəşəm gəmi- onun inventarları venesiyalıların necə olduqlarının göstəricisidir.]

1798-ci ildə Napoleon ordusuna siyasi jestdən daha çox, özünün Venesiya üzərində qələbəsini simvolizə etmək üçün buçintoronu məhv etməyi tapşırtdırır.^[12] Fransız əsgərləri oyma ağac işləmələrini hissələrə ayıraraq, gəminin qızılı bəzəklərini çox xırda parçalara bölüb yenidən qızıl əldə etmək üçün onları San-Corco Macore adasına göndərirlər.^[12] Gəmi 3 gün ərzində yandırılmış və fransız əsgərlər qızılın daşınması üçün 400 qatırdan istifadə etmişdir. Alovdan sağ qalmış gəminin bəzi dekorativ elementləri Venesiyada Korrera şəhər muzeyində saxlanılır. Venesiya Arsenalında isə gəminin böyük miqyaslı modeli vardır. Gəminin korpusu saxlanılaraq "Prama Hidra" adlandırılmışdır. Bu korpus 4 topla təmin olunaraq Lido limanında sahil batareyası kimi istifadə olunmuşdur.^[2][9] Sonrada gəmi Arsenala qaytarılmış^[13][14] və 1824-cü ildə tam dağılana qədər həbsxana gəmisi kimi fəaliyyət göstərmişdir.

"Adriatiklə nikah",daha dəqiq desək, "Dənizlə nikah" mərasimi Venesiyanın dənizdəki hakimiyyətini simvolizə edirdi. Təxminən 1000-ci ildə yaranan bu mərasim doj II Pyetro Orsolonun Dalmasiyanı ələ keçirməsini anmaq məqsədini daşıyırdı. Mərasimin günü kimi isə Zühur günü dojun ekspedisiyaya çıxması günü seçilmişdir. Bu mərasim qayıqların təntənəli yürüşü ilə müşayət olunurdu. 1311-ci ildən sonra isə buçintoro Lido limanından çıxmaqla mərasim başlanmışdır.

2008-ci ilin fevralında 1798-ci ildə dağıdılmış buçintoronun yenidən qurulması barədə elan verilmişdir. 15 mart 2008-ci il tarixində 200-dən çox gəmi ustası, ağac oymaçısı və zərgər Venesiya Arsenalında işə başlamışdır. İtaliya mətbuatının verdiyi məlumata əsasən, buçintoronun rekonstruksiyası üçün 2 ilə yaxın zamana ehtiyac vardır. 20 milyon avro qiymətində dəyərləndirilən Fondazione Bucintoro layihəsinin rəhbəri polkovnik Corcio Paterno müsahibəsində "biz bunu bacardığımız qədər sürətli şəkildə quracağıq, lakin biz hələ tələsmirik. Layihədə ənənəvi gəmiquraşdırma texnologiyasında istifadə olunan orijinal materiallardan, qızılı bəzəmələrdən istifadə olunacaqdır.

Fondun maliyyə dəstəyi Veneto və Lombardiya əyalətlərinin biznesmenləri tərəfindən ödənilir. Bundan başqa, Fransanın keçmiş prezidenti Nikola Sarkozi Fransa adından vaxtilə Napoleon tərəfindən 1729-cu ildə tikilmiş gəmiyə edilmiş vandalizmi kompensasiya etmək məqsədilə maliyyə dəstəyini verməyə hazır olduqlarını bildirmişdir.

Fondaziono Bucintoro gələcəkdə gəminin "dünyanın ən çox baş çəkilən üzən muzeyi olacağına" ümid edir. Həmçinin bu layihə "Venesiyanın orta əsrlərdəki əvvəlki ruhunu və şöhrətini" qaytarmağı planlaşdırır. Paternonun sözlərinə görə, "milyonlarla turist axını şəhərin öz identikliyini və onun tarixi ilə mədəni əlaqələrinin itməsinə gətirib çıxarır. Gələcəkdə şəhərin parlaq keçmişini xatırlayaraq yaşamaq kifayət deyildir".