Azadəliyev Cəbrayıl Əbdüləli oğlu (29 noyabr 1935, Mahmudlu, Qafan rayonu) — AMEA Geologiya və Geofizika İnstitutunun əməkdaşı, geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, professor.
| Cəbrayıl Azadəliyev | |
|---|---|
| Cəbrayıl Əbdüləli oğlu Azadəliyev | |
| Doğum tarixi | 29 noyabr 1935 (87 yaş) |
| Doğum yeri | |
| Milliyyəti | azərbaycanlı |
| Təhsili | Azərbaycan Dövlət Universiteti |
| Fəaliyyəti | geoloq |
| Elmi dərəcəsi | |
| Mükafatları |
"Tərəqqi" medalı (18.03.2008) 60 illiyi ilə əlaqədar AMEA-nin "Fəxri Fərmanı" (12.12.2005) 70 illiyi ilə əlaqədar AMEA-nin "Fəxri Fərmanı" (03.02.2006) 60 illik yubileyi ilə əlaqədar AMEA Yer elmləri bölməsinin "Fəxri Fərmanı" |
Cəbrayıl Azadəliyev 1935-ci il noyabrın 29-da Ermənistan SSR-nin Qafan rayonunun Mahmudlu kəndində anadan olmuşdur. 1954-cü ildə Gığı kənd tam orta məktəbində orta təhsilini 8 il ərzində əla qiymətlərlə başa çatdırmışdır. C.Ə.Azadəliyev Azərbaycan Dövlət Universitetinin (hazırda Bakı Dövlət Universiteti) Geologiya-coğrafiya fakültəsinin "Geoloji çəkiliş və faydalı qazıntı yataqlarının axtarışı" şöbəsini fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir.
1959-cu ilin iyun ayından akademik M.Ə.Qaşqayın şəxsi təşəbbüsü ilə AMEA Geologiya İnstitutuna (indiki Geologiya və Geofizika İnstitutu) təyinat almış, 1961-ci ildə əyani aspirant, sonra kiçik elmi işçi, böyük elmi işçi, böyük elmi işçi-qrup rəhbəri kimi fəaliyyət göstərmişdir. 1986-cı ildən "Metasomatizm və filizəmələgəlmə" şöbəsinə rəhbərlik etmişdir. 1967-ci ildən Bakı Dövlət Universitetinin Faydalı qazıntıların geologiyası kafedrasında saathesabı qaydada pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olmuş, 1999-cu ildən indiyədək kafedranın professoru vəzifəsində fəaliyyət göstərir.
1966-cı ildə "Cənubi Daşkəsən dəmir filizi yatağında skarnəmələgəlmə prosesləri" mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək geologiya elmləri namizədi adına layiq görülmüşdür. 1998-ci ildə "Plutonogen-üçvəhdətli kontakt-termal metamorfizm, skarn-filizəmələgəlmə və mis-porfir filizləşməsi prosesləri (Kiçik Qafqaz timsalında)" mövzusunda dissertasiya müdafiə edərək geologiya elmləri doktoru adına layiq görülmüşdür.
Professor C.Ə.Azadəliyev metamorfizm, metasomatizm və filiz əmələgəlmə proseslərinin fiziki-kimyəvi analizi, filiz yataqlarının geologiyası, mineralogiyası və geokimyası, endogen metallogeniya, genetik mineralogiya və fiziki geokimya, tətbiqi geologiya, geoekologiya elm sahələri üzrə tədqiqatlar aparmışdır. Azərbaycanda metasomatik mineraləmələgəlmə proseslərinin öyrənilməsi sahəsində yeganə mütəxəssis olaraq, C.Azadəliyev elmin bu mütərəqqi istiqamətini müvəffəqiyyətlə inkişaf etdirir. Alimin bu sahədə əldə etdiyi 20-dən çox dəyərli elmi və tətbiqi nəticələr ən mühüm nailiyyətlər qismində SSRİ Elmlər Akademiyasının və AMEA-nın illik hesabatlarına daxil edilmişdir. Professor C.Ə.Azadəliyev Azərbaycanın geologiyasında bir sıra yeniliklərə imza atmışdır. Daşkəsən skarn-dəmir yatağı əmələ gələrkən skarn metasomatozu zamanı kimyəvi komponentlərin filizdaşıyan hidrotermal məhlullar vasitəsilə metasomatoz zonasına miqdari gətirilmə-çıxarılma balansını ilk olaraq mütərəqqi metodla hesablayan və bu prosesdə komponentlərin geokimyəvi davranışını təhlil edən C.Azadəliyev, eyni zamanda skapolit mineralının izomorf marialit minalının Daşkəsən skarn-dəmir yatağının skarnətrafı metasomatitlərində geniş yayıldığını, Ketam-Kilit zonasının (Ordubad rayonu) skarnlarında qalay minerallaşmasını müəyyən etmiş, eləcə də Kiçik Qafqaz regionunda dəqiq tədqiqatlarla ilk olaraq Murovdağ strukturunda yura-paleogen yaşlı vulkanogenlərin regional metamorfizmə uğramış fasiyalarında geniş yayılmış abissofob xassəyə malik pumpelliit mineralarını aşkar etmişdir. Alim Kiçik Qafqazın filizdaşıyan metasomatitlərinin geniş genetik-formasion təsnifatını, Kiçik Qafqazın mezokaynozoy intruziyalarının kontakt-termal metamorfizmin petroloji-genetik modelini, mis-porfir və skarn-dəmir filiz formasiyalarının geoloji-genetik və həcmi-geokimyəvi modellərini işləyib hazırlamış, bununla da gizli filiz yığımlarının birbaşa axtarışı və proqnozu istiqamətində mineraloji-geokimyəvi və metasomatik kriterilər kompleksini təklif etmişdir. Kiçik Qafqazın ultraəsasi massivlərinin 150 ildən artıq öyrənilmə tarixində onların yan süxurlarla təmaslarında yüksəktemperaturlu termal dəyişilmələrin tipomorf mineral assosiasiyalarını ilk olaraq C.Azadəliyev kompleks presizion metodlarla öyrənib aşkarlamış, regionun ultraəsasi massivlərinin avtoxton-intruziv yolla formalaşdığını təkzib olunmaz dəlillərlə əsaslandırmışdır. Alim, həmçinin yer qabığında kalsiumlu skarnların əmələ gəlməsinin konvergentliyi ideyasını elmdə ilk olaraq irəli sürmüşdür. İlk olaraq Kiçik Qafqaz regionunun tektonik-maqmatik inkişafı ərzində yer qabığında yaranmış "filiz-maqmatik sistemlər"in ayrılması prinsiplərini işləyib hazırlayaraq, maqmatik kütlənin homodrom təkamülü ilə əlaqədar bu sistemlərin hidrotermal fəaliyyətinin ikili xarakterli (maqmanın özünün təkamülü ilə bağlı hidrotermal məhlulların bilavasitə təkamülü) ideyasını irəli sürərək əyani olaraq əsaslandırmışdır.
Professor C.Azadəliyev 60-dan çox beynəlxalq, Ümumittifaq və respublika miqyaslı elmi konfransların, müşavirələrin, sessiyaların fəal iştirakçısı olmuş, maraqlı elmi məruzələrlə və konstruktiv təkliflərlə çıxış etmişdir. Metasomatik filizəmələgəlmə sahəsində uzaq xaricdə və SSRİ məkanında kifayət qədər tanındığına görə C.Azadəliyev vaxtilə SSRİ EA-nın Filizəmələgəlmə Şurasının Metasomatizm seksiyasına (1972), həmin Şuranın Metamorfizm və Metamorfogen Flizəmələgəlmə Komissiyasına (1982), SSRİ EA-nın Petroqrafiya Komitəsinin Metamorfizm Komissiyasına (1983) üzv seçilərək uzun illər fəaliyyət göstərmişdir. O, Ümumittifaq Mineralogiya Cəmiyyətinin və Azərbaycan Mineralogiya Cəmiyyətinin üzvüdür (1960), Azərbaycan Mineralogiya Cəmiyyətinin vitse-prezidenti (1995) seçilmişdir.
300-dən çox elmi əsərin, o cümlədən 5 monoqrafiya, dərsliklərin, dərs vəsaitlərinin, eləcə də bakalavriantlar və magistrantlar üçün tədris proqramlarının müəllifidir. 25 elmi hesabatın, o cümlədən 10 təsərrüfat müqaviləli işin elmi rəhbəri və məsul icraçısı olmuşdur. "Azərbaycanın geologiyası" çoxcildiyinin (rus dilində) VI cildinin (2003, 2005) redaksiya heyətinin üzvü, "Azərbaycanın geologiyası" III cildliyində (2015) "Bərk faydalı qazıntılar" bölməsinin müəllifidir.
O, eyni zamanda gənc mütəxəssislərin və elmi kadrların hazırlanmasında fəal iştirak edir. Bir sıra monoqrafiyaların redaktoru, eləcə də elmi külliyatların və məcmuələrin redaktoru və redaksiya heyətlərinin üzvü olmuşdur. AMEA Geologiya və Geofizika İnstitutu Elmi şurasının üzvüdür.
Pedaqoji fəaliyyəti - Bakı Dövlət Universiteti Faydalı qazıntıların geologiyası kafedrasının professorudur.
Digər fəaliyyətləri - Yeni Аzərbaycan Partiyasının Аzərbaycan MEА Geologiya İnstitutu ilk təşkilatının sədridir. Professor C.Azadəliyev uzun illər Geologiya İnstitunda Xalq Nəzarəti qrupuna rəhbərlik etmişdir. 1992-ci ildə Azərbaycan EA Azad Həmkarlar İttifaqlarının yaradılmasının fəal təşkilatçılarından biri olmuş, təşkilatın ilk nizamnaməsini hazırlayaraq Ədliyyə Nazirliyinin Kollegiyasından keçirtmiş, İttifaqın Kollegial Rəyasət Heyətinin həmsədri və Məclisinin sədri olmuşdur.