Cessi Ouens

Ceyms Klivlend "Cessi" Ouens (d. 12 sentyabr 1913, Oakville, Alabama, ABŞ – ö. 31 mart 1980, Tukson, Arizona, ABŞ) — yüngül atletika üzrə amerikan idmançısı və 4 qat olimpiya çempionu.

Cessi Ouens
Ceyms Klivlend Ouens
Cessi Ouens 1936 yay Olimpiya oyunlarında
Cessi Ouens 1936 yay Olimpiya oyunlarında
Şəxsi məlumatlar
Tam adı Ceyms Klivlend Ouens
Ləqəbi The Buckeye Bullet[1]
Vətəndaşlığı
Doğum tarixi
Oakville, Alabama, ABŞ
Vəfat tarixi
Tukson, Arizona, ABŞ (66 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi ağciyər xərçəngi
Boyu 178 sm
Çəkisi 71 kq
İdman növü Yüngül atletika
Rəsmi saytı
Medallar
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ouens, yüngül atletika tarixində bəlkə də ən yaxşı və məşhur idmançı kimi tanınmış, yaxın məsafəyə qaçış və yerindən uzunluğa tullanma üzrə yarışlarda iştirak etmişdi.[3] 3 dünya rekordu və digər əldə etdiyi nailiyyətlər "idman tarixinin ən böyük 45 dəqiqəsi" kimi adlandırılmış və heç vaxt bu nəticə təkrarlanmamışdır.[4] Almaniyanın paytaxtı Berlin şəhərində keçirilmiş 1936 yay Olimpiya oyunlarında Ouens 4 qızıl medalla dünya şöhrəti qazandı: 100 m, 200 m, yerindən uzunluğa tullanma və 400 m estafet. O, oyunların ən yaxşısı idi və bu, Adolf Hitlerin Ari irqinin üstünlüyü mifinin uğursuzluğuna səbəb oldu.[5]

Cessi Ouens mükafatı, ABŞ-də yüngül atletika üzrə ilin ən yaxşı idmançısına verilir, ESPN idman televiziyası tərəfindən XX əsrin 6-cı ən yaxşı idmançısı kimi qiymətləndirilmişdir.[6]

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ouens, ailədə 3 qız və 7 oğlan olmaqla, 10 uşağın ən kiçiyi idi, Anri Klivlend Ouens və Meri Emma Fitzgeraldın övladı kimi 1913-cü ilin 12 sentyabrında Alabama ştatının Oakville şəhərində anadan olmuşdu. 1.5 milyon qara dərili amerikalının irqi ayrı seçkiliyə görə miqrasiyası zamanı böyük ümidlərlə Ohayo ştatının Klivlend şəhərinə ailəsi ilə 9 yaşı olarkən köçmüşdü. Öz yeni müəllimi adını soruşanda, o belə cavab verdi: "C.K.", lakin Ouensin danışıq tərzinə görə "Cessi" kimi başa düşdü. Bu adı qəbul edərək, həyatı boyu Cessi Ouens kimi tanındı.[7]

Ouens, boş vaxtlarında müxtəlif işlərlə məşğul olurdu: o, ərzaq çatdırılması ilə məşğul olar, yük maşınlarını doldurar, atası və böyük qardaşı ilə polad zavodunda və ayaqqabı təmiri sexində işləyərdi.[8] Bu dövr ərzində, Ouens qaçışa maraq göstərməyə başladı. Ouens, məşqçi Çarlz Rileyin dəstəyi ilə yüngül atletika karyerasına başlamaqla uğur əldə edəcəyinə inanmışdı. Ouens məktəbdən sonra ayaqqabı təmiri sexində işləyəndən bəri, Riley ona məktəbdən əvvəl məşq etməyi məsləhət görmüşdü.

Ouens ilk dəfə Klivlenddəki Şərq Texniki ali məktəbinin tələbəsi olarkən diqqəti özünə cəlb etmişdi, Çikaqo şəhərində 1933-cü ildə keçirilən ali məktəblər arası çempionatda 100 m üzrə yarışda 9.4 saniyə ilə dünya rekorduna bərabər və yerindən uzunluğa tullanma üzrə yarışda da yüksək nəticə göstərdi.[9]

Karyerası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ohayo Dövlət Universiteti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Atası üçün iş tapıldığından və ailəsinin dəstəyi ilə Ouens, Ohayo Dövlət Universitetinə daxil oldu. Ouens, Milli Atletika Assosiasiyasının 1935-ci və 1936-cı illərdə keçirdiyi 8 fərdi çempionatda rekord etmişdi (2006-cı ildə Xavyer Karter tərəfindən Milli Atletika Assosiasiyasının keçirdiyi çempionatda 4 qızıl medal rekordunu təkrarlamışdı, baxmayaraq ki onun çoxlu titullarına estafet yarışlarındakı medallar da daxil idi). Ouens öz uğurlarından həzz alsa da, o yalnız qara dərili idmançılar üçün olan düşərgədə yaşamaq istəmirdi. O, komanda ilə səfər edəndə, qara dərililər üçün restoranlarda yeməyə əmr etmək qadağan edilmişdi. Eyni zamanda, o qara dərililər üçün oteldə qalmışdı. Ouens, öz zəhmətlərinə görə təqaüd almadı, beləliklə o təhsil haqqını ödəmək üçün işləməyə davam etdi.

Ouensin ən böyük nailiyyəti, 1935-ci ilin 25 mayında Miçiqan ştatının Ann Arbor şəhərində keçirilən yarış zamanı 45 dəqiqə aralığı ilə gəldi.[5] Onun bu turnirdə əldə etdiyi uğurları nəzərə alaraq, 2005-ci ildə Mərkəzi Florida Universitetinin idman tarixi üzrə professoru Riçard Krepeau 1 gündə əldə edilən qələbələri 1850-ci ildən bəri yüngül atletikada ən yaxşı nailiyyət kimi qiymətləndirmişdi.[10]

Berlin Olimpiadası

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Cessi Ouens Olimpiya Oyunlarında yerindən uzunluğa tullanarkən
Cessi Ouens, Ralf Metkalf və Frank Vikoff ABŞ Olimpiya yığmasını Almaniyaya aparan Manhetten gəmisinin göyərtəsində

1936-cı ildə Ouens, Yay Olimpiya Oyunlarında ABŞ-nı təmsil etmək üçün Berlinə gəldi. Adolf Hitler, Nasist Almaniyasının qüdrətini dünyaya nümayiş etdirmək üçün oyunlardan istifadə edirdi.[11] O və digər hökumət rəsmilərinin böyük ümidləri vardı ki, alman idmançılar öz qələbələri ilə oyunlarda hegemonluq edəcəklər. Bu anda, nasist təbliğatı "Ari irqinin üstünlüyü" nəzəriyyəsini irəli sürdü və etnik afrikalılar qeyri-yetkin kimi təsvir edilirdi.[11][12] Ouens, 4 qızıl medal qazanmaqla nasistlərin istəyini puç etdi.

Avqustun 3-ü, Ouens 100 m üzrə yaxın məsafəyə qaçışda 10.3 saniyə vaxtla nəticə göstərərək, komanda yoldaşı Ralf Metkalfı və Hollandiya idmançısı Tinus Osendarpı məğlub etdi. Avqustun 4-ü, yerindən uzunluğa tullanma üzrə qızıl medal qazandı.[5] Avqustun 5-i, 200 m üzrə yaxın məsafəyə qaçışda 20.7 saniyə vaxt ilə nəticə göstərərək, Mak Robinsonu məğlub etdi. Avqustun 9-u, Ouens öz 4-cü qızıl medalını 400 m üzrə estafet yarışlarında qazandı, lakin yarışdan öncə məşqçi Din Kromvell yəhudi əsilli amerikan sprinterlər Marti Qlikman və Sem Stolleri Ouens və Ralf Metkalf ilə əvəzləmişdi, yarışda Frank Vikoff və Foy Draper ilə 39.8 saniyə vaxtla nəticə göstərib, dünya rekorduna imza atmışdılar.[13] Bu performans, SSRİ tərəfindən boykot edilmiş 1984 yay Olimpiya oyunlarındakı yarışlarda Karl Lüis qızıl medalları qazanana qədər təkrarlanmadı. 1935-ci ildə (Berlin Olimpiadasından 1 il əvvəl) Cessi Ouens, yerindən uzunluğa tullanma yarışlarında dünya rekordunu müəyyən etdi və bu rekord, 1960-cı ildə Ralf Boston tərəfindən qırılana qədər 25 il mövcud oldu. Məhz, bu nəticə qazanılanda Cessi Ouens 1960 yay Olimpiya oyunlarında tamaşaçı idi.

Yalnız yarışlar başlamamışdan öncə, Adidas ayaqqabı şirkətinin qurucusu Adolf Dassler tərəfindən Ouens, Olimpiya kəndində ziyarət edilmişdi. O, Ouensi öz şirkətinin məhsulu olan idman ayaqqabılarını istifadə etməyi məsləhət bildi və bu, qara dərili idmançı üçün ilk sponsorluq idi.[14]

Yerindən uzunluğa tullanma üzrə qazanılan qələbə, Leni Riefenstahl tərəfindən sənədləşdirilərək, 1938-ci ildə "Olympia" filmi ərsəyə gəldi.

Yarışın ilk günündə, Hitler qalib alman idmançılarının əlini sıxdı və sonra stadionu tərk etdi. Olimpiya Komitəsi rəsmiləri Hitlerdən hər mükafatçını salamlamağı ya da heç nə etməməyi tələb etdi. Hitler, ikincini seçdi və medal təqdimatlarını etmədi.[15][16] Tarixçilər qeyd etmişdi ki, Hitler oyunların təxirə salınmasına səbəb olacaq yağışa görə oyunları tərk etmək istəmişdi. Bu, Ouens yarışa başlamazdan qabaq baş vermişdi, lakin bu mədəniyyətsizlik kimi qəbul edilmişdi.[17] Bildirilirdi ki, Hitler qəsdən Ouensin qələbələrini heç saymışdı və onun əlini sıxmağdan imtina etmişdi, bu zaman Ouens demişdi:

Hitler müəyyən vaxtı stadiona gəldi və müəyyən vaxtı tərk etdi. 100 m üzrə mükafatlandırma mərasimindən öncə, o stadionu tərk etmişdi. Lakin o tərk etməmişdən əvvəl, mən fəxri kürsüdə idim. O, mənə əl salladı və mən də qarşılıq verdim. Məncə, başqa ölkədə əsas adamı tənqid etmək pis hiss idi.[18]

Albert Şpeer yazırdı ki, Hitler əcaib rəngli amerikan sprinteri Cessi Ouensin uğurlarına həddindən artıq əsəbləşmişdi.

Ouensə ağlar kimi Almaniyada səyahət etməyə və eyni otellərdə qalmağa icazə verilmişdi, lakin ABŞ-nin çox yerlərində əksinə idi. Olimpiya Oyunlarındakı qələbələrdən sonra, ABŞ prezidenti Franklin Ruzvelt heç vaxt Cessi Ouensi Ağ Evə dəvət etmədi.[19]

Ouens Avropadan dönəndən sonra, ABŞ Respublikaçılar partiyasına qoşuldu, 1936-cı ildə keçirilmiş prezident seçkilərində ABŞ Respublikaçılar partiyasından prezidentliyə namizəd Alf Landon üçün qara dərili amerikanların səslərinin qazanılmasında kampaniyaya başladı.[20][21] Ouens sonralar deyirdi: "Hitler məni təhqir etmədi - məni təhqir edən bizim prezidentdir. Prezident hətta mənə teleqram da göndərmədi."[22]

Sonrakı həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Oyunlar bitəndən sonra, Olimpiya yığması və Ouens İsveçdə yarışmaq üçün dəvət edilmişdi. O, ABŞ-yə qayıtdıqdan sonra, öz uğurları pul qazanmağı qərara aldı. ABŞ atletika federasiyası rəsmiləri hiddətlənmişdilər və bu, onun idmandan uzaqlaşdırılması, karyerasının bitməsinə səbəb oldu. Ouens əsəbləşərək deyərdi: "İnsan özü nəsə arzulayır."[23]

Karyerasının bitimindən sonra, Ouens iş təklifləri aldı, lakin baş tutmadı. 1946-cı ildə o, WCBA-nın (Qara dərililərin beyzbol liqası) yaradılması ilə Abe Sapersteynlə əməkdaşlıq etdi, Ouens vitse prezident və Portland Rosebuds beyzbol komandasının sahibi idi.

Ölümü

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ouens, 35 il ərzində tez-tez siqaret çəkməyə vərdiş edərək, 1979-cu ilin dekabr ayının əvvəllərində ağ ciyər xərçəngi xəstəliyinə tutuldu. Xəstəliyi ucbatından o, 1980-ci ilin 31 martında Arizona ştatının Tukson şəhərində 66 yaşında ikən vəfat etdi.[24] O, Çikaqo şəhərindəki Oak Woods qəbristanlığında dəfn olundu.

Şəxsi həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

15 yaşlı Ouens və 13 yaşlı Minnie Ruth Solomon Klivlenddəki ali məktəbdə tanış olmuşdular. Onların ilk qızı Qloriya, 1932-ci ildə anadan olmuşdu. Onlar 1935-ci ildə evlənmiş və 1939-cu ildə Marlin, 1940-cı ildə isə Beverli adlı qızları dünyaya gəlmişdi.[25][26]

Adının əbədiləşdirilməsi və mükafatları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 1936-cı ildə, Almaniya Olimpiya Komitəsi tərəfindən Cessi Ouensin qazandığı 4 qızıl medalın şərəfinə, 4 ingilis palıd ağacı əkildi. Ağaclardan biri Cənubi Kaliforniya Universitetinin həyətində, ikincisi Klivlenddəki ali məktəbin həyətində və digəri isə Ohayo Dövlət Universitetinin həyətində olması bilinirdi, lakin bu müəyyən edilmədi. 4-cü ağac Cessi Ouensin anasının evinin ərazisində əkilmişdi, lakin ev dağıdılandan sonra götürüldü.[27]
  • 1970-ci ildə, Ouensin Alabama İdman Zalına adı verildi.
  • 1976-cı ildə, ABŞ prezidenti Cerald Ford tərəfindən Azadlıq medalı ilə təltif edildi.
  • 1976-cı ildə, 1936 yay Olimpiya oyunlarında irqçiliyə qarşı mübarizəsinə görə Olimpiya ordeni ilə təltif edildi.
  • 1980-ci ildə, Antonin Mrkos tərəfindən kəşf edilmiş yeni asteroidə Cessi Ouensin şərəfinə 6758 Jesseowens adı verildi.
  • 1981-ci ildə, ABŞ yüngül atletika federasiyası tərəfindən yüngül atletika üzrə ilin ən yaxşı idmançısına təqdim edilmək üçün Cessi Ouens mükafatı təsis edildi.
  • 1984-cü ildə, Emmi mükafatı qazanmış "The Jesse Owens Story" adlı film çəkildi.
  • 1984-cü ildə, Berlin Olimpiya Stadionu yaxınlığındakı küçəyə və orta məktəbə adı verildi.
  • 1990-cı ilin 28 martında, ABŞ prezidenti Corc Buş (ata) tərəfindən Konqres qızıl medalına layiq görüldü.
  • Ouensin şərəfinə, 2 poçt markası nəşr olundu: biri 1990-cı ildə, digəri isə 1998-ci ildə.
  • 1996-cı ildə, Olimpiya məşəli, Ouensin Alabama ştatının Oakville şəhərindəki ev muzeyindən keçmişdi.
  • 2001-ci ildə, Ohayo Dövlət Universitetində yüngül atletika yarışları üçün Cessi Ouens Stadionu istifadəyə verildi.[28]
  • 2002-ci ildə, alim Molefi Kete Asante, Cessi Ouensi 100 ən məşhur qaradərili amerikalının siyahısına daxil etdi.[29]
  • Ohayo ştatının Klivlend şəhərində heykəli ucaldılmışdır.[30]
  • 2009-cu ildə, Berlində keçirilən yüngül atletika üzrə dünya çempionatında ABŞ-nin bütün idmançıları, 73 il əvvəl həmin stadionda Ouensin qazandığı qələbələrin şərəfinə "CO" nişanları taxmışdılar.[31]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Olympedia (ing.). 2006.
  2. ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #118738917 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
  3. ↑ Litsky, Frank, Jesse Owens Dies Of Cancer at 66, New York Times, 1980, March 4, 2014 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: March 23, 2014
  4. ↑ Rothschild, Richard. "Greatest 45 minutes ever in sports". Sports Illustrated.com. May 24, 2010. March 24, 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: March 23, 2014.
  5. ↑ 1 2 3 Schwartz, Larry. "Owens Pierced A Myth". ESPN. ESPN Internet Ventures. 2000. Archived from the original on July 6, 2000. İstifadə tarixi: July 6, 2000.
  6. ↑ "Top N. American athletes of the century". ESPN.com. July 6, 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: March 23, 2014.
  7. ↑ Baker, William J. Jesse Owens – An American Life, p.19.
  8. ↑ "?". July 3, 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: April 5, 2008.
  9. ↑ "Jesse Owens: Track & Field Legend: Biography". December 23, 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 6, 2008.
  10. ↑ Rose, Lacey. "The Single Greatest Athletic Achievement". Forbes.com. November 18, 2005. December 9, 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: June 6, 2015.
  11. ↑ 1 2 Bachrach, Susan D. The Nazi Olympics: Berlin 1936. ISBN 0-316-07087-4.
  12. ↑ "Jesse Owens, 1913–1980: He Was Once the Fastest Runner in the World". Voice Of America. August 27, 2011. September 29, 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 26, 2015.
  13. ↑ PBS: American Experience. Jessie Owens. Arxivləşdirilib 2017-02-24 at the Wayback Machine (Accessed: May 2, 2012)
  14. ↑ "How Adidas and Puma were born". In.rediff.com. November 8, 2005. January 17, 2008 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: June 15, 2010.
  15. ↑ Berlin Games: How Hitler Stole the Olympic Dream Arxivləşdirilib 2014-03-03 at the Wayback Machine (2012) Guy Walters, Hachette UK, 2012 ISBN 9781848547490
  16. ↑ Rick Shenkman, Adolf Hitler, Jesse Owens and the Olympics Myth of 1936 Arxivləşdirilib 2013-08-06 at the Wayback Machine February 13, 2002 from History News Network (article excerpted from Rick Shenkman's Legends, Lies and Cherished Myths of American History, William Morrow & Co, 1988 ISBN 0-688-06580-5)
  17. ↑ Out of the Shadows: A Biographical History of African American Athletes Arxivləşdirilib 2014-03-03 at the Wayback Machine (2006) David Kenneth Wiggins, University of Arkansas Press, p119 ISBN 9781610752954
  18. ↑ Owens Arrives With Kind Words For All Officials – The Pittsburgh Press, 24 August 1936 Arxivləşdirilib 13 may 2022 at the Wayback Machine. News.google.co.uk. Retrieved on 2011-09-15.
  19. ↑ Burton W. Folsom. New Deal Or Raw Deal?: How FDR's Economic Legacy Has Damaged America. Simon and Schuster. 2009. səh. 210. ISBN 978-1416592372. 2018-11-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-08.
  20. ↑ Streissguth, Thomas. Jesse Owens. Twenty-First Century Books. 2005. səh. 70. ISBN 0-822-53070-8.
  21. ↑ Magill, Frank N., redaktorThe 20th Century O-Z: Dictionary of World Biography. Routledge. 2013. səh. 2863. ISBN 1-136-59362-4.
  22. ↑ Schaap, Jeremy. Triumph: The Untold Story of Jesse Owens and Hitler's Olympics. New York: Houghton Mifflin Harcourt. 2007. səh. 211. ISBN 978-0-618-68822-7. 2018-09-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-02-08.
  23. ↑ Riley, Liam. "BBC – An Emperor among Professionals". BBC. August 13, 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: May 17, 2011.
  24. ↑ "Jesse Owens Dies Of Cancer At 66: Hero of the 1936 Berlin Olympics". Nytimes.com. 2014-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-05.
  25. ↑ "The Owens Family". Archived from the original on 2009-06-01. İstifadə tarixi: 2015-06-06.. library.osu.edu
  26. ↑ "Jesse Owens". Whitehouse.gov. January 21, 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: August 6, 2013.
  27. ↑ Deitch, Linda. "Did Jesse Owens plant a tree at OSU?". The Columbus Dispatch. 2011-10-07. 2012-11-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-05.
  28. ↑ "Get caught". Ohio State Recreational Sports. September 2, 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: August 31, 2010.
  29. ↑ Asante, Molefi Kete (2002). 100 Greatest African Americans: A Biographical Encyclopedia. Amherst, New York. Prometheus Books. ISBN 1-57392-963-8.
  30. ↑ Soul of Cleveland website Arxivləşdirilib 2012-07-22 at the Wayback Machine Last retrieved 1/31/2009.
  31. ↑ "12th IAAF World Championships in Athletics – Berlin 2009 – Owens and Long families to meet at Owens exhibition in Berlin". Berlin.iaaf.org. November 5, 2010 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: June 15, 2010.