Ceyms Prays (kimyaçı)

Ceyms Prays (ing. James Price) və ya əsl adı ilə Ceyms Higinbottom (ing. James Higginbottom; 1752[1][2][…], London – 3 avqust 1783, Qilford[d]) — İngiltərə kimyaçısı və əlkimyaçısı. O, civəni gümüşə və ya qızıla çevirə bildiyini iddia etmişdir. Prays etibarlı şahidlərin önündə ikinci dəfə bunu icra etməli idi, lakin bunun əvəzinə pruss turşusu (hidrogen sianid) içərək özünü öldürmüşdür.

Ceyms Prays
Doğum tarixi 1752[1][2][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 3 avqust 1783(1783-08-03)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi sianiddən zəhərlənmə[d]
Elmi dərəcələri
Təhsili
Üzvlüyü
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Erkən həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ceyms Higinbottom 1752-ci ildə Londonda anadan olmuşdur. O, vəfat edən və ona miras qoyan bir qohumunun istəyinə uyğun olaraq soyadını Prays qoymuşdur. O, Oksford Universitetində oxumuşdur. Praysın erkən təhsili və ya Oksfordda apardığı tədqiqatlar haqqında heç bir qeyd yoxdur, lakin onun orada uğurlu karyerası olduğu məlumdur. O, 25 yaşında incəsənət magistri olmuş və 1778-ci ildə, xüsusən də kimya sahəsindəki işinə görə tibb elmləri doktoru olmuşdur. 1781-ci ildə 29 yaşında Kral Cəmiyyətinin üzvü seçilmişdir.[4]

Transmutasiya işi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ceyms Prays 1782-ci ildə əsas metalların qiymətli metallara çevrilməsi üzərində işləməyə başlamışdır. 6 may 1782-ci ildə tapıntılarını bir neçə dostuna açıqladıqdan sonra Gildfordda yerləşən laboratoriyasında bir sıra ictimai təcrübələr keçirmişdir. O, natrium tetraboratı, nitrini, qırmızı və ya ağ tozunu (o bunu istehsal tozu adlandırırdı) öz çəkisinin əlli misli civə ilə qarışdıraraq və bu qarışığı dəmir çubuqla bir tige ilə qarışdıraraq qiymətli metallar istehsal edə biləcəyini iddia edirdi. Qırmızı tozu qarışdıraraq qızıl çıxardığını, ağ tozla isə gümüş əldə etdiyini iddia etmişdir. O, həmyaşıdlarının, din xadimlərinin, hüquqşünasların və kimyaçıların iştirak etdiyi yeddi ictimai nümayiş həyata keçirmişdir. Bunlardan sonuncusu 25 may 1782-ci ildə keçirilmişdir. Praysın sınaqlar zamanı hasil edildiyini iddia etdiyi qızılın bir hissəsi Kral III Georqa təqdim edilmişdir.[5]

Kral Cəmiyyətinin üzvləri buna daha az inanırdılar və ondan təcrübələri cəmiyyətin bəzi üzvlərinin iştirakı ilə təkrarlamasını istəmişdilər. Prays bunu etməkdən çəkinmişdi. O, tozlarının tükəndiyini və yeni nümunələrin hazırlanmasının ona vaxt və pul bahasına başa gələcəyini, sağlamlığına ziyan vuracağını iddia etmişdir. O, həmçinin qızılın və ya gümüşün bu üsulla hazırlanmasının xərcinin qənaətcil olmadığına etiraz etmişdir. Buna əsas o idi ki, qızılın unsiyasının hazırlanması 17 funt sterlinqə başa gəlirdi, qızıl özü isə yalnız 4 funt-sterlinqdir. Kral Cəmiyyəti təcrübələrin təkrarlanmasında israr etmiş və Prays bir üzv olaraq cəmiyyətin şərəfini şübhə altına aldığını xatırlatmışdır. Prays onları məzəmmət etmiş və iddia etmişdir ki, onun nüfuzu və cəmiyyətdəki mövqeyi onun iddialarının doğruluğuna hər hansı bir şübhə işarəsinin yaranmasının qarşısını almalıdır, lakin o, sonda boyun əymək məcburiyyətində qalmışdır.[5]

1783-cü ilin yanvarında Prays Gildforddakı laboratoriyasına qayıtmış və bu tozların istehsalına başlamışdır. Əslində, o, dəfnə suyunun (tərkibində adətən pruss turşusu kimi tanınan hidrogen siyanidi olan) distillə edilməsiylə məşğul olmuşdu. O, eyni vaxtda vəsiyyətini yazmış, lakin altı aydan sonra, yəni 3 avqustda Gildforddakı laboratoriyasında eksperimentin şahidi olmaları üçün Kral Cəmiyyətinin üzvlərini dəvət etmək məqsədilə Londona qayıtmışdır.[5]

İlk nümayişlərinin iddia edilən uğurlarına və onların səbəb olduğu qəzəbinə baxmayaraq, təyin olunmuş gündə Gildfordda yalnız üç üzv gəlmişdi. Gələnlərin sayının zəif olmasından açıq-aydın məyus olsa da, Prays üç nəfəri qarşılamış və sonra bir tərəfə çəkilərək, hazırladığı dəfnə suyu kolbasını içərək intihar etmişdir. Qonaqlar dərhal onun xarici görünüşünün dəyişdiyini görmüş, lakin onlar heç nə edə bilməmişdir. Prays sianidlə zəhərlənərək vəfat etmişdir.[5]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 James Price // Faceted Application of Subject Terminology.
  2. ↑ 1 2 James Price // CERL Thesaurus (ing.). Consortium of European Research Libraries.
  3. ↑ 1 2 Oxford Dictionary of National Biography (ing.). / C. Matthew Oxford: OUP, 2004.
  4. ↑ Denis Duveen. "James Price (1752–1783) Chemist and Alchemist". Isis. 41 (3/4). December 1950: 281–3. doi:10.1086/349194.
  5. ↑ 1 2 3 4 W and R Chambers (Eds.). "Chambers Book of Days — The Last of the Alchemists". 1869. 2024-08-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-08-27. ([[:Category:|link]])[[Category:]]

Əlavə ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • New Scientist, Dec 24–31, 1987