Drenaj

Drenaj (ing. drain), qurutmaq - Torpağı, yeri qurutmaq üçün qrunt və ya axıntı sularının süni yolla axıdılmasıdır. Açıq drenaj arxlarla, qapalı drenaj isə yeraltından çəkilən borularla suyun arxlara, yaxud kanallara buraxılmasıdır.

Torpaqların qurudulması zamanı qurutma drenajı, quraqlıq rayonlarda torpağın şorlaşmasına qarşı mübarizə məqsədilə ilə duzsuzlaşdırma drenajı, ağır gilli torpaqlarda qaz mübadiləsini qüvvətləndirmək üçün areasiya drenajından istifadə edilir.^[1] Kənd təsərrüfatında iki cür drenaj aparılır:

• Üfuqi drenaj - bu drenaj özü iki cür olur:

Açıq drenaj - kanallar sadəcə elə yerləşdirilir ki, tarlada kənd təsərrüfatı işlərinin mexanikləşdirilməsinə və müvəqqəti suvarma arxlarının çəkilməsinə maneçilik törətməsin.

Qapalı drenaj - Torpaq itkisinə yol verməmək üçün istifadə olunur. Kanalların dərinliyi 2,5–3 m, drenaj arasında məsafəsi 200–800 m olur

• Şaquli drenaj

Drenajlardan binaları və tikililəri qrunt sularının təsirindən qorumaq üçün də istifadə olunur. Bunlar suları toplayan və kənara axıdan mühəndis (kəhriz, quyu, yeraltı lağımlar və s.) ibarətdir. Tikinti ərazisində yeraltı suların ümumi səviyyəsinin aşağı salınması (adətən yer səthindən 3-3,5 m dərinlikdə olmalıdır) lazımı effekt vermədikdə yerli drenaj sistemləri, yəni lay drenaji, divaryanı drenaj və dairəvi drenaj tətbir olunur.^[2]

Sulu torpaqlar kənd təsərrüfatında istifadə üçün drenaja ehtiyac duya bilər.^[3] ABŞ-ın şimalında və Avropada buzlaşma tədricən humusla doldurularaq bataqlığa çevrilən çoxlu kiçik göllər yaratdı,^[4] bunlardan bəziləri bataqlıqlar yaratmaq üçün açıq arxlar və xəndəklərdən istifadə edilərək qurudulub, bunlar əsasən tərəvəz kimi qiymətli bitkilər üçün istifadə olunur.

Sahil düzənlikləri və çay deltaları mövsümi və ya daimi yüksək su səviyyəsinə malik ola bilər və kənd təsərrüfatı üçün istifadə ediləcəksə, yaxşılaşdırılmış drenaja malik olmalıdır. Güclü yağış dövrlərindən sonra, həddindən artıq nəm torpaqdan sitrus bağlarının zədələnməsinin qarşısını almaq üçün drenaj nasosları istifadə olunur. Torpaq eroziyasına lilli torpaqlar səbəb olur. Bu palçıqlı səthlər ərazidə su yığılmasının nəticəsidir və torpağın deqradasiyasına səbəb olur.^[5]

Digər torpaqlarda bərk torpaq adlanan minerallaşmış torpağın keçirməyən təbəqəsi ola bilər və ya incə torpaqların altında nisbətən keçirməyən qaya təbəqələri ola bilər.^[6] Meyvə ağaclarını yetişdirərkən drenaj xüsusilə vacibdir. Başqa cür əla olan torpaqlar ilin bir həftəsi ərzində bataqlığa düşə bilər ki, bu da meyvə ağaclarını öldürmək və əvəzedicisi quraşdırılana qədər torpağın məhsuldarlığını azaltmaq üçün kifayətdir.

Quru ərazilər tez-tez suvarma yolu ilə becərilir və drenaja ehtiyac yoxdur.^[7] Bununla belə, suvarma suyunda həmişə minerallar və duzlar var ki, buxarlanma yolu ilə zəhərli səviyyələrə çata bilər. Torpağın şoranlığına nəzarət etmək üçün suvarılan torpaqların həddindən artıq suvarma suyu ilə vaxtaşırı yuyulmasına və drenaja ehtiyacı ola bilər.

• Meliorasiya
• Rekultivasiya

Suvarma sistemləri

1. ↑ Məmmədov Q.Ş. Xəlilov M.Y. Ensiklopedik ekoloji lüğət Bakı 2008
2. ↑ Qərib Məmmədov, Mahmud Xəlilov. Ekoloqların məlumat kitabı. Bakı-Elm-2003.
3. ↑ "Water logged soil". agropedia.iitk.ac.in. 2023-07-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-08.
4. ↑ "Drainage" (PDF). indiancc.mygov.in. İstifadə tarixi: 2023-07-08.
5. ↑ "Sydney Drainage Plumbers". optimisedplumbingservices.com.au. 2023-07-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-08.
6. ↑ "Groundwater". encyclopedia.com. 2023-07-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-08.
7. ↑ "Managing Water: Irrigation and Drainage". sare.org. 2023-07-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-08.