Eulipotyphla

Həşəratyeyənlər (lat. Eulipotyphla) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin məməlilər sinfinə aid heyvan dəstəsi.

Həşəratyeyənlər
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Ranqsız: Amorphea Ranqsız: Obazoa Ranqsız: Opisthokonta Ranqsız: Holozoa Ranqsız: Filozoa Aləm: Heyvanlar Yarımaləm: Eumetazoylar Klad: ParaHoxozoa Klad: İkitərəflisimmetriyalılar Klad: Nephrozoa Tipüstü: Sonağızlılar Tip: Xordalılar Klad: Olfactores Yarımtip: Onurğalılar İnfratip: Ağızçənəlilər Klad: Eugnathostomata Klad: Teleostomi Klad: Euteleostomi Klad: Xoanlar Klad: Rhipidistia Klad: Tetrapodomorpha Klad: Eotetrapodiformes Klad: Elpistostegalia Klad: Stegocephalia Sinifüstü: Dördayaqlılar Klad: Reptiliomorpha Klad: Amniota Sinif: Məməlilər Klad: Theriimorpha Klad: Theriiformes Klad: Trechnotheria Klad: Cladotheria Klad: Prototribosphenida Klad: Zatheria Klad: Tribosphenida Yarımsinif: Vəhşi heyvanlar Klad: Euteriyalar İnfrasinif: Plasentalılar Maqndəstə: Boreoeutheria Dəstəüstü: Lavrazioterilər Dəstə: Həşəratyeyənlər
Beynəlxalq elmi adı
Eulipotyphla Peter J. Waddell, Norihiro Okada & Masami Hasegawa, 1999[1]
Şəkil axtarışı NCBI   9362 FW   92588

Bədəninin uzunluğu 3-40 sm olur. Başı uzunsov olub, adətən hərəkətli xortumcuq şəklindədir. Dünyada 300-ə qədər, Azərbaycanda 8 növü məlumdur. Əsasən gecə heyvanıdır. Əksəriyyəti yuvalarda, meşədə yaşayan, kiçik növlər isə xəzəllərin altında sığınacaq tapırlar. Bir qismi (köstəbək, desman) xəzlikdir. Kirpilər həşəratyeyənlərdəndir. Həşəratyeyənlər alt təbaşir dövründən məlumdur. Heyvani yemlə qidalanırlar. Desmanlar və yarıqdişlilərin sayı az olduğundan qorunurlar.^[2]

Qədim, yaxşı ayrılmış və özünəməxsus, başlıca olaraq kiçik məməlilər qrupdur. Güclü şəkildə uzanmış və xortum şəklində itiləşmiş sifəti ilə seçilir. Azərbaycan faunasındakı heyvanların bədəninin uzunluğu 3-4 sm-dən (cırtdan ağdiş) 30 sm-ə qədər (kirpilər) dəyişir. Onların torpaq altında (köstəbəklər), suda (kutor alar), torpaqda bitki xəzəli altında (yereşənlər), yaxud passiv müdafiəyə (kirpilər) uyğunlaşmış bədən formaları müxtəlifdir. Gözlərin, qulaq seyvanlarının ətrafları və quyruğun quruluşu da bu qədər rəngarəngdir. Tük örtüyü köstəbəklərin məxməri gödək xəzindən kirpilərin uzun tikanlı iynələrinə qədər dəyişir. Rəngləri bir qayda olaraq parlaqlığı və əlvanlığı ilə seçilmir. Bütün həşəratyeyənlərin tipik əlaməti sayı 44-ə qədər çatan tam diş sırasının olmasıdır. ^[3] Duyğu orqanlarından iybilmə və lamisə yaxşı inkişaf etmişdir ki, bu da kimya komminikasiyasinin aparıcı rolu ilə bağlıdır. Görmə zəif və ya tamamilə yoxdur. Dəridə səciyyəvi və tünd iy verən bir çox vəzi vardır. Süd vəziləri yaxşı inkişaf etmişdir. Əmziklərin sayı 3-dən 6-ı cütə qədərdir.

Bir qayda olaraq heyvani yem, xüsusən həşəratlar və onların sürfələri ilə qidalanırlar

Çoxalması ilin isti dövründə, bəzən qışda, qışın sonu və ya ilk baharda (köstəbəklər) baş verir. Məhsuldarlığı yüksək olub ildə 1-dən 3-4-ə qədər, hər dəfə 3-6 bala verir.^[4]

Həşəratyeyənlərin arealı Avstraliya, Yeni Zelandiya,Cənubi Amerika və Uzaq Şimal Qərbdən başqa bütün planeti ehatə edir. Müxtəlif zonalarda səhralardan subalptikaya, dağlarda isə alp çəmənlərinə qədər hər cür biotoplarda məskunlaşırlar. Bütün il ərzində fəal olan (köstəbəklər, yereşənlər, desman) və ya qiş yuxusuna gedən (kirpilər) başlıca olaraq qaşqaralan və gecə heyvanlarıdır.

• Kirpilər fəsiləsi (Erinaceidae)
  • Yarımfəsilə: Kirpilər (Erinaceinae)
  • Yarımfəsilə: (Hylomyinae),(moonrats and gymnures)
• Yereşənlər fəsiləsi (Soricidae)
  • Yarımfəsilə: ağdiş yereşənlər (Crocidurinae: white-toothed shrews)
  • Yarımfəsilə: qırmızıdiş yereşənlər (Soricinae: red-toothed shrews)
  • Yarımfəsilə: Afrika ağdiş yereşənləri (Myosoricinae: African white-toothed shrews)