Fermentasiya

Fermentasiya prosesi: karbon qazı köpük yaradır

Fermentasiya və ya qıcqırdılma — fermentlərin hərəkəti nəticəsində orqanik substratlarda kimyavi dəyişikləri yaradan proses. Fermentasiya haqqında elm zimologiya adlanır.

İnsanslar fermentasiyanı yemək və içki hazırlamaq üçün neolitdən bəri iştədir. Məsələn süd türşusunu yaradan fermentasiya prosesi xiyar turşusu, kombuça, kimçi, qatıq və yoğurt kimi məhsulların hazırlamasında işlənilir. Alkoqolu yaradan fermentasiya isə şərab və pivə kimi içkilərin hazırlaması ilə nəticələnir.

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Təbii qıcqırdılma insan tarixindən əvvəl dövrlərdə də mövcud idi. Fermentasiya olunmuş məhsullar, özəlliklə içkilər neolit dövründən bəri insanlar tərəfindən istifadə olunurdu. Ən erkən nümunüləri İsrailin Hayfa şəhərinin yanında yerləşən mağarada aşkar olunan 13 min il yaşda olan, sayıq konsistensiyalı pivə qalıqları;[1] və Çinin Tsiahu bölgəsində aşkar olunan, Neolit dövründən (e.ə. 7000–6600) meyvədən, düyüdən və xurmadan olan spirtli içkidir.[2]

1837-ci ildə Şarl Kanyar De Latur, Şvann Teodor və Fridrix Kützing bir-biridən müstəqil şəkildə çap etdikləri işlərində mikroskopik arşaşdırmalarının maya göbələyinin calama yolu ilə çoxalan, yaşayan orqanizm olduğunu götərdiklərindən yazıblar.[3][4]:6 1850-ci və 1860-cı illərində Lui Paster Şvannın eksperimentlərini təkrar edib, fermentasiyanın yaşayan orqanizmlərin başladığı prosesi olduğunu göstərib.[4]:6[5]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "'World's oldest brewery' found in cave in Israel, say researchers". British Broadcasting Corporation. 15 September 2018. 8 August 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 September 2018.
  2. ↑ McGovern, P. E.; Zhang, J.; Tang, J.; Zhang, Z.; Hall, G. R.; Moreau, R. A.; Nunez, A.; Butrym, E. D.; Richards, M. P.; Wang, C. -S.; Cheng, G.; Zhao, Z.; Wang, C. "Fermented beverages of pre- and proto-historic China". Proceedings of the National Academy of Sciences. 101 (51). 2004: 17593–17598. Bibcode:2004PNAS..10117593M. doi:10.1073/pnas.0407921102. PMC 539767. PMID 15590771.
  3. ↑ Shurtleff, William; Aoyagi, Akiko. "A Brief History of Fermentation, East and West". Soyinfo Center. Soyfoods Center, Lafayette, California. 7 June 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 April 2018.
  4. ↑ 1 2 Lengeler, Joseph W.; Drews, Gerhart; Schlegel, Hans Günter, redaktorlar Biology of the prokaryotes. Stuttgart: Thieme [u.a.] 1999. ISBN 9783131084118.
  5. ↑ A dictionary of applied chemistry, Volume 3. Thorpe, Sir Thomas Edward. Longmans, Green and Co., 1922. p.159