Gürcüstan xalq rəqsləri

Kartuili rəqsi
Mtiuli rəqsi

Gürcü xalq rəqsləri — gürcü xalqının rəqs sənətidir.

Gürcülərin xalq rəqsləri qədim tarixə malikdir. Bunu çoxsaylı tarixi mənbələr və arxeoloji tapıntılar da təsdiq edir.[1]

Xristianlığın yayılmasından bir neçə əsr əvvəl gürcü tayfaları Qara dəniz sahillərinin şərq hissəsində məskunlaşmışdılar. Qədim yunan coğrafiyaşünası Strabonun əsərlərində gürcülərin bütpərəstlik rituallarının parlaq təsviri var, burada rəqs elementləri də öz əksini tapmışdır. Xristianlığın yaranması insanların həyatında əhəmiyyətli dəyişikliklər etdi, lakin bir çox rituallar yeni dinə uyğunlaşdırılaraq hələ də qorunub saxlanıldı. Bu rituallarda rəqs tədricən ön plana çıxır və dini məzmununu itirir. Beləliklə, gürcü rəqsləri xalq folklorunun bir elementi kimi formalaşır.[1]

Akademik İvane Cavaxişvilinin fikrincə, "Lamproba" rəqsi bütpərəstlərin Aya sitayiş ritualının qalığıdır. Svanların bir çox kənd təsərrüfatı rəqsləri, məhsuldarlıq tanrısına həsr olunmuş, "Adrekilay" və ya "Sakmisay" kimi bütpərəst köklərə malikdir.[1]

Məlumdur ki, e.ə. IV əsrdə gürcü tayfalarında dünyəvi musiqi geniş yayılmışdır. Çan tayfaları döyüşlərə döyüş mahnıları və rəqsləri ilə başlayırdılar.[1]

Rəqs gürcü xalqının gündəlik həyatının mühüm hissəsinə çevrilib. İvane Cavaxişvilinin fikrincə, "XIV əsrin birinci yarısına qədər "Lamproba" və "Mrqvali" kimi dəyirmi rəqslər (şairebi) kral sarayında o qədər möhkəm kök salmışdı ki, hökmdarlar bu rəqsləri saraylarından əsirgəmirdilər.[1]

Xor musiqisi rəqslə ayrılmaz kontras təşkil edir. Heyvanların hərəkətlərini təqlid edən, ovçuluğu, kənd təsərrüfatı əməyini təsvir edən dairəvi rəqslər belə ortaya çıxdı.[1]

Gürcü rəqsləri tədricən təkamül etdi, onların forma və məzmunu dəyişdi. Döyüş, toy, sevgi, əyləncə, idman və rəqabətli rəqslər belə formalaşdı.[1]

Orta əsrlərdə rəqslər daha peşəkar xarakter qazanır, onlar tez-tez padşahların və feodalların saraylarında ifa olunurdu. Bu dövrdə solo və cüt rəqslər inkişaf etdirildi. Kanonik rəqs hərəkətləri də formalaşdı.[1]

Gürcü xalq rəqslərinə Kartuli, Mtiuluri, Perxuli, Xorumi, Mtskemsuri, Mxedruli, Moxeuri, Çeruli, Saxumaro, Zemkrelo, Samaya, Doluri, Salxino, Baqdaduri, Saşairo, Çartmeviya, Şuşpəri, Qeretaşiko, Naçaduri, Qeretaşixar və başqaları daxildir. Gürcü dairəvi rəqslərinə: "Mze şina da mve qareta", "Uşqulasi", "Kavsan Kipiane", "Şayama Şamarera", "Şinavorgil", "Amiran", "Adrekilay" və s. daxildir.[1]

Gürcü rəqsində özünü ifadə etməyin bir neçə vasitəsi var. Gənclər güclərini, çevikliklərini və cəsarətlərini nümayiş etdirməyə çalışırlar. Kişilərin rəqsində bir çox kəskin hərəkətlər: dönüşlər, atışlar, barmaq və diz üstü hərəkətlər var. Bunun əksi olaraq, qadın rəqsləri hamar və zərifdir.[2] Milli geyim rəqsdə mühüm rol oynayır.

2010-cu ildən etibarən gürcü məktəblərində xalq rəqsləri fənn olaraq tədris olunur.[3] Hazırda gürcü xalq rəqsləri UNESCO-nun qeyri-maddi irsinə daxildir.

Rəqslərin növləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kartuli (Daisi) ən məşhur cüt ifa olunan gürcü rəqslərindən biridir.[1] Musiqili rəqs ölçüsü 6/8-likdir.[4] Rəqs böyük məharət və ifadəlilik tələb edir, burada rəqabət elementi var. Adətən davluridən sonra toy rəqsi hesab edilir.[1]

Ceruli ənənəvi dağ rəqsidir. Bu rəqsi yalnız kişilər ifa edir. Ceruli rəqsinin texnikası olduqca mürəkkəbdir, başdan sona qədər barmaq uclarında ifa olunur. Solo, cüt və ya qrup şəklində ifa olunan rəqsdir. Ceruli rəqsinin texnikası olduqca mürəkkəbdir, başdan sona ayaq barmaqlarında ifa olunur.[1]

Mtiuluri sürətli ifa olunan rəqsdir. Rəqs emosional ifa olunur.[1]

Xorumi gürcülərin ən məşhur döyüş rəqslərindən biridir. Gürcülərin yadelli işğalçılara qarşı mübarizəsi zamanı formalaşıb. Xorumi yalnız kişilər tərəfindən həyata keçirilir və rəqsdə tək sayda iştirakçı olmalıdır (3, 5, 7, 11 və s).[1] Rəqs dörd hissəyə: "Düşmənin yerləşdiyi yerdən uzaq olmayan əlverişli yerin axtarılması" , "kəşfiyyat", "döyüş" və "qələbə" bölünür.[1]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Джавришвили, 1958
  2. ↑ Борзов, 1988
  3. ↑ "Саакашвили обучит школьников грузинским танцам". Lenta.ru. 2010-08-27. 2021-10-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-05-02.
  4. ↑ Gürcüstan xalq rəqsləri // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] (3-е изд.). М.: Советская энциклопедия. гл. ред.: А. М. Прохоров. 1969–1978.

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Борзов А. А. Танцы разных народов СССР. М.: ГИТИС. 1988.
  • Джавришвили, Давид Лаврентьевич. Грузинские народные танцы. Тбилиси: Государственное издательство «Сабчота Сакартвело». 1958.