Herma

Herma (q.yun. ἔρμα — dirək, dayaq^[1]) — dördüzlü sütundan ibarət olan, başı və ya büstü bəzədilmiş xüsusi heykəl növü. Qədim Elladada herma yol və sərhəd nişanları, yollarda işarələr, fetişlər - yolların, sərhədlərin, darvazaların, eləcə də qəbir daşlarının işarəsi idi. Əvvəlcə onun üzərində yalnız qədim yunan tanrısı Hermes təsvir edilmişdir. Sonradan digər tanrılar və qəhrəmanlar da Herma üzərinə təsvir olunmağa başlandı. Qədim Romada hermalar sərhəd nişanələri kimi istifadə olunurdu.

Hermaya ziyan vurmaq ağır küfr və günah hesab edilirdi. Eramızdan əvvəl 415-ci ildə Afinada kütləvi şəkildə dağıdılması Afina və Sparta arasındakı Peloponnes müharibəsinin bütün gedişatına təsir edən əhəmiyyətli nəticələrə səbəb oldu.

Yeni və ən yeni dövrdə, herma antik dövrün ideyalarına söykənən klassik memarlıq üslubunun standart bir elementinə çevrilmişdir.

Herma — başı və ya büstü bəzədilmiş  dördüzlü sütundan ibarət xüsusi heykəl növüdür^[2].

Herma üzərində əvvəlcə yalnız Hermes təsvir edilmişdir. Bunun da bir neçə izahı var. Bəlkə də, hermalarda Ellada sivilizasiyasının yarandığı günlərində, Hermesin ilk növbədə fallik kultu məhsuldarlıq tanrısı olaraq öz əskini tapdı. Bu versiya, hermanın altındakı fallos görüntüsü ilə təsdiqlənir. Qədim yunan tarixçisi Herodot, Hermanın bu cür görüntülərini, miladdan əvvəl XVI əsrdə, hələ Mikena sivilizasiyasının yaranmasından əvvəl Yunanıstanda yaşayan insanların Hermes təsviri çəkdiklərini təsdiq edir. Olimpiya tanrısı Hermes adının etimologiyası, adlandırma formalarından biri olan "Hermaon" ilə əlaqədardır^[3]. Belə hesab edilir ki, hermalar ya Hermesi təsvir etdikləri üçün^[4], ya da Hermes adının hermalarda əks olunduğu üçün bu adı almışlar^[5][6][7]. Başqa bir versiyaya görə, əvvəlcə onu təcəssüm edən daş yığınları Hermesə ibadət etmək üçün istifadə olunurdu. Bu tanrının səyyahların və ticarətin himayədarı kimi fəaliyyətlərinə əsaslanaraq daşlar çox vaxt yollarda, qovşaqlarda və bölgələrin sərhədlərində yerləşirdi. Bu yerdəki səyyah Hermesə ya bir daş əlavə etməli ya da qurban gətirməli idi. Sonradan cəmiyyət inkişaf etdikcə daş yığınları dördüzlü ibtidai herma heykəlləri ilə əvəz olundu.

1. ↑ Герма Arxivləşdirilib 2022-09-02 at the Wayback Machine // Восьмеричный путь — Германцы. — М. : Большая российская энциклопедия, 2006. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 6). — ISBN 5-85270-335-4.
2. ↑ Сомов А. И. Герма Arxivləşdirilib 2022-06-21 at the Wayback Machine // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1892. — Т. VIII.
3. ↑ Первый Ватиканский мифограф ( (rus.)) / Перевод с латинского языка, вступительная статья и комментарии В. Н. Ярхо. — Алетейя, 2000.
4. ↑ Герма Arxivləşdirilib 2022-09-02 at the Wayback Machine // Восьмеричный путь — Германцы. — М. : Большая российская энциклопедия, 2006. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 6). — ISBN 5-85270-335-4.
5. ↑ Герма Arxivləşdirilib 2022-09-02 at the Wayback Machine // Восьмеричный путь — Германцы. — М. : Большая российская энциклопедия, 2006. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 6). — ISBN 5-85270-335-4.
6. ↑ Геродот. История в девяти книгах Arxivləşdirilib 2021-10-25 at the Wayback Machine ( (rus.)) / Перевод и примечания Г. А. Стратановского, под общей редакцией С. Л. Утченко. Редактор перевода Н. А. Мещерский. — Л.: Наука, 1972. II. 51.
7. ↑ Scherer. Hermes // Ausführliches Lexikon der griechischen und römischen Mythologie : [ (alm.)] / Roscher Wilhelm Heinrich. — Leipzig : Druck und Verlag von B. G. Teubner, 1884—1890. — Bd. I. — Kol. 2392