Hindistan Kosmik Tədqiqatlar Təşkilatı

Hindistan Kosmik Tədqiqatlar Təşkilatı, adətən ISRO kimi istinad edilir, Hindistanın milli kosmik agentliyidir. O, Hindistanın Baş Nazirinin birbaşa nəzarət etdiyi Kosmik Departamentin (DoS) əsas tədqiqat və inkişaf qolu kimi fəaliyyət göstərir, ISRO-nun sədri isə DoS-in icraçı direktoru kimi fəaliyyət göstərir.

Hindistan Kosmik Tədqiqatlar Təşkilatı
ISRO, इसरो, ఇస్రో, ઇસરો
Loqonun şəkli
Növü Korporasiya
Yaranma tarixi 15 avqust 1969
Mərkəzi
Üzvləri
  • 16.072 nəf. (2017)
isro.gov.in
isro.gov.in/hi
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

ISRO ilk növbədə kosmik əməliyyatlar, kosmik tədqiqatlar, beynəlxalq kosmik əməkdaşlıq və əlaqəli texnologiyaların inkişafı ilə bağlı tapşırıqların yerinə yetirilməsinə cavabdehdir.[1] Bu, dünyanın altı dövlət kosmik agentliyindən biridir ki, tam buraxılış imkanlarına malikdir, kriogen mühərrikləri yerləşdirə bilər, yerdən kənar missiyaları işə sala və böyük süni peyklər parkını idarə edə bilər.[2][3]

ISRO GAGAN və IRNSS peyk naviqasiya sistemlərini idarə edir. O, Aya üç və Marsa bir missiya göndərib. ISRO-nun proqramları Hindistanın sosial-iqtisadi inkişafında mühüm rol oynayıb və fəlakətlərin idarə edilməsi, naviqasiya və kəşfiyyat missiyaları daxil olmaqla müxtəlif aspektlərdə həm mülki, həm də hərbi sahələrə dəstək verib. ISRO-nun spin-off texnologiyaları Hindistanın mühəndislik və tibb sənayesi üçün bir çox mühüm yeniliklərin əsasını qoyub.[4]

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Formalaşma illəri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Arkas raketi Tumba Başlatma Stansiyasında buraxılış borusuna yüklənir.[5]

Hindistanda müasir kosmik tədqiqatlar 1920-ci illərə, alim S. K. Mitranın Kəlkətədə yerüstü radio vasitəsilə ionosferi səsləndirən bir sıra təcrübələr apardığı zamana təsadüf etmək olar.[6] Daha sonra Raman və Meghnad Saha kimi hind alimləri kosmik elmlərdə tətbiq olunan elmi prinsiplərə töhfə verdilər. 1945-ci ildən sonra Hindistanda [6] koordinasiyalı kosmik tədqiqatlarda iki alim: Əhmədabadda Fiziki Tədqiqatlar Laboratoriyasının yaradıcısı Vikram Sarabhai və 1945-ci ildə Tata Fundamental Tədqiqatlar İnstitutunu yaradan Homi Bhabha mühüm addımlar atdılar.[6] Kosmik elmlərdə ilkin təcrübələrə kosmik şüaların tədqiqi, yüksək hündürlükdə və havada sınaqlar, dünyanın ən dərin mədən sahələrindən biri olan Kolar mədənlərində dərin yeraltı təcrübələr və atmosferin yuxarı qatının tədqiqi daxildir.[6] Bu tədqiqatlar tədqiqat laboratoriyalarında, universitetlərdə və müstəqil yerlərdə aparılmışdır.[6][6]

1950-ci ildə Bhabhanın katibliyi ilə Atom Enerjisi Departamenti (DAE) yaradıldı.[6] Departamentin yaradılması Hindistanda kosmik tədqiqatlar üçün maliyyələşməni təmin etdi.[6] Bu müddət ərzində, 1823-cü ildə Colaba Rəsədxanasının yaradılmasından bəri Hindistanda öyrənilən bir mövzu olan meteorologiya və Yerin maqnit sahəsinin aspektləri üzrə sınaqlar davam etdi. 1954-cü ildə Himalay dağlarının ətəklərində Aryabhatta Müşahidə Elmləri Tədqiqat İnstitutu (ARİES) yaradılmışdır.[6] Rangpur Rəsədxanası 1957-ci ildə Heydərabadda Osmaniya Universitetində yaradılmışdır. Bundan sonra kosmik tədqiqatlar Hindistan hökuməti tərəfindən daha da təşviq edildi.[6] 1957-ci ildə Sovet İttifaqı Sputnik 1-i kosmosa buraxmaqla dünya üçün kosmosa buraxılış həyata keçirmək imkanları açdı.[6]

Hindistan Milli Kosmik Tədqiqatlar Komitəsi (INCOSPAR) 1962-ci ildə doktor Vikram Sarabhainin təklifi ilə Baş nazir Cəvahirləl Nehru tərəfindən yaradılmışdır.[7]

İndira Qandi hökuməti dövründə INCOSPAR ISRO ilə əvəz olundu. Daha sonra 1972-ci ildə Hindistanda xüsusi olaraq kosmik texnologiyanın inkişafına nəzarət etmək üçün Kosmos Komissiyası və Kosmos Departamenti (DoS) yaradıldı.[8][9] Hindistan Sovet İnterkosmos kosmik əməkdaşlıq proqramına qoşuldu[10] və öz ilk peyki Aryabhattanı sovet raketi vasitəsilə orbitə çıxardı.[11]

21-ci əsr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

2003-cü ildə Çin insanları kosmosa göndərəndə, Baş nazir Atal Bihari Vajpayi alimləri insanları Aya endirmək üçün texnologiyaları inkişaf etdirməyə çağırdı[12] və Ay, planet, ekipaj missiyaları üçün proqramlar başladıldı. ISRO 2008-ci ildə Ayda suyun varlığını yoxlayan ilk zondu[13] və 2013-cü ildə Marsın orbitinə çıxan ilk Asiya kosmik gəmisi olan "Çandrayan — 1"i işə saldı və Hindistan bu sahədə uğur qazanan ilk ölkə oldu.[14] Daha ağır peyklər və gələcək insan kosmik missiyaları üçün 2014-cü ildə yeni orta qaldırıcı başlatma qurğusu LVM3 təqdim edildi.[15]

23 avqust 2023-cü ildə Hindistan ISRO Ay missiyasını uğurla başa vurmaqla Ayın cənub qütbünün yaxınlığında kosmik gəmini uğurla endirən ilk ölkə oldu.[16] Hindistanın Ay missiyası, Çandrayan-3 öz Vikram eniş aparatının UTC vaxtı ilə 18:04-də Ayın az tədqiq edilmiş cənub qütbünün yaxınlığında uğurlu yumşaq enişini etdi.[17]

Təşkilatın strukturu və imkanları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

ISRO özü Kosmik Komissiyasının səlahiyyətinə aid olan və aşağıdakı agentlikləri və institutları idarə edən DOS tərəfindən idarə olunur:[18][19][20]

  • Hindistan Kosmik Tədqiqatlar Təşkilatı (ISRO)
  • Antrix Corporation — ISRO-nun marketinq qolu
  • Fiziki Tədqiqatlar Laboratoriyası (PRL), Əhmədabad
  • Milli Atmosfer Tədqiqat Laboratoriyası (NARL), Gadanki, Andhra Pradeş
  • NewSpace India Limited – Ticarət qanadı, Banqaluru
  • Şimal-Şərqi Kosmik Tətbiqlər Mərkəzi[21] (NE-SAC), Umiam
  • Hindistan Kosmik Elm və Texnologiya İnstitutu (IIST), Tiruvanantapuram – Hindistanın kosmik universiteti

Antrix Corporation Limited (Kommersiya Qanadı)

[redaktə | mənbəni redaktə et]

ISRO-nun marketinq qolu kimi qurulan Antrix -in işi ISRO tərəfindən hazırlanmış məhsulları, xidmətləri və texnologiyanı tanıtmaqdır.[22][23]

NewSpace India Limited (Kommersiya Qanadı)

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Spin-off texnologiyaları sənaye interfeysi vasitəsilə texnoloji transferlər və sənayenin kosmik proqramlarda iştirakını genişləndirmək üçün qurum.[24]

Kosmik Texnologiya İnkubasiya Mərkəzi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

ISRO Hindistanın qabaqcıl texniki universitetlərində sənaye ilə tandemdə tətbiqlər və məhsullar yaratmaq üçün startapları inkubasiya edəcək və gələcək kosmik missiyalar üçün istifadə olunacaq Kosmik Texnologiya İnkubasiya Mərkəzlərini (S-TIC) açdı. S-TIC-lər Milli Texnologiya İnstitutunda, şərq bölgəsinə xidmət edən Agartala, şimal bölgəsi üçün Milli Texnologiya İnstitutu, Jalandhar və Hindistanın cənub bölgəsi üçün Tiruçirappalli Milli Texnologiya İnstitutundadır.[25]

Qabaqcıl Kosmik Tədqiqatlar Qrupu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qabaqcıl Kosmik Tədqiqatlar Qrupunun (ASRG) əsas məqsədi 2028–2030-cu ilə qədər ISRO obyektlərinə tam giriş əldə edəcək və ISRO-nun gələcək kosmik kəşfiyyat missiyalarına rəhbərlik edə biləcək IIST-ni ilk kosmik tədqiqat və mühəndislik institutuna çevirməkdir.[26][27]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Indian Space Research Organisation". www.isro.gov.in. 2023-11-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-08-22.
  2. ↑ Pulakkat, Hari. "How ISRO developed the indigenous cryogenic engine". The Economic Times. 2014-01-09. ISSN 0013-0389. 2023-11-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-08-22.
  3. ↑ Harvey, Smid və Pirard, 2011
  4. ↑ "ISRO forms new commercial arm to exploit technology, launch satellites". BusinessLine (ingilis). 2019-06-28. 2023-12-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-08-23.
  5. ↑ "Transported on a bicycle, launched from a church: The fascinating story of India's first rocket launch". India Today (ingilis). 22 June 2016. 12 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 October 2019.
  6. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Daniel, 1992
  7. ↑ Sadeh, 2013
  8. ↑ Bhargava, Chakrabarti, 2003
  9. ↑ "Department of Space and ISRO HQ – ISRO". 28 March 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 March 2019.
  10. ↑ Sheehan, Michael. The international politics of space. London: Routledge. 2007. 59–61. ISBN 978-0-415-39917-3. 13 April 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 March 2021.
  11. ↑ "Aryabhata – ISRO". www.isro.gov.in. 15 August 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 August 2018.
  12. ↑ "India 'on course' for the Moon". BBC News. 4 April 2003. 21 January 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 March 2021.
  13. ↑ "MIP detected water on Moon way back in June: ISRO Chairman". The Hindu. 25 September 2009. 25 January 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 March 2021.
  14. ↑ Burke, Jason. "India's Mars satellite successfully enters orbit, bringing country into space elite". The Guardian. 24 September 2014. 4 December 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 March 2021. India has become the first nation to send a satellite into orbit around Mars on its first attempt, and the first Asian nation to do so.
  15. ↑ "GSLV Mk III". ISRO. 20 September 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 March 2021.
  16. ↑ Dhillon, Amrit. "India lands spacecraft near south pole of moon in world first". The Guardian (ingilis). 2023-08-23. ISSN 0261-3077. 2023-11-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-08-23.
  17. ↑ "Chandrayaan-3 Live Updates: 'Dawn of new India,' says PM Modi as ISRO lands spacecraft on the Moon". https://indianexpress.com. Indian Express. 23 August 2023. 5 November 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 August 2023.
  18. ↑ "Organisation Structure". 12 June 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12 June 2022.
  19. ↑ "Foundation stone of Space Situational Awareness Control Centre by Chairman, ISRO – ISRO". www.isro.gov.in. 30 August 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 August 2019.
  20. ↑ "Inauguration of Human Space Flight Centre (HSFC) – ISRO". www.isro.gov.in. 29 March 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 August 2019.
  21. ↑ "NEC – North Eastern Council". Necouncil.nic.in. 25 February 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 February 2013.
  22. ↑ "Antrix responsible for marketing ISRO tech". The Times of India. 26 April 2013 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 February 2013.
  23. ↑ "ISRO's commercial arm Antrix gets new chief". The Hindu. 9 June 2011. 30 May 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 February 2013.
  24. ↑ "ISRO's NewSpace India Limited takes off in Bengaluru". Deccan Herald (ingilis). 27 May 2019. 1 August 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 January 2020.
  25. ↑ "Isro opens space tech incubation centre at NIT-T". The Times of India (ingilis). 30 May 2019. 28 September 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 June 2019.
  26. ↑ "Advanced Space Research Group (ASRG)". 21 June 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 March 2022.
  27. ↑ "ISRO embarking on replicating NASA partnership model in India". The Hindu. PTI. 26 March 2021. 26 March 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 March 2021.