Institutum Neronianum

"Institutum Neronianum" (mənası – "Neron institutu") — Roma imperatoru Neronun xristianlara qarşı qanunu. Tertullian "Millətlərə" əsərində bununla bağlı məlumat verilmişdir. Onun mövcudluğu şübhə altındadır.

Zəmin

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Korneli Tasitin qeydləri və sonrakı dövrün xristian ənənəsinə görə, Roma imperatoru Neron 64-cü ildə şəhərin bir hissəsini məhv edən və Roma əhalisini iqtisadi cəhətdən çökdürən Böyük Roma yanğınına görə xristianları günahlandırmışdır.[1] Entoni A. Barrett yazmışdır ki ki, "böyük arxeoloji səylər son vaxtlar yanğın üçün yeni dəlillər ortaya çıxarıb, lakin onu kimin başlatdığını göstərə bilmir".[2] Tasitin "Annallar"ında qeyd edilmişdir:

" Hesabat verməkdən yaxa qurtarmaq istəyən Neron təqsirin üstünü örtmüş və iyrəncliklərinə görə nifrət edilən, xalq tərəfindən "xrestianlar"[a] adlandırılan bir sinfə ən şiddətli işgəncələri vermişdir. Adı ondan qaynaqlanan Xrist Tiberinin hakimiyyəti dövründə prokuratorlarımızdan biri olan Ponti Pilatın əli ilə ağır cəzaya məruz qalmışdı və bu an üçün yoxlanılan ən yaramaz xurafat nəinki şərin ilk mənbəyi olan İudeyada, hətta dünyanın hər yerindən iyrənc və utancverici hər şey öz mərkəzini tapan və populyarlaşan Romada da yenidən baş qaldırmışdır.[4] "

Tasitin bu qeydləri Neronun Böyük Roma yanğınına görə xristianları günahlandırmasını təsdiqləyən yeganə müstəqil dəlildir və ümumiyyətlə həqiqəti əks etdirdiyinə inanılır.[5][6][7] Tasitin müasiri olmuş Svetoni müəllifi olduğu Neronun bioqrafiyasının XVI fəslində yazmışdır ki, "yeni və şeytani xurafata inananların sinfi olan xristianlara cəza verilmişdir". Buna baxmayaraq, o, cəzanın səbəbini göstərməmişdir.[8][9]

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tertullian "Millətlərə" əsərində "institutum Neronianum" haqqında məlumat vermişdir. Buna görə də alimlər Neronun hakimiyyəti dövründə xristianlara qarşı qanun və ya fərman yaradılmasının mümkünlüyünü müzakirə edirlər. Fransa və Belçika alimləri, həmçinin marksistlər tarixən bu fikri dəstəkləmiş və belə bir qanunun rəsmi fərman deyil, ümumi hüququn tətbiqi olduğu irəli sürmüşdülər.[10] Bununla belə, bu fikir mübahisə mövzusu olmuşdur, çünki "institutum Neronianum" sadəcə antixristian fəaliyyətlərini təsvir etmiş, onlar üçün hüquqi əsas verməmişdir. Bundan başqa, Tertulliandan başqa heç bir yazıçı xristianlara qarşı qanun haqqında məlumat verməmişdir.[11]

İngiltərə akademiki Kandida Moss və Kanada tarixçisi Brent Şou bu hesabların düzgünlüyünü mübahisə etmişdir.[12][13] Buna baxmayaraq, Neron dövrünün təqiblərinin həqiqətə uyğunluğu tarixçilərin böyük əksəriyyəti tərəfindən dəstəklənir.[14][15][16][17] Neronun xristianları hədəf aldığı iddiasını dəstəkləyənlər Neronun xristianları yalnız mütəşəkkil şəkildə qəsdən od vurma ittihamı və ya xristianlıqla əlaqəli digər ümumi cinayətlərə görə cəzalandırdığını müzakirə edirlər.[18]

Cozef Brayant qeyd etmişdir ki, "Neronun kütləvi edamları bir presedent yaratmışdır və bundan sonra dövlət səlahiyyətlilərinin ölüm cəzasını tətbiq etmələri üçün təqsirlənən şəxsin sadəcə xristian olması kifayət olmuşdur. Bu vəziyyət imperator Trayan və Kiçik Plininin məşhur yazışmalarında təəccüblü şəkildə təsvir edilmişdir. Bu, xristianların 110-cu ildən əvvəl də sırf xristian olduqları üçün öldürüldüyünü təsdiq etmişdir".[19]

Qeydlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Məlum olan ən qədim əlyazmada "xrestianlar" mənasını daşıyan "Chrestianos" sözündəki "e" hərfi "i" hərfinə dəyişdirilmişdir. Buna görə də "Chrestianos" sözünü "xristianlar" kimi oxumaq şübhəli hesab edilir.[3]

Mənbə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ de Sainte-Croix, 1964. səh. 105–152
  2. ↑ Barrett, 2020. səh. 6
  3. ↑ Theißen, Merz, 2001. səh. 89
  4. ↑ Tasit. səh. 15:44
  5. ↑ Blom, 2019. səh. 564–581
  6. ↑ Meier, 1991. səh. 168–171
  7. ↑ Voorst, 2000
  8. ↑ Carrier, 2014. səh. 269
  9. ↑ Barnes, 1968a. səh. 34
  10. ↑ Sherwin-White, 1952. səh. 200
  11. ↑ Barnes, 1968a. səh. 35
  12. ↑ Moss, 2013
  13. ↑ Shaw, 2015. səh. 73–100
  14. ↑ Jones, 2017. səh. 146–152
  15. ↑ Jones, 2017. səh. 299–331
  16. ↑ Cook, 2020. səh. 237–264
  17. ↑ McKnight, Gupta, 2019. səh. 36
  18. ↑ de Sainte-Croix, 2006. səh. 105–152
  19. ↑ Bryant, 1993. səh. 314

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • De de Sainte-Croix, G.E.M. "Aspects of the 'Great' Persecution". Harvard Theological Review (ingilis). 47 (2). April 1964.
  • Barrett, Anthony A. Rome Is Burning: Nero and the Fire That Ended a Dynasty (ingilis). Princeton University Press. 2020. ISBN 978-0691172316.
  • Theißen, Gerd; Merz, Annette. Der historische Jesus: ein Lehrbuch (alman) (4). Vandenhoeck & Ruprecht. 2011. ISBN 3525521987.
  • Publi Korneli Tasit. The Annals. (məqalə). Alfred John Church, William Jackson Brodribb, Sara Bryant (ingilis) (1942). The Modern Library.
  • Bryant, Joseph M. "The Sect-Church Dynamic and Christian Expansion in the Roman Empire: Persecution, Penitential Discipline, and Schism in Sociological Perspective". The British Journal of Sociology (ingilis). 44 (2). 1993: 303–339. doi:10.2307/591221. JSTOR 591221.
  • Blom, Willem J. C. "Why the Testimonium Taciteum Is Authentic: A Response to Carrier". Vigiliae Christianae (ingilis). 73 (5). 9 October 2019. doi:10.1163/15700720-12341409.
  • Meier, John P. A Marginal Jew: The roots of the problem and the person (ingilis). Doubleday. 1991. ISBN 978-0-385-26425-9.
  • Voorst, Robert Van. Jesus Outside the New Testament: An Introduction to the Ancient Evidence (ingilis). Wm. B. Eerdmans Publishing. 2000. ISBN 978-0-8028-4368-5.
  • Carrier, Richard. "The prospect of a Christian interpolation in Tacitus, Annals 15.44". Vigiliae Christianae (ingilis). 68 (3). 2014-07-02. doi:10.1163/15700720-12341171.
  • Barnes, T. D. "Legislation against the Christians". The Journal of Roman Studies (ingilis). 58. 1968. doi:10.2307/299693. JSTOR 299693.
  • Moss, Candida. The Myth of Persecution: How Early Christians Invented a Story of Martyrdom (ingilis). HarperCollins. 2013. ISBN 978-0-06-210452-6.
  • Jones, Christopher P. "The Historicity of the Neronian Persecution: A Response to Brent Shaw". New Testament Studies (ingilis). 63 (1). 2017.
  • Sherwin-White, A. N. "The Early Persecutions and Roman Law Again". The Journal of Theological Studies (ingilis). 3 (2). 1952. JSTOR 23952852.
  • Cook, John Granger. "Chrestiani, Christiani, Χριστιανοί: a Second Century Anachronism?". Vigiliae Christianae (ingilis). 73 (3). 2017.
  • de Sainte-Croix, G. E. M. Christian Persecution, Martyrdom, and Orthodoxy (ingilis). New York: Oxford University Press. 2006. ISBN 0-19-927812-1.
  • McKnight, Scot; Gupta, Nijay K. The State of New Testament Studies: A Survey of Recent Research (ingilis). Baker Academic. 2019. ISBN 978-1-4934-1980-7.