Kəmərləyici dəmrov

Kəmərləyici dəmrov (lat. herpes zoster) ― şiddətli ağrı ilə dəridə birtərəfli herpetiform səpgilər ilə xarakterizə olunan viral xarakterli bir xəstəlikdir. Xəstəliyin törədicisi, herpesvirus ailəsinin varicella zoster virusudur ( Varicella zoster ), orqanizmlə ilk təmasda (çox vaxt gənc yaşda) tipik suçiçəyi xəstəliyinə səbəb olur.^[3]

Kəmərləyici dəmrov (herpes zoster)
XBT-10	B02.
XBT-10-KM	B02, B02.9
XBT-9	053
XBT-9-KM	053[1][2]
DiseasesDB	29119
MedlinePlus	000858
eMedicine	med/1007 derm/180 emerg/823 oph/257 ped/996
MeSH	D006562
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Suçiçəyi keçirmiş insanlarda virus neyronlarda gizli vəziyyətə keçir. Sonradan, həmin insanların 10-20%-də, əsasən yaşlılarda və zəifləmiş immun sistemi hallarında (daha çox stress nəticəsində), o, daha aktivləşə və kəmərləyici dəmrova səbəb ola bilər.^[3]

Herpesvirus ailəsinin adı q.yun. ἕρπω "sürünmək"; bu söz bu qrupun bütün virusları üçün xarakterik olan infeksiyanın yavaş-yavaş cərəyan edən, təkrarlanan təbiətinə uyğundur. "Zoster" adı ζωστήρ sözündən gəlir (döş qəfəsinin aşağı hissəsini və qarın bölgələri qoruyan kəmər) - kəmər işarəsi ilə aydın şəkildə müəyyən edilmiş izlərin oxşarlığı ilə müəyyən edilir. Xəstəliyinin ingiliscə adı shingles "qayış" mənasını verən latın cingulum sözündən gəlir.^[4]

Əvvəllər xəstələnməmiş uşaqlar kəmərləyici dəmrov xəstələrlə təmasda olduqda, onlarda tipik suçiçəyi inkişaf edə bilər.

İnfeksiya herpes zoster və ya suçiçəyi ilə xəstə olan bir şəxsdən mümkündür. Virusun ötürülmə yolları hava-damcı, təmas və transplasental yollarla mümkündür. Virus neyrodermatotropdur, yəni sinir sisteminin hüceyrələrinə və dəri epitelinə təsir göstərə bilər. Əvvəlcə və ya suçiçəyi xəstəliyindən sonra virus dəri və selikli qişalar vasitəsilə, daha sonra qan dövranı və limfa sistemləri vasitəsilə onurğa beyninin fəqərəarası düyünlərinə və arxa köklərinə nüfuz edir və burada əlaqəli herpes simplex virusu kimi uzun müddət gizli qala bilir.

İnfeksiyanın aktivləşməsi bədənin immunoloji müqavimətinin azalması ilə baş verir. Xəstəliyin başlanğıcının əsas səbəbləri:

• immun sistemini zəiflədən dərmanlar qəbul etmək;
• xroniki stress və yorucu iş;
• soyuqdəymə;
• onkoloji xəstəliklər (limfogranulomatoz, bədxassəli şişlər);
• radiasiya terapiyasının nəticələri;
• orqanların və sümük iliyinin transplantasiyası.

Xəstəliyi yaradan amillər:

• 55 yaşdan yuxarı şəxslər;
• hamilə qadınlar;
• antibiotiklər, sitostatiklər, qlükokortikosteroidlərlə uzunmüddətli müalicədən sonra.
• şiddətli stress

Proses sinir gövdələri, daha çox interkostal (qabırğalararası) və üçlü sinir boyunca lokallaşır; xarakterik xüsusiyyət səpgilərin birtərəfli olmasıdır. Əksər xəstələrdə səpgilər gövdə üzərində yerləşir. Dəri təzahürləri, adətən, gələcək səpgilərin yerində ümumi pozğunluq, atəş, yüngül qaşınma, nevroloji ağrılar ilə müşayiət olunur. Sonra çəhrayı ödemli ləkələr görünür, onların fonunda 3-4 gün ərzində eritematoz papül qrupları meydana gəlir, sürətlə şəffaf veziküllərə çevrilir; limfa düyünlərində artım və ağrının artması hiss olunur. 6-8 gündən sonra veziküllər quruyur, sarı-qəhvəyi qabıqlar əmələ gətirir, sonra isə cüzi piqmentasiya buraxaraq düşür. Səpgilər yox olduqdan sonra müalicəsi çətin olan ağrı (postherpetik nevroloji) qala bilər.

Görünən simptomlarda dəyişiklik

Gün 1	2-ci gün	5-ci gün	6-cı gün

Virus müxtəlif xəstəliklərə səbəb ola bilər:

• Oftalmik herpes zoster - üçlü sinirin oftalmik şöbəsi təsirlənir, bu da buynuz qişanın zədələnməsi riski və postherpetik nevroloji təhlükə ilə əlaqələndirilir.
• Ramsey-Hunt sindromu - mimik əzələlərin birtərəfli üz periferik iflici və xarici eşitmə kanalında və ya orofarenksdə səpgilərlə. Qulaq kanalında şiddətli ağrı, sistematik başgicəllənmə və eşitmə itkisi də mümkündür.
• Motor herpes zoster, səpgidən təsirlənən dermatomlarla eyni səviyyədə miotomların səpgilərini ehtiva edən əzələ zəifliyidir.

Bəzi xəstələrdə hemiplejiyə səbəb olan onurğa beyni (herpetik mielit) və ya beyin arteriyalarının selektiv şəkildə tutulması müşahidə olunur. Günlərlə davam edən yuxusuzluq problemi yaranır.

Ağırlaşmayan herpes zoster 3-4 həftə, nadir hallarda 10 gündən az davam edir. Ağrı bəzən bir neçə ay davam edir. Ancaq nadir hallarda, xəstəlik təkcə qısa deyil, həm də praktiki olaraq ağrısız da keçə bilər.

Limfogranulematoz və ya limfoma olan xəstələrdə kəmərləyici dəmrovun daha ağır keçməsi ən böyük risk altındadır, onların təxminən 40% -ində dərinin bütün səthinə yayılmış bir səpgi ola bilər. Yayılmış dəri təzahürləri olan insanların 5-10% -ində viral pnevmoniya, meningoensefalit, hepatit və digər ağırlaşmalar inkişaf edir.

• Abortiv - hiperemiya ocaqlarında papüllər görünür, qabarcıq səpgiləri əmələ gəlmir;
• Bubble (bullyous) - kənarları kəsikli böyük blisterlər şəklində səpgilər;
• Hemorragik - vesiküllər və blisterlər qanla dolur, qabıq bağlamaqla sağalır;
• Qanqrenoz (nekrotik) - çapıqlarda toxuma nekrozu ilə özünü göstərir. Çox vaxt yaşlılarda, mədə xorası və diabet olan xəstələrdə inkişaf edir.
• Yayılmış (ümumiləşdirilmiş) - hər iki tərəfdən bütün bədəndə lokallaşdırılmış vezikulyar təbiətli bir səpgi.

Bu xəstəliyin diaqnozu çətin deyil. Səhvlər yalnız xəstəliyin ilkin dövründə, intoksikasiya, atəş və kəskin ağrıların simptomları olduqda baş verə bilər. Bu hallarda səhvən angina pektorisi, plevrit, ağciyər infarktı, böyrək kolikası, kəskin appendisit və s. diaqnoz edilə bilər. Diaqnozun laboratoriya təsdiqi üçün mikroskopla və ya immunofluoresan metoddan istifadə etməklə virusun aşkarlanması və seroloji üsullardan istifadə edilir.

Virus bədəndə digər üsullarla da aşkar edilə bilər: birbaşa immunofluoressensiya, in situ hibridizasiya və PCR . PCR dəridə təzahür verməyən xəstəliyin formalarında, həmçinin visseral (daxili orqanlara zərər) hallarda tətbiq edilir. Səpgilərin olması halında, onların tərkibində olan mayenin öyrənilməsi üçün də PCR istifadə edilə bilər. Bəzi alimlərə görə müsbət PCR nəticəsi virusun yenidən aktivləşməsini sübut edir.

Kəmərləyici dəmrov hallarının çoxu müalicə edilmədən belə öz-özünə bitir.^[5] Bununla belə, effektiv müalicə mövcuddur, o, tez sağalmağa, ağrıları azaltmağa, ağırlaşmaların qarşısını almağa və ağırlaşmaların, ilk növbədə, postherpetik nevroloji ehtimalını azaltmağa yönəlmişdir.

Ağır olmayan hallar evdə müalicə olunur (ambulator). Gözlərə və beyinə ciddi ziyan vuran, yayılmış proses şübhəsi olan bütün insanlar üçün isə xəstəxanaya yerləşdirmə təyin olunur.

Asiklovir, valasiklovir və famsiklovir müalicə üçün istifadə olunur. Valasiklovir asiklovirin metabolik prekursorudur və qaraciyər fermentlərinin təsiri ilə ona tamamilə çevrilir. Asiklovir molekulu viral DNT-yə inteqrasiya etmək qabiliyyətinə malikdir, beləliklə, onun replikasiyasını və virus hissəciklərinin çoxalmasını dayandırır. Famsiklovir bədəndə pensiklovirə çevrilir və eyni şəkildə hərəkət edir.

Bu dərmanların effektivliyi və təhlükəsizliyi çoxsaylı tədqiqatlarla sübut edilmişdir.^{[6][7][8][9][10]} Terapiya xəstəliyin ilk günündən 72 saat ərzində başladıqda, ağrının şiddətini azaltmağa, xəstəliyin müddətini və postherpetik nevroloji ehtimalını azaltmağa qadirdir. Famsiklovir və valasiklovir asiklovirə nisbətən daha rahat bir sovrulmaya malikdir, lakin onlar daha az öyrənilmiş və bir neçə dəfə bahadır.

Ağrıların kəsilməsi bu xəstəliyin müalicəsində əsas məqamlardan biridir. Bu terapiya normal nəfəs almağa, hərəkət etməyə və psixoloji narahatlığı azaltmağa imkan verir. ABŞ-da ağrıları azaltmaq üçün oksikodon kimi narkotik analgetiklərdən istifadə olunur.^[11]

Kortikosteroid dərmanları iltihabı və qaşınmanı azaldır. Bəzi tədqiqatlar onların antiviral agentlərlə birlikdə xəstəliyin yüngül və orta ağır formalarının simptomlarını azaltmaq qabiliyyətini göstərmişdir.^{[12] [13] [14]}

Xəstəliyin yaranmasına qarşı Zostavax kimi tanınan canlı peyvənd təklif edilmişdir.

1. ↑ Disease Ontology (ing.). 2016.
2. ↑ Monarch Disease Ontology release 2018-06-29. 2018-06-29 2018.
3. ↑ ^{1 2} ВОЗ, 1998
4. ↑ Douglas Harper. "shingles (n.)" (ingilis). Online Etymology Dictionary. 2018. 2018-05-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-17.
5. ↑ "Опоясывающий лишай | #02-03/99 | «Лечащий врач» – профессиональное медицинское издание для врачей. Научные статьи". Журнал «Лечащий врач». İstifadə tarixi: 2023-02-13.^{[ölü keçid]}
6. ↑ Dworkin RH, Johnson RW, Breuer J, Gnann JW, Levin MJ, Backonja M, Betts RF, Gershon AA, Haanpaa ML, McKendrick MW, Nurmikko TJ, Oaklander AL, Oxman MN, Pavan-Langston D, Petersen KL, Rowbotham MC, Schmader KE, Stacey BR, Tyring SK, van Wijck AJ, Wallace MS, Wassilew SW, Whitley RJ. Recommendations for the management of herpes zoster // Clinical Infectious Diseases . 44 Suppl 1 (ingilis). 2007. doi:10.1086/510206. ISSN 1537-6591. PMID 17143845.
7. ↑ Huff JC, Bean B, Balfour HH Jr, Laskin OL, Connor JD, Corey L, Bryson YJ, McGuirt P. Therapy of herpes zoster with oral acyclovir // The American Journal of Medicine . 85 (2A) (ingilis). 1988. ISSN 0002-9343. PMID 3044099.
8. ↑ Famciclovir, a new oral antiherpes drug: results of the first controlled clinical study demonstrating its efficacy and safety in the treatment of uncomplicated herpes zoster in immunocompetent patients // International Journal of Antimicrobial Agents . 4 (4) (ingilis). 1994. ISSN 0924-8579. PMID 18611615.
9. ↑ Tyring S, Barbarash RA, Nahlik JE, Cunningham A, Marley J, Heng M, Jones T, Rea T, Boon R, Saltzman R. Famciclovir for the treatment of acute herpes zoster: effects on acute disease and postherpetic neuralgia. A randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Collaborative Famciclovir Herpes Zoster Study Group // Annals of Internal Medicine . 123 (2) (ingilis). 1995. ISSN 0003-4819. PMID 7778840.
10. ↑ Beutner KR, Friedman DJ, Forszpaniak C, Andersen PL, Wood MJ. Valaciclovir compared with acyclovir for improved therapy for herpes zoster in immunocompetent adults // Antimicrob Agents Chemother . 39 (7) (ingilis). 1995. ISSN 0066-4804. PMID 7492102.
11. ↑ Dworkin RH, Barbano RL, Tyring SK, Betts RF, McDermott MP, Pennella-Vaughan J, Bennett GJ, Berber E, Gnann JW, Irvine C, Kamp C, Kieburtz K, Max MB, Schmader KE. A randomized, placebo-controlled trial of oxycodone and of gabapentin for acute pain in herpes zoster // Pain . 142 (3) (ingilis). 2009. doi:10.1016/j.pain.2008.12.022. ISSN 1872-6623. PMID 19195785.
12. ↑ Whitley RJ, Weiss H, Gnann JW Jr, Tyring S, Mertz GJ, Pappas PG, Schleupner CJ, Hayden F, Wolf J, Soong SJ. Acyclovir with and without prednisone for the treatment of herpes zoster. A randomized, placebo-controlled trial. The National Institute of Allergy and Infectious Diseases Collaborative Antiviral Study Group // Annals of Internal Medicine . 125 (5) (ingilis). — 1996. sentyabr. ISSN 0003-4819. PMID 8702088.
13. ↑ Wood MJ, Johnson RW, McKendrick MW, Taylor J, Mandal BK, Crooks J. A randomized trial of acyclovir for 7 days or 21 days with and without prednisolone for treatment of acute herpes zoster // The New England Journal of Medicine . 330 (13) (ingilis). 1994. ISSN 0028-4793. PMID 8114860.
14. ↑ van Wijck AJ, Opstelten W, Moons KG, van Essen GA, Stolker RJ, Kalkman CJ, Verheij TJ. The PINE study of epidural steroids and local anaesthetics to prevent postherpetic neuralgia: a randomised controlled trial // Lancet . 367 (9506) (ingilis). 2006. ISSN 1474-547X. PMID 16427490.