Kayra Xan
Kayra xan - Türk migologiyasında yaradıcı və baş Tanrı. Kayır Xan (Kayır Han) da deyilir. Tanrıların ən böyüyü və ən qabaqda gələnidir. Hər şeyin yaradıcısıdır. Mütləq üstünlüyü vardır. Göyün 17. qatında oturar. Digər tanrıları da o yaratmışdır. Bu mənada digər tanrıların özüylə müqayisədə, əmrlərini yerinə yetirən və ya verdiyi vəzifələri təkrarlayan bir mələk mövqeyində olduğu yanaşması fikri səhv olmayacaq. Ancaq İslamdan əvvəlki türk mədəniyyətində mələk və ya bənzəri bir anlayış iştirak etməz. Bu nəticəyə yalnız müqayisə edilərək çatıla bilər. Kainatın taleyini təyin edər. Yaxşılıq istiqaməti ağırlıq təşkil edər. Yer üzünü yaratdıqdan sonra doqquz budaqlı bir ağac (şam və ya qayın) tikmişdir. Bu ağac yerlə göyü bir-birinə bağlayan həyat ağacı "Uluğ Kayın" dır. İnsanların atası olan doqquz adam bu ağacın budaqlarından törəmiş və doqquz boy (doqquz irq) bu kəslərin soyundan ortaya çıxmışdır. Ülgən, Mergen və Qızağan adlı üç oğlu vardır. Ülgən, yaxşılıq və bağışlayıcılığını yəni mərhəmətini; Qızağan, intiqamını və cəzasını yəni hirsini; Mergen isə müdriklik və hikmətini yəni suverenliyini təmsil edirlər. Görkəmli bir varlığa malikdir. Konkret növ çox təsviredilməmiş ancaq mücərrəd istiqaməti üzərində daha çox dayanılmışdır. Ana və Ata olaraq müəyyən qaynaqlar mövcuddur. İnsan formalı olaraq çox çox təsvir edilməz. Kışı yer üzündə yazı səmada keçirir. Dəyişik rənglərdə ildırım çaktırır. Onun yıldırımına çarpılan adam şaman olar. Bəzi qərbli qaynaqlarda Kuara (Kuğara) olaraq keçər. Bu təqdirdə Urartulardaki Kuera ilə əlaqəli görünməkdədir. Bulqarlardan da bu adla rast gəlinir. Kuğara (Koğara)nın Kayra Xan ilə fərqli Tanrılar olduğunu qarşıya qoyan görüşlər də vardır. Qara Xan ilə qarışdırılmamalıdır. Kayra Xan ilə Qara Xan eyni adam olaraq nitelense də bu vəziyyət sesbilimsel amma məşhur bir yanlışlıqdır. Çünki qara sözü içərisində daha çox mənfi mənalar saxlayar. Qara xan fərqli bir mifoloji şəxsiyyətdir (Oğuz xanın atasıdır).
| Kayra xan | |
|---|---|
| Mifologiya | Türk mifologiyası |
| Türk mifologiyası |
|---|
 |
|
İnanc sistemi |
|
Dastan və qəhramanlar |
 Kateqoriya: Türk mifologiyası |
Etimologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]
(Kay) kökündən törəmişdir. Lütf, ehsan deməkdir. Kayırma ,kayramak isə qorumaq himayə etmək, lütf etmək deməkdir. Monqol Xeyirə sözü məhəbbət mənasını verər.
Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0) (türk.)
- Türk Mitolojisi Sözlüğü, Pınar Karaca Arxivləşdirilib 2012-11-30 at the Wayback Machine (Kayrakan) (türk.)
Mifologiya ilə əlaqədar olan bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.