Kraysler binası

Kraysler Binası (ing. Chrysler Building) — Nyu-York şəhərində yerləşən, Art-Deko tərzində göydələn. Manhettenın şərq tərəfindəki Turtle Bay bölgəsində yerləşən bina, 42-ci prospekt ilə Leksinqton prospektinin kəsişdiyi nöqtədədir. 319 metr yüksəkliyində olan göydələn,[4][5] açılışından 11 ay sonra tamamlanan Empayr Steyt Bildinq onu keçənə qədər, dünyanın ən yüksək binası ünvanına sahib idi. 1973-cü ildə Dünya Ticarət Mərkəzinin inşası ilə Nyu-Yorkdakı üçüncü ən yüksək bina olan Chrysler Binası, 11 sentyabr hücumları zamanı Dünya Ticarət Mərkəzinin dağılmasından sonra yenidən şəhərdəki ikinci ən yüksək bina oldu. 2007-ci ilin dekabr ayında Bank of America binasının hündürlüyü əlavə edilmiş antenası ilə 365.8 metr olduqdan sonra, Kraysler yenidən şəhərin üçüncü ən hündür binası oldu. 2007-ci ildə açılan New York Times Binası isə Kraysler Binası ilə eyni hündürlüyə malikdir.[6]

Kraysler Binası
Chrysler Building
Loqonun şəkli
Xəritə
Ümumi məlumatlar
Status Son daşı qoyuldu
Memarlıq üslubu Ar-deko[2]
Ünvan 405 Leksinqton prospekti, Manhetten, Nyu-York 10174
Ölkə ABŞ
Şəhər Nyu-York
Koordinatlar 40°45′05″ şm. e. 73°58′32″ q. u.HGYO
Hündürlük (dəniz səv.) 319
Hazırkı icarədarlar Abu Dabi İnvestisiya Şurası (90 %) Tişman Speyer (10%)
Şərəfinə adlandırılıb Volter Kraysler
Təməlatma 19 sentyabr 1928
Tikintisinin başlaması 1920
Tamamlanıb 1930
Açılma 30 may 1931
Hündürlük
Hündürlük 319 m
Memarlıq Ar-deko
Dam örtüyü 282.0 m
Üst mərtəbə 274.0 m
Texniki detallar
Material kərpic[3], şüşə, qranit, Əhəng daşı, polad[2]
Mərtəbə sayı 77 [1]
Lift/qaldırıcılar 32
Dizayn və konstruksiya
Memar Vil Alen
Veb-sayt
chryslerbuilding.com
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Art-Deko memarlıq sahəsində klassikləşmiş nümunələrdən biri olaraq göstərilən Kraysler Binası, bir çox müasir memar tərəfindən Nyu-Yorkdakı ən gözəl bina hesab olunur. 2007-ci ildə Amerikanın AİA tərəfindən nəşr olunan "Ən sevimli memarlıq siyahıları" adlı siyahıda doqquzuncu yeri tutdu.[7] Bu göydələnin bir hissəsi 1930-cu ildən 1950-ci illərin ortalarına qədər Kraysler şirkətinin ofisləri olaraq istifadə olunsa da, şirkətin binanın tikilməsində heç bir rolu olmayıb. Volter P. Kraysler bütün tikinti xərclərini şəxsən ödəmiş və bu binanı uşaqlarına vəsiyyət eləməyi planlaşdırmışdı.[8]

Tarixçə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
1932-ci ildə Kraysler Binası
Empayr Steyt Bildinqdən binanın görünüşü 2005

Kraysler Binası Volter P. Kraysler üçün memar Uilyam Van Alen tərəfindən dizayn edilmişdir.[8] Göydələnin inşasına 19 sentyabr 1928-ci ildə başlayanda, Nyu-Yorkda dünyanın ən yüksək göydələninin inşası üçün çox gərgin bir rəqabət var idi.[9][10] Bu səbəbdən binanın inşası olduqca tez (həftədə orta hesabla dörd mərtəbə) baş versə də, tikinti zamanı heç bir tikinti işçisi həlak olmadı.[11]

Dizayn

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Nyu-Yokr şəhərindəki göydələnlərin yüksəkliklərinin müqayisəsi

Van Alenin bu göydələn üçün hazırladığı orijinal dizayn bəzənmiş şüşədən zirvə ilə quruluşun sonlandırılması nəzərdə tutulmuşdu. Bu orijinal dizaynın döşəməsindəki pəncərələr, günümüzdəkilərin üç qatı yüksəkliyində idi və üzərindən on iki mərtəbəli küncləri şüşə qablı bir qüllənin yüksəlməsi əsas məqsəd idi. Beləliklə qüllənin, fiziki və vizual olaraq sanki havada uçacaq qədər yüngül olduğu təəssüratı verilmək istənirdi.[8] Orijinal göydələnin 246 metr yüksəkliyə çatması nəzərdə tutulurdu.[12] Ancaq Uilyam H. Reynolds, layihənin çox müasir və bahalı olduğunu düşünərək Van Alenin orijinal planını təsdiqləmədi.[13] Dizaynın və layihənin kirayə müqaviləsinin Ulater P. Krayslerə satılmasından sonra Ualterin istəyi əsasında Van Alen layihəni təkrar nəzərdən keçirdi və bir neçə mərtəbə daha əlavə edib, göydələnin 282 metrə yüksəlməsinə razılaşıldı. Volter Kraysler, Chrysler Şirkətinin baş meneceri olduğundan, binadakı bir çox memarlıq detalları Chrysler-in avtomobil məhsullarından ilhamlanmışdır. Plimut kapotu kimi memarlıq bəzəkləri 1920-ci illərdə dəbdə olan maşın növlərinə nümunədir.

İnşaat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Göydələnin inşasına 19 Sentyabr 1928 günü başlandı. İnşaat şirkəti, podratçı şirkətlər, mühəndislər, memarlar və İnşaatla əlaqəli əşyalar üzrə mütəxəssisləri bir araya gətirən İnşaat qrupu yaradıldı. Kraysler binasının tikintisinin tamamlanmasına yaxın zamanda, rəqib bir layihə olan və H. Krayq Severans tərəfindən hazırlanmış 40 Voll Strit ilə eyni yüksəkliyə çatdı. Bundan sonra, H. Kreyq Severans, layihənin yüksəkliyini artıraraq dünyanın ən yüksək bina adını qazandıqlarını açıqladı.[9] Bunun qarşılıq olaraq, Uilyiam Van Alen 56.3 metr hündürlüyündə bir antenin binaya bağlanması üçün icazə aldı və antenlər 4 hissə şəklində tikinti sahəsinə gətirildi. 23 oktyabr 1929-cu ildə, antenanın aşağı hissəsi kran ilə binanın yuxarı hissəsinə qaldırıldı; sonra 66-cı mərtəbəyə. Qalan anten hissələri də kranla çıxarıldı və bütün hissələr cəmi 90 dəqiqə ərzində bir-birinə yığıldı.

İnşaatın tamamlanması

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əlavə edilmiş anten ilə Kraysler Binası, 28 May 1930-cu ildə tikinti başa çatdıqdan sonra 40 Vol Strit Binasını keçərək dünyanın ən uzun binası adına layiq görüldü. Eyfel qülləsi, eyni zamanda dünyanın ən strukturlu binası titulunu qorudu. Göydələnin inşası başa çatsa da, dizayner Van Alen, aralarında yaranan mübahisələrə görə memarlıq xidmətləri üçün almalı olduğu pulun qalan hissəsini sahibi Volter Krayslerdən ala bilmədi.[8] Göydələnin açılmasından bir il qədər sonra, 27 May 1931 tarixində, Empayr Steyt Bildinq tamamlandığında yüksəklik rekordunu Kraysler binasının əlindən aldı, lakin, Kraysler binası hələ də dünyanın ən yüksək polad daşıyıcı sistemə sahib kərpic binasıdır.[14] (Daşıyıcı sistemi polad olmayan dünyanın ən yüksək kərpic binası isə inşasına 1389-cu il-ci ildə başlanan, Almaniyanın Landshut şəhərində yerləşən Əziz Martinin Kilsəsidir.) [15][16]

Mülkiyyət

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Göydələnin şərq hissəsinin döşəmə divarı Manhetten prospektinin əksinə meylli olaraq dayanıb və 1811-ci il Komissiyalar Planına uyğun olaraq yerləşmişdir. Kraysler Binasınınnın olduğu ərazi, xüsusi məktəb olan Cooper Union-a bağışlanmıştı.[17] Əvvəlcə Uilyam H. Reynolds tərəfindən icarəyə verilsə də, bu iş adamının kapitalı bir araya gətirə bilmədiyinə görə torpağın istifadə hüququ 1928-ci ildə Volter Krayslerə verildi.[18] Təxminlərin əksinə olaraq Kraysler şirkəti heç vaxt bu binanın inşasında və ya idarə edilməsində maraqlı olmamışdır; bu layihə Volter P. Krayslerin uşaqları üçün bir investisiya olmuşdur.[8] Vaxt keçdikcə bina sahibləri dəfələrlə dəyişdi. Kraysler ailəsi binanı 1947-ci ildə satdılar. 1950-ci illərdə Chrysler Şirkətinin ofisləri boş qaldıqdan sonra, 1957-ci ildə əmlak agentləri Sol Goldman və Aleks Dilorenzo tərəfindən alındı və sonradan Massaçusets sığorta şirkətinə verildi.[19] Binanın giriş foyesi 1978-1979-cu illər arasında təmir edilmişdir.[20] 1998-ci ildə Leksinqton prospektinin küncündə yerləşən bu bina, Tişman Speyer və Travelers tərəfindən 220 milyon dollarlıq bank konsorsiumu və Cek Kent Kukun mülklərinin dəyəri ilə alındı. Cooper Birliyi ilə razılığı ilə Tişman Speyer bu torpaqla bağlı 150 illik müqavilə imzaladı.[21]

2001-ci ildə binanın səhmlərinin 75% -ni Atlantada yerləşən, Almaniyanın investisiya fondu olan TMW tərəfindən 300 milyon dollara alınıb.[22] 11 iyun 2008-ci ildə, Abu Dabi İnvestisiya Şurası TMW-in 75%, Tişman Speyer-in 15% payı və binanın yanındakı Trilons-un bir hissəsini almaq üçün 800 milyon dollar təklif etdiyini elan etdi. 9 iyul 2008-ci ildə bu razılaşmanın tamamlandığı və Abu Dabi İnvestisiya Şurasının bina fondunun 90% -ə sahib olduğu açıqlandı.[23]

Memarlığı

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Zirvədəki Art-deko bəzəklər

Kraysler Binası Ar-deko memarlığının ən vacib nümunələrindən biri hesab olunur. Əvvəllər sınaqdan keçirilməmiş bir metoddan istifadə edərək, dövrün Chrysler avtomobillərindən bəziləri bəzək elementləri xarici bəzək üçün istifadə olunurdu. 61-ci mərtəbənin künclərindəki qartallar 1929-cu ildə istehsal olunan Chrysler avtomobilinin mühərrik örtüyündən ilhamlandı; 31-ci mərtəbədəki künc bəzəkləri 1929-cu ildə istehsal olunan Chrysler radiator örtüklərinin nüsxələridir.[24] Binanın struktur sistemi polad, xarici örtük metaldır; İnteryer kərpic divarları ilə ayrılır. Binanın fasadında 3862 pəncərə var. Otis tərəfindən hazırlanmış və quraşdırılmış 8 lift binaya xidmət edir. Kraysler Binası 1976-cı ildə ABŞ Daxili İşlər Katibi tərəfindən Milli Tarixi Abidə elan edildi.[25][26]

Zirvənin bəzənməsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kraysler Binasının ən vacib memarlıq xüsusiyyətlərindən biri art deco üslubunda hazırlanmış terras zirvəsidir. Aşınmış və perçinlənmiş paslanmayan polad örtüklərlə örtülmüş bu terras zirvəsi güclü günəş işığı əks etdirən üçbucaqlı tağlı pəncərələrdən ibarətdir.[27] Bu pəncərələr zirvədən aşağı doğru pillələrlə endikcə daha da kiçilərək davam eləyir. Zirvədəki bütün metal örtüklər Almaniyanın Krupp şirkəti tərəfindən istehsal olunan, "Nirosta" adı ilə satılan poladdan ibarətdir və əsl adı "Enduro KA-2" dir.[28][29]

Zirvənin istifadəyə verilməsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kraysler Binası ilk dəfə açıldıqda, 71-ci mərtəbədə ictimai müşahidə göyərtəsi də var idi; lakin bu bölmə 1945-ci ildən bəri ictimaiyyət üçün bağlandı. Bu günə qədər 71-ci mərtəbə istifadə edilən ən yüksək mərtəbə kimi xidmət edir.[30] 71-ci mərtəbənin üstündəki mərtəbələr əsasən xarici görünüş üçün qurulduğundan, bu məkanlarda yalnız antenaya aparan pilləkənlər yerləşir. Son dərəcə kiçik sahəyə və alçaq tavana sahib olmaları səbəbiylə bu mərtəbələr yalnız radio yayımı ilə digər mexaniki və elektrik avadanlıqları üçün istifadə edilməkdədir. WCBS-TV televiziya kanalı; 1940-cı illərdə Kraysler Binasının yuxarısından, daha sonra isə Empayr Steyt Bildinqin yuxarı hissəsindən yayımlanmağa başladı. Çox uzun illər WPAT-FM və WTFM (indi WKTU) adlı radio kanalları da Kraysler Binasını istifadə etmişdi. Bu gün Kraysler Binasının üstündə heç bir yayımçı yoxdur.

Binanın işıqlandırılması

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Antendə və göydələnin üst hissəsindəki bəzəklərdə iki fərqli işıqlandırma sistemi mövcuddur. ilki; bunlar binanın polad sisteminə quraşdırılmış V formalı işıqlardır. İkinci qrup proyektor işıqları isə binanın üzərini işıqlandırır. Bu şəkildə xüsusi tədbirlər üçün binanın yuxarı hissəsində fərqli rəngli işıqlandırma həyata keçirilə bilər. Sonradan əlavə olunan bu işıqlandırma sistemi, elektrik Çarlz Londner və qrupu tərəfindən quraşdırılmışdır.

Şəkillər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Chrysler Binası və Calyon Binasının yan-yana görüntüsü
    Chrysler Binası və Calyon Binasının yan-yana görüntüsü
  • Şimal fasadındakı üçbucaqlı pəncərələrdən görünüş
    Şimal fasadındakı üçbucaqlı pəncərələrdən görünüş
  • Taxta örtülü liftin daxili görünüşü
    Taxta örtülü liftin daxili görünüşü
  • Binanın gecə işıqlandırılmış halı
    Binanın gecə işıqlandırılmış halı
  • Binanın zirvəsi
    Binanın zirvəsi
  • Bina göy üzünə yüksələrkən
    Bina göy üzünə yüksələrkən
  • Empayr Steyt Bildinqdan görünüm
    Empayr Steyt Bildinqdan görünüm
  • Empayr Steyt Binasının tikintisində işləyən bir işçi. Arxa planda Kraysler binası.
    Empayr Steyt Binasının tikintisində işləyən bir işçi. Arxa planda Kraysler binası.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Erix Peter Naş və Norman Makgrat. Manhetten göydələnləri. Princeton Architectural Press. 68. ISBN 978-1-56898-181-9.
  2. ↑ 1 2 Mallett D. Chrysler Building (ing.). // Octane 2015. Iss. 146. P. 194. ISSN 1740-0023
  3. ↑ https://www.emporis.com/buildings/114867/chrysler-building-new-york-city-ny-usa.
  4. ↑ "Xəritə" (ing. ). Turtle Bay Association. 24 May 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 noyabr 2019.
  5. ↑ "Göydələn" (ing. ). skyscraperpage.com. 2015-03-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 noyabr 2019.
  6. ↑ "Ən yüksək binalar siyahısı" (ing. ). emporis.com. 2011-06-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 noyabr 2019.
  7. ↑ "Amerikanın Sevimli Memarlıq siyahısı" (ing. ). FavoriteArchitecture.org. 2013-12-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 noyabr 2019.
  8. ↑ 1 2 3 4 5 "İki kişinin xəyalları Nyu-Yorkun səma xəttini necə dəyişdi/How two men's dreams changed the skyline of New York" (ing. ). jayebee.com. 2015-02-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 noyabr 2019.
  9. ↑ 1 2 "Trump binası" (ing. ). emporis.com. 2011-08-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 noyabr 2019.
  10. ↑ "Manhetten şirkəti" (ing. ). skyscraper.org. 15 May 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 noyabr 2019.
  11. ↑ "Kraysler, binasında ölümcül bir xəsarət olmadığını bildirdi./LAUDS SAFETY RECORD.; Chrysler Reports No Fatal Injury on His Building" (ing. ). The New York Times. 19 yanvar 1930. 2019-11-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 noyabr 2019.
  12. ↑ "Kraysler binası/Chrysler Building" (ing. ). nyc-architecture.com. 5 May 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 noyabr 2019.
  13. ↑ [www.emporis.com/en/wm/bu/?id=114867 "Chrysler Building"] (#bad_url) (ing. ). Emporis.com. 29 sentyabr 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 noyabr 2019.
  14. ↑ Patrick Beckers. "Kraysler Binası( Nyu-York)" (ing. ). Emporis.com. 2012-11-20 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 noyabr 2019.
  15. ↑ "Kərpic Tarixi/Brick History" (ing. ). bricks.ie. 2011-02-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 noyabr 2019.
  16. ↑ [www.landshut.de:80/en/thema/tourism/st-martins-church.htm "Müqəddəs Martin Kilsəsi"] (#bad_url) (ing. ). landshut.de. 14 avqust 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 noyabr 2019.
  17. ↑ [www.cooper.edu/cubuilds/news_20040818.html "Cooper Birliyi və Kraysler Binası"] (#bad_url) (ing. ). cooper.edu. 27 sentyabr 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 noyabr 2019.
  18. ↑ "Cooper Birliyi və Kraysler Binası" (ing. ). nytimes.com. 13 fevral 2008. 2015-11-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 noyabr 2019.
  19. ↑ "Köhnə klassikə yeni sahib" (ing. ). nytimes.com. 27 may 1997. 27 May 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 noyabr 2019.
  20. ↑ [www.signonsandiego.com:80/uniontrib/20050619/news_mz1h19chrysl.html "Qalıcı başlıq bəzəyi"] (#bad_url) (ing. ). signonsandiego.com. 19 may 2009 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 noyabr 2019.
  21. ↑ Bart Barnes. "Vaşinqton abidəsi" (ing. ). washingtonpost.com. 7 aprel 1997. 2015-12-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 noyabr 2019.
  22. ↑ Çarlz Bagli. "Alman şirkəti göydələndən pay alır" (ing. ). nytimes.com. 5 mart 2001. 2007-11-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 noyabr 2019.
  23. ↑ Çarlz Bagli. "Abu Dabi Kraysler binasından 90% pay alır" (ing. ). 10 iyul 2008. 2019-05-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 noyabr 2019.
  24. ↑ "1920-ci ildə Chrysler Radiator Qapısı, Kraysler Binasında istifadə edildi" (ing. ). 17 May 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 noyabr 2019.
  25. ↑ "1920-ci ildə Chrysler Radiator Qapısı, Kraysler Binasında istifadə edildi" (ing. ). 2015-02-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 dekabr 1976.
  26. ↑ "National Register of Historic Places Inventory-Nomination: Chrysler Buildingi" (PDF) (ing. ). 2012-10-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 noyabr 2019.
  27. ↑ Kartey Horsley. [www.thecityreview.com/chryslerb.html "THE CHRYSLER BUILDING/THE KENT BUILDING"] (#bad_url) (ing. ). 16 mart 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 noyabr 2019.
  28. ↑ Klodiya Peyerpot. "Gümüşü spiral" (ing. ). The New Yorker. 18 noyabr 2002. 2014-07-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 noyabr 2019.
  29. ↑ "Paslanmayan çeliklərlə əlaqəli ticarət adları" (ing. ). bssa.org.uk. 2015-10-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 noyabr 2019.
  30. ↑ David Michaelis. "Inside the Needle: The Chrysler Building Gets Lit" (ing. ). mrbellersneighborhood.com. 19 May 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 noyabr 2019.