Ləzgi Əhməd

Ləzgi Əhməd — XVIII əsr ləzgi əsilli Azərbaycan şairi. Şair Səfəvilər Dövlətinin Şirvan bəylərbəyliyinə aid Quruş kəndində anadan olub.

Ləzgi Əhməd
Doğum yeri	Quruş, Şirvan bəylərbəyliyi, Səfəvilər Dövləti
Vəfat tarixi	XVIII əsr
Vətəndaşlığı	Səfəvilər Dövləti Əfşar imperiyası
Milliyyəti	ləzgi
Fəaliyyəti	şair
Əsərlərinin dili	Azərbaycan dili, Ləzgi dili

Ləzgi Əhmədin poeziyası çoxşaxəlidir. Onun "Nəmümkündür" şeiri aşıq poeziyasına aiddir. Orada lirik qəhrəman sevgilinin onun yanına getməməsindən və onunla uzun müddət danışmaq mümkün olmadığından şikayətlənir. Ancaq nə sevgilinin yoxluğu, nə də soyuqluğu onu ümidsizliyə, kədərə sövq etmir. Əsər lirik qəhrəmanın ona qarşı ironik, oynaq münasibətindən ibarətdir:^[1][2]

Bir tərlana tor qurmuşam,

Tora gəlmir, nəmümkündür.
Bərəsində mən durmuşam,
Bura gəlmir, nəmümkündür.

Köksünü bənzətdim qara,
Məmələri xırda nara,
Bir sözüm var nazlı yara,
Demək olmur, nəmümkündür.

Əhməd deyər: zalım qızı,
Gah ağ geyir gah qırmızı.
Dünən deyəcəyi sözü
Bir gün demir, nəmümkündür?!

Oynaq ahəng onun ləzgi dilində olan "Xalad ruş vəz vüç xel ava?" şeiri üçün də xarakterikdir. ("Əmioğlu, niyə əsəbisən?"). Burada da lirik qəhrəmanın sevgilisi ilə münasibəti diqqət mərkəzindədir. Amma yuxarıdakı şeirdən fərqli olaraq onda sosial motivlər görünür. Lirik qəhrəman, sevgilisinə istinad edərək, atasının onu sevməyənlərə pul qarşılığında sata biləcəyi barədə xəbərdarlıq edir. Ləzgi Əhməd klassik üslubda da əsərlər yaradıb. Bunlara onun lirika ilə yazdığı "Oldu" poeması daxildir. Şeir ənənəvi olaraq bir-birinə zidd olan iki misra ilə səciyyələnir. Bir misra lirik qəhrəmanın məhəbbət hissləri, digəri isə sevgili obrazı əsasında inkişaf edir. Sevgilisini təsvir etmək üçün şair müqayisələrdən istifadə edir: "yeni ay", "parlayan şam", "gözəllik", "sübh şəfəqi", "güzgü kimi gözəllik", "çiçəkli üz", "padşahlar kraliçası". Lirik qəhrəmanın daxili aləmi bədii vasitələrin köməyi ilə açılır: "ürək hədiyyə oldu", "dincəlməz güvə kimi", "qəmli eşq ağlayan dağdır", "ləzgi bülbülü necə ayıb oldu?":^[1][2]

Xəta gələn yerdə bizə ram oldu,
Nə yaman yerdə gün axşam oldu,
Ol zaman kim sənə elam oldu,
Tar zülfün kimi əyyam oldu,
Gəli-dil ehdi-sərəncam oldu.

Aşiqəm daneyi-xalım görübən,
Tuti lal oldu məkamın görübən,
Mah məhv oldu hilalın görübən,
Pərtovi-şamı-camalım görübən,
Məni-pərvanə biaram oldu.

Nə rəvadır sənə, ey ruhi-rəvan,
Möhnəti-eşqin olub kühi-giryan,
Məni xalq içrə qılıb tənə sinan,
Güzəranım mənim, ey afəti-can,
Cam eşqində sənin cam oldu.

Ey mənim canım alan nuri-səbah,
Ey camalı olan ayinə-küma,
Tacidarına əmirül üzəma,
Kəkilin hər teli səyyadi-qəzah,
Xütən ağlarına dam oldu.

Ey pahri zümrəsinin sərdarı,
Yetdi İsaya ləbin əsrarı,
Məni Sənan eyləmə zünnarı,
Sevdi sən kimi güli-rüxsarı,
Ləzgi bülbül kimi bədnan oldu.

Ləzgi Əhməd sevgilini təsvir edən vasitələrə münasibətdə seçilmiş lirik qəhrəmanın vəziyyətini açan bədii vasitələrdən istifadə edir. Bəzən iki əks məna əldə edən eyni fiqur iki sətirə də aiddir:məsələn, sevgili üçün şam parlaq həyatın, saflığın, aşiq üçün isə narahat, yoxa çıxan həyatın simvoludur; sevgili üçün səhər şəfəqi təravət, gözəllik, lirik qəhrəman üçün isə sona çatan həyatın simvoludur.^[1][2] Aşıq Xəstə Qasım Dərbəndə səfər edərkən ləzgi Əhmədlə tanış olur. Şairlər arasında rəqabət hər iki tərəfin "deyişmə" yarışından məlumdur. Bu yarış "Dədə Qasımın Ləzgi Əhmədlə yarışması" adı altında dastan kimi məşhurdur:^[1][2][3]

Ləzgi Əhməd:
Səndən xəbər alım, ay Dədə Qasım,
O nədir ki, bu dünyanı gəzər hey?
Nə kağızdır, mürəkkəbsiz yazılar?
Nə qələmdir, bu dəftəri yazar hey?

Xəstə Qasım:
Al, cavabın deyim, ay Ləzgi Əhməd,
Aydır, gündür, bu dünyanı gəzər hey!
Könül kağız, mürəkkəbsiz yazılar,
Dil qələmdir, bu dəftəri yazar hey!

Ləzgi Əhməd:
O nədir ki, silinməzdir qarası?
O nədir ki, heç tapılmaz çarası?
Nə qədərdi yerlə göyün arası?
Ləzgi Əhməd bu dəftəri yazar, hey!

Xəstə Qasım:
O ürəkdir, silinməzdir qarası,
O ömürdür, heç tapılmaz çarası,
Yüz doxsan min ildir, yerlə göyün arası,
Xəstə Qasım, o dəftəri pozar hey!

• С. А. Бедирханов. Азербайджаноязычная лезгинская поэзия ХVIII-ХIХ веков. Махачкала. 1999.
• С. А. Бедирханов. Азербайджаноязычная поэзия народов Южного Дагестана (XVII-XVIII вв.). Махачкала. Ф. М. Ибрагимова. 2007.