Maqomed Qadayev
Maqomed Salah Qadayev (çeç. Мохьмад-Салахь Гадаев;6 dekabr 1909 – 24 dekabr 1972) — Çeçen şairi, yazıçı, dramaturq və alimi.
| Maqomed Qadayev | |
|---|---|
 | |
| Doğum tarixi | 6 dekabr 1909 |
| Vəfat tarixi | 24 dekabr 1972 (63 yaşında) |
| Fəaliyyəti | şair, yazıçı, alim, dramaturq |
| Fəaliyyət illəri | 1930–1972 |
| Əsərlərinin dili | Çeçen dili, rus dili |
Həyatı
[redaktə | mənbəni redaktə et]Maqomed-Salah Qadayev 1909-cu il dekabrın 6-da Çərçi-İrzə kəndində anadan olub. 1924-cü ildə ailəsi Aşağı Gerzel kəndinə köçüb və burada o, kənd ibtidai məktəbinin dörd sinifini bitirmişdir. 1928-ci ildə Rostov-na-Donuda fəhlə fakültəsinə daxil olub, burada ədəbi və elmi fəaliyyətə başlayıb. Maqomed Salah Qadayev həmçinin Rayon İcraiyyə Komitəsinin aparatında işləyir.
Lakin artıq 1930-cu illərdə o, Çeçenistana qayıdıb və Çeçen-İnquş Elmi-Tədqiqat Tarix, Dil və Ədəbiyyat İnstitutunda elmi işçi kimi çalışıb, burada folklor və kosmoloji tədqiqatlar aparır. Mixail Lermontov, Lev Tolstoy, Aleksandr Puşkin, Nikolay Nekrasov və Taras Şevçenkonun əsərlərinin çeçen dilinə tərcüməsi ilə məşğul olur. Bu zaman onun "İki adam" və "Gecə atlısı" romanları, "Gəlin", "Gürcü" və "Vəhşilik" hekayələri, "Xəzman", "Dostlar" hekayələri və s çap olunur. Maqomed-Salah Qadayev 1940-cı ildə "Poeziya" adlı şeirlər toplusunu da nəşr etdirir.
1938-ci ildə onun oğlu Ruslan dünyaya gəlir.
1942-ci ildə Maqomed Salah Qadayev dilçi-pedaqoq Siracəddin Elmurzayevlə birgə orta məktəb üçün "Ana dilində ədəbiyyat" antologiyasını tərtib etmişdir.
1942-ci ildə Maqomed Salax anti-sovet təşviqatında və Milli Trotskist təşkilatında iştirak etməkdə günahlandırıldı və 15 il düşərgələrdə məhkum edildi. Düşərgədə "Çeçen dilinin orfoqrafiya problemi haqqında" əsər yazır və bu əsəri Çeçen-İnquş Elmi-Tədqiqat Dil və Ədəbiyyat İnstitutuna göndərir. Bu əsərdə Qadayev mətnin qavranılmasını və mənimsənilməsini asanlaşdıran orfoqrafiya və morfologiyanın yenidən işlənmiş variantını təklif edir.[1]
1947-ci ildə həkimlər onda mədə xorası aşkar etdilər. Daha sonra, 1952-ci ildə Qadayevə mədə xərçəngi diaqnozu qoyuldu.
1957-ci ildə sərbəst buraxıldı. Qadayev 1944-cü ildə deportasiya olunmuş ailəsinin yaşadığı Qırğızıstana gedir və onlarla birlikdə Çeçenistana qayıdır. Maqomed Salah üçüncü sinif şagirdləri üçün çeçen dili dərsliyi və bir neçə şeir toplusu tərtib edir. Respublika qəzetində "Gecə atlısı" poemasını dərc etdirir. "Çeçen dilinin orfoqrafiya lüğəti"ni tərtib etmişdir (nəşr olunmamışdır).[2]
1957-ci ildə çeçen xalqını təhqir edən yazıçının qətlinə görə yenidən həbs olunur. Amma edam 25 il həbs cəzası ilə əvəz olunur. Çeçenistan-İnquşetiya Yazıçılar İttifaqının idarə heyətinin sədri Səidbəy Arsanovun petisiyasından sonra müddət 15 ilə endirilir.
1972-ci ildə vətənə qayıdır və burada yeni təxəllüs ilə "Etiraf", "Son məhəbbət", "Çinarla söhbət", "İsti ürək", "Məhəbbət lirikası", "Partizanlar", "Gecə atlısı". əsərlərini nəşr etdirir.
1972-ci ilin dekabrında Maqomed Salah Qadayev vəfat edir. O, doğulduğu Naji-Yurt rayonundakı Çörcü-İrze kəndində dəfn edilib.[3]
2003-cü ildə Qadayevin əsəri də daxil olmaqla "Cihad haqqında ballada" və "Çeçen poeziyasının antologiyası" topluları nəşr olunub.
Xatirəsi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Dağıstanın Xasavyurd rayonunun Balansu, Çörcü-İrze, Kadırotar kəndlərində küçələr onun adını daşıyır.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ "Гадаев Магомед-Салах (1909–1973) поэт, писатель, драматург, ученый". 2021-10-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-25.
- ↑ "Красный берег жизни и печали // Знаменитые чеченцы : исторические очерки. В 4-х кн. Кн. 2 / автор-сост. М. Гешаев. – М. : Мусаиздат, 2005. – С. 591–617". 2021-10-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-25.
- ↑ Магомед-Салах Гадаев