Aleksandr Puşkin

Aleksandr Sergeyeviç Puşkin (26 may (6 iyun) 1799[1][2][…], Moskva[1][2][…] – 29 yanvar (10 fevral) 1837[1][3], Sankt-Peterburq[1][6][…]) — rus realist istiqamətinin əsasını qoyan[8] rus şairi, dramaturqu və nasiri, ədəbiyyatşünas və ədəbiyyat nəzəriyyəçisi, tarixçi, publisist, jurnalist[9]; 19-cu əsrin birinci üçdəbirinin ən nüfuzlu ədəbi simalarından biri.

Aleksandr Puşkin
rus. Александр Сергеевич Пушкин
Təxəllüsü Александр НКШП, Иван Петрович Белкин, Феофилакт Косичкин, P., Ст. Арз. (Старый Арзамасец), А. Б.
Doğum tarixi 26 may (6 iyun) 1799[1][2][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 29 yanvar (10 fevral) 1837[1][3] (38 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi güllə yarası[d]
Dəfn yeri
  • Svyatoqorski monastırı[d][7]
Həyat yoldaşı
Uşaqları
  • Mariya Puşkina[d],
  • Natalya Aleksandrovna Puşkina[d][4],
  • Aleksander Aleksandroviç Puşkin[d][5],
  • Qriqori Aleksandroviç Puşkin[d]
Atası Sergey Puşkin[d][2][4]
Anası Nadejda Puşkina[d][4]
Təhsili
  • Çarskoselsk liseyi[d] (1811–1817)
Fəaliyyəti şair, nasir, dramaturq, ədəbiyyat tənqidçisi, tərcüməçi, tarixçi, romançı, librettoçu, kitab kolleksioneri[d], publisist, yazıçı, uşaq ədəbiyyatı yazıçısı, dramaturq, esseist, bretör, müəllif
Fəaliyyət illəri 1814–1837
Əsərlərinin dili rus dili, fransız dili
İstiqamət romantizm
Janrlar nəsr, publisistika, tənqid, tarixi roman[d], mənzum roman[d], quldur roman[d], povest[d], nağıl, teatr pyesi
Tanınmış əsərləri
Üzvlüyü
  • Arzamas Cəmiyyəti[d],
  • Yaşıl Lampa Cəmiyyəti[d]
İmza
Vikimənbənin loqosu Aleksandr Puşkin Vikimənbədə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Puşkin sağlığında ən böyük rus şairi kimi şöhrət qazandı.[10][11] Puşkin müasir rus ədəbi dilinin banisi hesab olunur.

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mənşəyi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Aleksandr Sergeyeviç Puşkinin mənşəyi, şəcərə əfsanəsinə görə, "vicdanlı ər" Ratşeyə qayıdan Puşkinlərin adsız nəcib ailəsindən gəlir. Puşkin öz şəcərəsi haqqında şeir və nəsrdə dəfələrlə yazıb; o, öz əcdadlarında əsl "aristokratiya" nümunəsini, vətənə vicdanla xidmət edən, lakin hökmdarların rəğbətini qazanmayan, "təqiblərə" məruz qalan qədim ailəni görürdü. O, dəfələrlə (o cümlədən bədii formada) I Pyotrun qulluqçusu və şagirdi, sonra isə hərbi mühəndis və general olmuş anası tərəfdən ulu babası — Afrikalı Abram Petroviç Hannibalın obrazına müraciət etdi.

17-ci əsrdə Puşkinin ata-babaları stüard rütbəsindən yuxarı qalxmadılar. I Pyotrun dövründə yaşamış ulu baba Aleksandr Petroviç Puşkin qarovulda çavuş idi və 1725-ci ildə dəlilik halında arvadını öldürdü; babası Lev Aleksandroviç artilleriya polkovniki, qvardiya kapitanı idi. Ata — Sergey Lvoviç Puşkin (1770–1848), dünyəvi ağıl və həvəskar şair. Puşkinin anası — Nadejda Osipovna (1775–1836), Hannibalın nəvəsi. Onun əmisi Vasili Lvoviç (1766–1830) Karamzin dairəsinin məşhur şairi idi. Sergey Lvoviç və Nadejda Osipovnanın uşaqlarından, Aleksandrdan başqa, qızı Olqa (Pavlişçevlə evləndi, 1797–1868) və oğlu Lev (1805–1852) sağ qaldı.

Dekabristlər Puşkinin həyatında

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Puşkin heç vaxt, bilavasitə, dekabristlər hərəkatına qoşulmasa da onun dostları gizli təşkilatlarda iştirak edir və aktiv fəaliyyət göstərirdilər. Dekabristlərlə ünsiyyət şairin yaradıcılığında öz izini buraxır. O, "Çaadayevə", "Kənd" və başqa bu kimi siyasi şeirlər yazır. 1820-ci ildə Puşkin hələ liseydə təhsil alan zaman başladığı "Ruslan və Lyudmila" poemasını bitirir. Poema tənqidçilər tərəfindən yaxşı qarşılanmır, şair poema janrının yüksək kanonlarını aşağı salmaqda ittiham olunur. Aleksandr Puşkini siyasi əsərlərinə görə Sibirə sürgün edə bilərdilər. Qlinka, Karamzin, Çaadayev kimi dostlarının himayəsi onun cəzasının yüngülləşdirilməsi və sürgün əvəzinə xidməti yerinin Ekatirinoslava dəyişdirilməsi ilə nəticələnir. 1820-ci ildə epiqramlar yaydığı üçün şair cənuba sürgün edilir. Sürgündə olduğu dörd il Puşkin üçün hədər getmir. Bu illər də o, "Qafqaz əsiri", "Baxçasaray fontani", "Quldur qardaşlar" əsərlərini yazır, gələcəkdə ona böyük şöhrət gətirəcək "Yevgeni Onegin" romanı üzərində işə başlayır.

Aleksandr Puşkin Mixaylovskda

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1823-cü ildə Puşkinin xidməti yeri Odessaya dəyişdirilir. Bir il sonra istefa üçün müraciət edən şair bu dəfə şimal sürgününə, malikanəsinin olduğu Mixaylovsk kəndinə göndərilir. Burada o, "Yevgeni Onegin" romanı üzərində işi davam etdirir, "Boris Qodunov"u yazır. Mixaylovskda olarkən ona dekabristlərin üsyanı və dostlarının edam edilməsi xəbəri çatır. Axtarışdan ehtiyatlanan şair avtobioqrafik qeydlərini məhv edir. 1826-cı ildə I Nikolay Puşkini Moskvaya çağırır və onu himayəyə götürəcəyini bildirir. Lakin çar tərəfindən verilən azadlıq uzun sürmür. 1828-ci ildə Dövlət şurası Puşkin üzərində nəzarət üçün sərəncam verilir. Bu sərəncamdan sonra şair özbaşına Moskvanı tərk edərək Qafqaza, dostlarının yanına gedir. Səfər zamanı təəssüratlarını Puşkin "Ərzuruma səyahət" oçerkində, "Qafqaz", "Uçqun", "Gürcüstan təpələrində" şeirlərində oxuculara çatdırır.

Boldino dövrü

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Aleksandr Puşkinin Azərbaycan Milli Kitabxanası binasının fasadında yerləşən heykəli

1830-cu ildə Puşkin Natalya Qonçarova ilə evlənmək qərarına gəlir. Toydan əvvəl atası tərəfindən ona hədiyyə olunmuş Boldino malikanəsinin yaxınlığında yerləşən Kistenevka kəndinə gedir. Moskvada baş qaldırmış vəba epidemiyası üzündən üç ay burada qalmağa məcbur olan şairin yaradıcılığının bu dövrü "Boldino payızı" kimi tanınır. Boldinoda Puşkin "Mərhum İvan Petroviç Belkinin povestləri", "Kiçik faciələr", "Kolomnada evcik" və bir çox başqa əsərlər yazır, "Yevgeni Onegin" romanını bitirir. 1831-ci ildə Natalya Qonçarova ilə evlənib Peterburqa köçən Puşkin həmin dövrdə tarixi mövzuda yazılmış "Dubrovski", "Kapitan qızı"[12] və digər əsərləri qələmə alır.

30-cu illərin yaradıcılığı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1832-ci ildə Puşkin "Dubrovski" romanını yazmağa və Puqaçovun üsyanı barədə roman üçün material toplamağa başlayır. Bundan başqa o, bu dövr yaradıcılığının ən gözəl nümunələrindən olan "Qaratoxmaq qadın", "Andjelo", "Mis atlı", "Balıqçı və qızıl balıq haqda nağıl", "Ölmüş şahzadə və yeddi pəhləvan" əsərləri üzərində də işləyir. Peterburqa qayıtdıqdan sonra maddi çətinliyə düşən şair 1834-cü ildə istefaya çıxır və bundan sonra həyatı dərc olunmuş əsərlərinin gətirdiyi qeyri-sabit gəlirlərdən asılı olur. Puşkin dühasının tənəzzülündən xəbər verən maddi çətinlik və tənqidçilərin aramsız hücumları şairin yaradıcılığında böhranın baş verməsinə səbəb olur. Lakin vaxtını hədər keçirməyən Aleksandr Puşkin I Pyotr zamanının tarixi sənədlərinin tədqiqi ilə məşğul olur, "Kapitan qızı" romanını dərc etdirdiyi "Sovremennik" ədəbi nəşrinin təməlinin qoyulmasında iştirak edir.

Həyatının son illəri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1834-cü ildə Peterburqa gələn fransız baron Jorj Dantes Puşkinin həyat yoldaşı Natalya Qonçarovaya vurulur və ona diqqət göstərməyə başlayır. Bu bir çox dedi-qodunun yaranmasına səbəb olur. Bu səbəbdən Puşkin Dantesi duelə çağırsa da onun Natalyanın bacısı Yekaterina Nikolayevnaya evlənmək təklif etməsindən sonra duel çağırışını geri götürür. Lakin evləndikdən sonra belə Dantes Puşkinin həyat yoldaşına diqqət yetirməkdə davam edir. İntriqanın böyüməsində Dantesin atası baron Qekkernin də rolu az olmur. Bu hadisələrdən usanan Puşkin Dantesin onu duelə çağıracağına ümid edərək baron Qekkernə təhqiramiz məktub yazır. Belə də olur, 1837-ci il yanvarın 27-də duel baş tutur. Puşkin qarnından ölümcül yaralanır və 2 gündən sonra 1837-ci il yanvarın 29-da vəfat edir. Nümayişlərin başlayacağından ehtiyat edən çar Puşkinin nəşini Peterburqdan məxfi olaraq çıxarılmasını əmr edir.

Dahi şairin ölümü dünya ədəbiyyatını kədər içində boğur. Azərbaycan dramaturqu Mirzə Fətəli Axundov şairin ölümünə şeir-mərsiyə həsr edir.

Puşkin Şərq mövzusundakı əsərlərində qəzəl formasından istifadə etmişdir.

Əsərləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Poemalar:

"Ruslan və Lyudmila"

"Qafqaz əsiri"

"Baxçasaray fontanı"

"Qaraçılar"

"Tazit"

"Mis atlı"

Mənzum roman:

"Boris Qodunov"

"Xəsis cəngavər"

"Mosart və Salyeri"

"Daş qonaq"

"Vəba zamanı qonaqlıq"

"Su pərisi"

  • Nəsr əsərləri:

"Böyük Pyotrun ərəbi"

Mərhum İvan Petroviç Belkinin povestləri, ("Atəş", "Çovğun", "Tabutçu", "Stansiya gözətçisi", "Kəndli-xanım")

"Dubrovski"

"Qaratoxmaq qadın"

"Kapitan qızı"

  • Nağıllar:

"Çar Saltan, onun oğlu şöhrətli və qüdrətli pəhləvan knyaz Qvidon Saltanoviç və gözəl qu quşu şahzadəqız haqqında nağıl"

"Balıqçı və balıq haqqında nağıl"

"Ölü şahzadə və yeddi pəhləvan haqqında nağıl"

"Qızıl xoruz haqqında nağıl"

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 Непомнящий В. С. Пушкин Александр Сергеевич // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохорова 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1975. Т. 21 : Проба — Ременсы. С. 246–250.
  2. ↑ 1 2 3 4 5 Кирпичников А. Пушкин, Александр Сергеевич (rus.). // Энциклопедический словарь СПб: Брокгауз — Ефрон, 1898. Т. XXVа. С. 826–851.
  3. ↑ 1 2 Исаев Ю. Н. Чувашская энциклопедия (rus.). Чувашское книжное издательство, 2006. 2567 с. ISBN 978-5-7670-1471-2
  4. ↑ 1 2 3 4 5 Kindred Britain.
  5. ↑ Бобров Е. А. А. С. Пушкинъ въ Казани. (rus.). // Пушкин и его современники: Материалы и исследования Комиссия для издания сочинений Пушкина при Отделении русского языка и словесности Императорской академии наук, 1905. Т. 3. С. 23, сноска 2.
  6. ↑ 1 2 https://muse.jhu.edu/journals/pushkin_review/v014/14.1.lachmann.html.
  7. ↑ различные авторы Пушкин, Александр Сергеевич // Энциклопедический словарь (rus.). / под ред. И. Е. Андреевский, К. К. Арсеньев, Ф. Ф. Петрушевский СПб: Брокгауз — Ефрон, 1907. Т. XXVa. С. 826–851.
  8. ↑ Ginzburg L. Ya. Sözləri haqqında. — İkincisi, artırılmış. — Leninqrad: Sovet yazıçısı, 1974. — s.172–243.
  9. ↑ İvinski, 2015, səh. 32.
  10. ↑ ПУШКИН, АЛЕКСАНДР СЕРГЕЕВИЧ | Энциклопедия Кругосвет Arxivləşdirilib 2019-03-31 at the Wayback Machine. www.krugosvet.ru.
  11. ↑ А. И. Рейтблат, Как Пушкин вышел в гении. М.: НЛО, 2001, с. 53
  12. ↑ RTV. "Kitabşünas. "Kapitan qızı"" (az.). Youtube.com. 06.03.2016. 2022-03-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-07-24.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]