Monqolların Çərkəzistana yürüşləri — Monqol imperiyası və Qızıl Ordanın Çərkəzistan ərazisinə yürüşləri. XIII–XIV əsrlərdə monqollar Çərkəzistan ərazisinə kütləvi basqınlara başlamışdılar.[1] 1253-cü ildə Qafqaza səyahət edən Villem Rubruk[2] yazırdı ki, monqol ordusunun beşdə biri o dövrdə çərkəzlərin müqavimətini darmadağın etmək işinə həsr edilmiş olmasına baxmayaraq, çərkəzlər heç vaxt "monqol hökmranlığına boyun əyməmişdilər".[3] Çərkəzlər həm meşələrdən, həm də dağlardan istifadə edərək[1] azadlıqlarını müəyyən qədər qoruyub saxlamış, uğurlu partizan müharibəsi aparmışdılar.[4][5]
| Monqolların Çərkəzistana yürüşləri | |
|---|---|
Qərbi Avropanın son orta əsrlərində Qafqaz monqollar və onların türk vassalları tərəfindən işğal edildi. Monqol qoşunlarının Qafqazda ilk peyda olması 1220-1222-ci illər arasında kəşfiyyatçıların gəlişi oldu [1] Qıpçaq türk xalqları – bəziləri Çingiz xanın gələcək qohumlarına çevrilmiş – Terek çayının münbit çay vadiləri də daxil olmaqla, daha da Cənub və Qərbə ( xəzərlərin süqutundan sonra davam edən proses) əraziləri zəbt edib məskunlaşırdılar. Kuban . 1230-cu illərdə monqollar qıpçaqlar üzərində hökmranlıq əldə edərək onları vassala çevirdilər. Çərkəzlər monqolların gəlişindən əvvəl Kuban çayının şimalında və cənubunda hökmranlıq edirdilər.
1237-ci ildə Şimali Qafqaza hücum başlamışdı.[1] Monqollar ilk hücumlarına başlamış, hədəf çərkəzlər və alanlar olmuşdu.[6] Çərkəzlərin padşahı Tuqar monqollara qarşı döyüşdə öldürülmüşdü.[7][8]
Qafqaz xalqı monqolların oxlarına və alovlarına tabe olmadı və kəndləri tamamilə dağıdıldı. [2] Şimali Qafqaz daha çox işğala məruz qalmışdı, lakin onun müqavimət göstərən insanları dağlarda sağ qalmışdılar. Qalanlar dağlıq qardaşlarına dağlıq ərazilərdə qoşuldular (aran çərkəzləri Çərkəz dağlarına qaçdılar), alternativ olmadığından qaçdılar. Onlar dağlarda yenidən qruplaşaraq türk və monqol işğalçılarına qarşı əks hücum planlaşdıraraq yenidən təşkilatlandılar. Onların məqsədi həm bioloji, həm də mədəni cəhətdən sağ qalmaq idi. [2]
Onların tərəfində həm meşələr, həm də dağlar var idi və uğurlu partizan müharibəsi aparırdılar.[1]
Fransa krallığının Sartaq xana emissarı Villem Rubruk 1253-cü ildə Qafqaza səyahət etmişdi.[2] O, yazırdı ki, çərkəzlər heç vaxt "monqol hökmranlığına boyun əyməmişdilər", baxmayaraq ki, o zamanlar monqol ordularının beşdə biri onların müqavimətini darmadağın etmək işinə həsr olunmuşdu.[3]
Sehrli saça malik şeytani meşə məxluqu olan "almastı" adlı mifik heyvan anlayışı da monqol təsirinə aiddir. Bu söz sözü monqol dilindən götürülmüşdür və burada ilk olaraq "meşə adamı" mənasını verirdi.[9][10]