Pyer Loti

Pyer Loti (14 yanvar 1850[3][4][…] – 10 iyun 1923[3][5][…], Hendaye[6]) — fransız dəniz zabiti və yazıçı.[7] Pyer Loti adının yazıçıya, bəzi qaynaqlara görə tələbəlik illərində, bəzi qaynaqlara görə isə, 1867-ci ildə Okeaniya səfərində Taitili yerlilər tərəfindən verildiyi deyilir. "Loti", ekzotik iqlimlərdə yetişən ekzotik bir çiçəyin adıdır.

Pyer Loti
fr. Pierre Loti
Doğum adı Louis Marie Julien Viaud
Təxəllüsü Pierre Loti
Doğum tarixi
Doğum yeri Roşfor, Fransa
Vəfat tarixi (73 yaşında)
Vəfat yeri Hendaye, Fransa
Vətəndaşlığı Fransa Fransa
Təhsili Dənizçilik
Fəaliyyəti yazıçı
Fəaliyyət illəri 1875–1923
Əsərlərinin dili fransız dili
İlk əsəri Aziyadé
Üzvlüyü
Mükafatları "Fəxri legion" ordeninin Böyük xaçı Cross of Naval Merit Commander's Cross of the Order of Franz Joseph
İmza
Vikimənbənin loqosu Pyer Loti Vikimənbədə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1850-ci ildə Fransanın Roşfor şəhərində, protestant ailəsində evin son beşiyi olaraq dünyaya göz açmışdır. 17 yaşında Fransız Dəniz Qüvvələrinə daxil oldu. Dənizçilik təhsilini bitirdikdən sonra, 1881-ci ildə kapitan oldu və növbəti illərdə də polkovnikliyə qədər yüksəldi. Yaxın və Uzaq Şərqdə səfərlərdə oldu. Bir dəniz zabiti kimi romanlarında bəhs etdiyi yad mədəniyyətləri çoxlu yerlər gəzərək öyrənmişdi. Bu səyahətlərində əldə etdiyi təcrübələrini və müşahidələrini kitablarına köçürürdü.

1879-cu ildə ilk romanı olan və Osmanlı İmperiyasındakı təəssüratlarını bölüşdüyü Aziyadenin nəşrinin ardınca, 1878-ci ildə Mariage de Loti (Lotinin Toyu), 1886-cı ildə Pécheur d'Islandeni (İslandiya Balıqçısı) nəşr etdirdi. Loti, özünü ədəbiyyat çevrəsinə qəbul etdirmiş bir yazıçı oldu. Daha sonrakı illərdə hər il bir kitabı çıxdı və geniş oxucu kütləsi tərəfindən oxundu. 1891-ci ildə Fransız Akademiyasına seçilmiş yazar 1910-cu ildə "Légion d’Honneur" ordenini aldı. İmpressionist bir yazıçı olan Pyer Lotinin çox sadə dili vardı. Ədəbiyyatdakı bu impressionizmi şəxsinə də dərin təsir etdi. Dərin bir ümidsizliyi dilə gətirən əsərlərində eşq və ölüm duyğusu da geniş yer alırdı. Bütün bu ümidsizliklə birlikdə içində insanlığa qarşı şəfqət və mərhəmət duyğusunu əsərlərində əks etdirirdi.

Türk dostu Pyer Loti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Dəfələrlə İstanbulda olan Pyer Loti, İstanbula ilk dəfə 1876-cı ildə bir Fransız gəmisi ilə bir zabit kimi gəldi. Loti, Osmanlı həyat tərzindən çox təsirləndi və bir çox əsərlərində bu təsiri büruzə verdi. Aziyadé adlı romanına adını verən qadınla da burada tanış oldu. İstanbulda olduğu vaxtlarda Əyyubsultanda yaşadı. İstanbula heyran olan Loti, özünü həmişə Türk dostu olaraq xarakterizə edirdi.

1913-cü ildə yazdığı La Turquie Agonisante (Can Verən Türkiyə) kitabıyla Qərb siyasətini tənqid edən Loti, həmin il dövlət qonağı kimi Türkiyəyə gəldiyi zaman Topxana Rıhtımında böyük bir təntənə ilə qarşılanaraq Sultan Rəşad tərəfindən sarayda mehman edildi. Balkan müharibələrində, I Dünya Müharibəsində və daha sonralar Anadolu işğalı zamanı Avropaya qarşı həmişə türkləri müdafiə etdi. Milli Mübarizə zamanında Anadoludakı müqavimətə dəstək olması və öz ölkəsi olan işğalçı Fransanı sərt şəkildə tənqidi ilə Loti, türk xalqının rəğbətini qazandı. Belə ki, Türkiyə Böyük Millət Məclisi 4 oktyabr 1921-ci ildə Pyer Lotiyə təşəkkürlə dolu bir məktub göndərdi. Bununla yanaşı, Pyer Loti 1920-cu ildə "İstanbul Şəhər Fəxri Sakini" olaraq qəbul edildi və onun adını daşıyan bir cəmiyyət də yaradıldı. Daha sonralar İstanbulda Divanyolunda bir küçəyə "Pyer Loti Küçəsi" və Əyyubsultanda bir qəhvəxanaya da "Pyer Loti qəhvəsi" adı verildi. İndi də bu qəhvəxananın olduğu təpə Pyer Loti təpəsi kimi adlandırılır. Bu təpəyə gedən kanat xəttinə də Əyyub-Pyerloti adı verilmişdir.

Ancaq bütün bunlara baxmayaraq, Loti türk aydınlarını ikiyə böldü. Bəzi aydınlar onun həqiqətən bir Türk dostu olduğuna inandığı halda, digərləri də onun, əslində Osmanlının zəif və geridə qalmış halına acıyaraq sevdiyini iddia edirdilər. 1925-ci ildə Nazim Hikmət yazdığı "Şarlatan Pyer Loti" şerində belə deyirdi:

Hətta sən

sən Pyer Loti!
Sarı çirkli dərilərimizdən
birbirimizə
keçən
tifüsün bit
səndən daha yaxındır bizə
Fransız zabiti!

Nazim Hikmət növbəti misralarında da kəskin şəkildə Lotini tənqid edərək, onu "Çürük Fransız parçalarını yüzdə beş yüz ihtikarla şərqə satan" bir burjua olaraq tanıdırdı. Digər yandan isə yazıçı Əbdülhaq Şinasi Hisar, "İstanbul və Pyer Loti" kitabında Lotiyə təriflər yağdıraraq, onun yazılarının bəzi türklərin yazdıqlarından daha milli bir hiss və zövq daşıdığını söyləyir və Lotinin Türkiyə ilə əlaqəli bütün əsərlərinin türk dilinə tərcümə edilməsini arzu edirdi.

Bəzi əsərləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Aziyadé (1879, Aziyade)
  • Le Roman d'un spahi (1881, Bir Sipahinin Romanı)
  • Pêcheur d'Islande (1886, İslandiya Balıqçısı)
  • Madame Chrysanthème (1887, Madam Krizantem)
  • Le Roman d'un enfant (1890, Bir Uşağın Romanı)
  • Le Livre de la pitié et de la mort (1891, Mərhəmət və Ölümün Kitabı)
  • Ramuntcho (1897)
  • Reflets de la Sombre Route (1899, Qaranlıq yol üzərindəki əkslər)
  • Les Désenchantées (1906, Bədbəxt Qadınlar)
  • La Turquie agonisante (1913, Can Verən Türkiyə)
  • Prime Jeunesse (1919, İlk Gənclik)
  • Un Jeune Officier pauvre (1923, Zavallı gənc bir zabit)

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ RKDartists (nid.).
  2. ↑ 1 2 Fransa Akademiyası. 1635.
  3. ↑ 1 2 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  4. ↑ Louis Marie Julien Viaud // Léonore verilənlər bazası (fr.). ministère de la Culture.
  5. ↑ Pierre Loti // Encyclopædia Britannica (ing.).
  6. ↑ Archivio Storico Ricordi. 1808.
  7. ↑ This article is derived largely from the Encyclopædia Britannica Eleventh Edition (1911) article "Pierre Loti" by Edmund Gosse. Unless otherwise referenced, it is the source used throughout, with citations made for specific quotes by Gosse.