Qızılyar (Şimali Osetiya)
Qızılyar (Oset. Хъызлар, qum.Гючюк-юрт,[3] [4], Бекиш-юрт, Къызлар) kəndi Şimali Osetiyanın Respublikasının Mozdok bölgəsində yerləşir. Bələdiyyənin inzibati mərkəzi " Qızılyar qəsəbəsi"dir.
| Qızılyar | |
|---|---|
| 43°42′17″ şm. e. 44°35′07″ ş. u.HGYO | |
| Ölkə | |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Əsası qoyulub | 1751 |
| Mərkəzin hündürlüyü | 123 m |
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
| Rəqəmsal identifikatorlar | |
| Telefon kodu | +7 86736 |
| Poçt indeksi | 363711 |
|
| |
.svg)
Coğrafiya
[redaktə | mənbəni redaktə et]Kənd Mozdok rayonunun mərkəzi hissəsində, Terek çayının sağ (yüksəklikdə) sahilində yerləşir. Regional Mozdok şəhərindən 14 km cənub-qərbdə və Vladiqafqazdan 102 km şimalda yerləşir. P262 Stavropol-Kraynovka avtomobil yolu kənddən keçir.
Kənd yaşayış məntəqəsinin ərazisi, Qızılyar kəndinin tarixən formalaşmış torpaqları, ümumi torpaqlara bitişik ərazilər, qəsəbə əhalisinin ənənəvi təbiət istifadəsi əraziləri, rekreasiya torpaqları, mülkiyyət formasından və məqsədindən asılı olmayaraq qəsəbənin inkişafı üçün torpaqlar və digər torpaqlardır. Kənd qəsəbəsinin torpaqları şimalda Terek çayı və cənubda Nadtereçni kanalı ilə məhdudlaşır. Qəsəbələrin torpaqları ilə həmsərhəddir: qərbdə Razdolnaya, şimal-şərqdə Lukovskaya, şərqdə Kiyev, cənubda Predqornoye və Kiçik Malqobek. Ərazisi əsasən yüksəkdi. Kənddə orta hündürlük dəniz səviyyəsindən 123 metr yüksəkdir. Terek çayı vadisi boyunca, Terek silsiləsinin uçurumları var. Kənd Terek çayı vadisindən 15-20 metr yüksəklikdə Terek silsiləsinin yüksəkliyində yerləşir. Hidroqrafik şəbəkə əsasən Terek çayı ilə təmsil olunur. Malokabardinski kanalı kəndin şərq kənarında, kəndin bir az şimal-şərqində Kiyevski gölünə axır. İqlimi rütubətli və mülayimdir. Orta illik havanın temperaturu + 10,7 ° S-dir. Havanın temperaturu orta hesabla iyulda + 23.5 ° S, yanvarda −2.5 ° S arasında dəyişir. Orta illik yağıntının miqdarı təxminən 550 mm-dir. Ən çox yağış may-iyul ayları arasında olur. Yazın sonunda Xəzər ovalığının ərazisində tez-tez quru küləklə əsir.
Tarix
[redaktə | mənbəni redaktə et]XV əsrdə, Qızıl Ordanın süqutu ilə Terek çayının orta sağ sahilində, onun parçası olan, VII əsrdə işğal edilmiş Boraqan-Madjara bölgəsindən Terekin sağ sahilinə köçən Tümen, Braqonlar, Ases və Polovtsiya türklərindən ibarət türklər yaşayan Tümen xanlığı meydana gəldi.[5] [6] [7]
1594-cü ildə Tümen xanlığı mövcud olmağı dayandırdı. 15-ci əsrin ortalarında, Terek çayının qərbdən aşağıya doğru hissəsinə Pyatiqorsk Çərkəzləri (Kabardinlər) köç etməyə başladılar və nəticədə müasir Mozdok mahalını daxil edən Terek çayının şərqində Malokabardin Knyazlığını meydana gətirdi. XVIII əsrin sonlarında Rusiya hakimiyyəti qeyd etdi ki, Qumuklar həmin ərazilərdəki torpaqlardan istifadə edərək "burada mal-qaralarını saxlayır və əkin sahələrinə sahibdirlər".[8]
Müasir kəndin rəsmi yaranma tarixi XVIII əsrin rus mənbələrinin ilk qeydində göstərilən 1751-ci il hesab olunur.[9] Kənd, o zamankı qəbul edilmiş ənənələrə görə yaşayış məntəqələrinə son sahiblərinin adları ilə ad vermək ənənəsinə görə, 1823-cü ildən etibarən Bekoviçi olaraq tanınır. 1865-ci il əmlak-torpaq komissiyasının hesabatlarında Bekoviçilərdəki etnik parçalanmanı azaltmaq üçün Malokabardinlərin Kurp çayının sol tərəfinə məcburi köçürüldüyü bildirilir.[10] Bununla yanaşı, Bekoviç kəndində yaşayan Malokabardin sakinləri, ictimai hökmlə məhkum edildikləri kəndlərə köçmək məcburiyyətində qaldılar. Öz növbəsində, Kurp çayının sol sahilində yerləşən Axlovo kəndində yaşayan bir neçə qumuq Bekoviçin ixtiyarına verildi. Sovet dövründə, 1921-ci ildə Kabardin Muxtar Vilayətinin yaranmasından sonra kəndlilərin tələbi ilə knyazlar və zadəganlar sinfi ilə əlaqəli yaşayış məntəqələrinin adlarının dəyişdirilməsi ilə əlaqədar olaraq Yuxarı Bekoviçi Qırmızı Qızılyar adlandırıldı. 1930-cu ildə Qırmızı Qızılyar adlandırıldı və nəhayət kənd müasir Qızılyar adını aldı.
1944-cü ilə qədər kənd Kabarda-Balkarya Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının Kurp rayonunun tərkibində idi. 7 mart 1944-cü ildə Kabarda-Balkariya Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının Kurp rayonu ləğv edildi və Kurp çayının şərqində yerləşən bütün ərazisi Şimali Osetiya Muxtar Sovet Sosialist Respublikasına verildi.[11]
Əhali
[redaktə | mənbəni redaktə et]2010-cu il Ümumrusiya Əhali Siyahısına görə kəndin əhalisinin milli tərkibini 98,3 % qumuqlar, 0,5 % çeçenlər, 0,2 % kabardalılar və 1,0 % digərləri təşkil edir.[12]
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 GEOnet Names Server. 2018.
- ↑ https://rosstat.gov.ru/compendium/document/13282 (rus.). Росстат, 2023.
- ↑ «Карта страны Шамиля на 27 мухаррама 1273 г.» Хаджжи Йусуфа Сафар-заде // Вестник института истории, археологии и этнографии Дагестанского научного центра РАН, № 2. 2013
- ↑ К истории кумыкского этноса на Северо-Восточном Кавказе: Северная Осетия и Ингушетия. Г.-Р. А.-К. Гусейнов Абас Дациев. Кизляр-наме. — Махачкала, 2004. — С. Глава Кизляр в 13 лицах.
- ↑ Г.-Р. А.К. Гусейнов. Кумыки-брагунцы: история и современность.
- ↑ «История народов Северного Кавказа с древнейших времен до конца XVIII века» / Академия наук СССР. — Москва: Наука, 1988.
- ↑ «История народов Северного Кавказа с древнейших времен до конца XVIII века» / Академия наук СССР. — Москва: Наука, 1988.
- ↑ Архив внешней политики России. Ф. 103. Оп. 1. Д. 14. Л. 9. XVIII в. О кумыкских пастбищах по правый берег Терека напротив Моздока
- ↑ Блиев М.М. Русско-осетинские отношения в XVIII веке (Сборник документов в 2-х томах)..
- ↑ "Доклад комиссии по правам личным и поземельным туземного населения Терской области". 2018-10-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-31.
- ↑ "Малая Родина. Село Кизляр". 2013-08-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-31.
- ↑ "Том4. Таблица 4. Национальный состав РСОА по муниципальным образованиям по переписи 2010 года". 2016-03-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-01-22.