Qaliya (mədrəsə)

Qaliya — 1906-cı ilin oktyabrından 1919-cu ilə qədər Ufada başqırdlar, tatarlar və digər türk xalqlarının təhsili üçün ikinci Ufa məscidində yaradılmış mədrəsə.[1] 1919-cu ildən - başqırdlar və tatarlar üçün məktəbi idi. Mədrəsənin yaradıcısı və 1918-ci ilə qədər müdiri Ziyaitdin Kamaletdinov (Ziya Kamali) olmuşdur.

islam
Qaliya
Yerləşməsi
Ölkə Rusiya Rusiya
Bölgə Başqırdıstan Başqırdıstan
Şəhər Ufa
Ünvanı Çernışevski küçəsi, Ufa
Qaliya xəritədə
Qaliya
Qaliya
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Təhsil prosesi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mədrəsədə təhsil altı il idi; 15 yaşdan 45 yaşa qədər olan tələbələri imtahan əsasında qəbul edirdilər; Müraciət edən hər kəsdən ibtidai təhsil tələb olunurdu. Təhsil proqramında əsas yeri ənənəvi fənlər: İslamın tarixi və fəlsəfəsi, Quranın təfsiri, Məhəmməd peyğəmbərin həyatı, həmçinin: ərəb, osmanlı, rus, türk dilləri tuturdu. Bu fənlərin tədrisi ali təhsil müəssisələri səviyyəsində tədris olunurdu. Psixologiya, pedaqogika, didaktika, ədəbiyyat, xəttatlıq da öyrənilirdi. Müəllimlər Z.Kadıri, T.Badiqi, S.Ziqanşin, L.Biksurin, Q.Terequlov, X.Fazılov, İ.Abdışev və s. idi. Müəllimlərin çoxu Misir, Suriya, Türkiyə və başqa ölkələrdə təhsil almış müəllimlər idi. 1915-ci ildə demokratik təfəkkürlü tələbələrin xahişi ilə Alimcan İbrahimov[2][3] mədrəsədə tatar dili və tatar ədəbiyyatı, Əhməd Zəki Vəlidi Toğan[1] pedaqogikanın tarixi və nəzəriyyəsi, F. A. Dövlətkildiyeva (mədrəsənin ilk qadın müəllimi), coğrafiya, tarix və bədən tərbiyəsi, H.Zaini fizika, Q. Satıyev riyaziyyat, H. Qismətullin, kimya, pedaqogika, Q.Şanasi metodika, S.Ş.Cjiqanşa fransız dili,Vilhelm Klements isə musiqidən dərs verib.

Məzunları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mədrəsə məzunlarından 250 nəfəri ibtidai və orta məktəblərdə müəllim, 300-dən çoxu məzun həkim və mühəndis, alim, aqronom ixtisaslarına yiyələnib.

Mədrəsəni Başqırdıstanın və Tatarıstanın tanınmış yazıçıları, ictimai və dövlət xadimləri: Məcid Qafuri, Şeyxzadə Babiç, Həsən Tufan, Seyfi Kudaş, Kərim Hakimov, Nuriagzam Tahirov, Kərim İdelqujin, Mənsur Xalikov, Qazaxıstanın xalq maarif xadimləri: N.Manayev, Sultan Qabyaşi və başqaları bitirmişlər.

1916-cı il dekabrın 26-da mədrəsənin təntənəli yubileyində direktor bu rəqəmləri açıqladı: 10 il ərzində “Qaliya”da 950 gənc yetişdirildi, onlardan 224 nəfəri tatar millətindən deyildi. Məzunlar 28 əyalətdə, müxtəlif səviyyəli 230 məktəbdə işləyərək, Rusiyada 17 min uşağa dərs deyirdilər. 38 nəfər molla, 14 nəfər hərbi molla işləmiş, 29 nəfər məzun bu vaxta qədər mədəniyyət xadimi olmuşdur.

SSRİ Nazirlər Sovetinin və Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin 10 fevral 1948-ci il tarixli qərarı ilə Kazanda “Məhəmmədiyyə” və “Kasımiyyə”, Ufada “Qaliya” və “Usmaniyyə” mədrəsələri, Orenburqda “Xusayniyyə”, Troitskdə “Rəsuliyyə”, Bubi İj-Bobya kəndindəki mədrəsələr pedaqoji məktəblərə bərabər tutulurdu.[4]

Milli elitanı təşkil edən Qaliya mədrəsəsi məzunlarının 70 faizi 1930-40-cı illərdə repressiyaya qurban gediblər.[5]

Mədrəsə binası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1907-ci ildə şəhər xeyriyyəçilərinin (tacir S.Nazırov, zadəgan S.Canturina-Tevkeleva) vəsaiti hesabına Ufimskaya küçəsi (indiki ünvan: Çernışevski küçəsi, 5. İlk daşını müfti M.Sultanov qoyub) boyunca üçmərtəbəli bina tikildi.[6]

Vətəndaş müharibəsi zamanı bina yandırıldı.[7] Yalnız Başqırdıstan MSSR Xalq Maarif Komissarı, mədrəsənin keçmiş məzunu K. A. İdelqujinin köməyi ilə tamamilə təmir edilmişdir. Mədrəsə yalnız Başqırdıstan MSSR Xalq Maarif Komissarı, mədrəsənin keçmiş məzunu K.A.İdelqujinin köməyi ilə tamamilə təmir edilmişdir. 1919-cu ildə mədrəsə yalnız başqırdlar və tatar kişilərinin təhsil ala biləcəyi orta məktəbə çevrildi. Sonralar, 1970-ci illərin ortalarına qədər, 15 saylı tatar məktəbinə çevrildi.[8] Bina Ufa şəhər 92 saylı internat məktəbinə (əqli qüsurlular üçün) verilib. 1988-ci il oktyabrın 3-dən Başqırdıstan Respublikasında Mədəniyyət və Şəhər İncəsənət Abidələri siyahısına daxil edilmişdir.

2001-ci ilin yanvarında Ufa Şəhər Şurasının Rəyasət Heyətinin qərarı ilə Qaliya mədrəsəsinin keçmiş binası Rusiya İslam Universiteti Rusiya Müsəlmanları Mərkəzi Ruhani İdarəsinin tabeliyinə verildi.[9]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Утябай-Карими Р. А. Медресе «Галия».// Башкортостан: краткая энциклопедия. Уфа: Башкирская энциклопедия. 1996. 391. ISBN 5-88185-001-7.
  2. ↑ "Биография Г. Ибрагимова" (rus). Национальная библиотека Республики Татарстан. 2012-06-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-06-14.
  3. ↑ Ю. Узиков, П. Наймушин. "Ибрагимов Галимджан Гирфанович. Классик татарской литературы" (rus). 2012-12-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-06-14.
  4. ↑ "Амирханов Р. У. «Ислам в Среднем Поволжье: история и современность». Очерки. — Казань: Мастер Лайн, 2001". 2019-05-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-02.
  5. ↑ "Ф. Сукталиев. Уфимское медресе «Галия»". 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-01-19.
  6. ↑ Медресе Южного Урала и Приуралья: история и современность: Хрестоматия / сост. Т. М. Аминов [Текст]. — Уфа: Изд-во БГПУ, 2010. −429с. (на с.330)
  7. ↑ Медресе Южного Урала и Приуралья: история и современность: Хрестоматия / сост. Т. М. Аминов [Текст]. — Уфа: Изд-во БГПУ, 2010. −429с. (на с.319)
  8. ↑ Татары Башкортостана. Книги. Айдар Халим. «Книга печали, или Записки аборигена.» 10Şablon:Нерабочая ссылка
  9. ↑ "Вековая история медресе «Галия» | Муслим". 2018-02-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-02.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Синенко С. Г. Уфа старая и новая (3000 nüs.). Уфа: Государственное республиканское издательство «Башкортостан». 2007.
  • Медресе Южного Урала и Приуралья: история и современность: Хрестоматия / сост. Т. М. Аминов [Текст]. — Уфа: Изд-во БГПУ, 2010. −429с.
  • Утябай-Карими Р. А. Медресе «Галия».// Башкортостан: краткая энциклопедия. Уфа: Башкирская энциклопедия. 1996. 391. ISBN 5-88185-001-7.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]