Qarabulaq (İnquşetiya)

Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Qarabulaq.

Qarabulaq (inquş Карабулак[5]) — Rusiya Federasiyası, İnquşediya Respublikası ərazisində yerləşən şəhər. Respublika əhəmiyyətli şəhər olaraq inzibati vahidliyi təşkil edir. Şəhər dairəsinə yalnız bir yaşayış məntəqəsi daxildir.

Qarabulaq
Карабулак
Bayraq Gerb
Bayraq Gerb
43°18′ şm. e. 44°54′ ş. u.
Ölkə
Tarixi və coğrafiyası
Əsası qoyulub 1859
Sahəsi
Mərkəzin hündürlüyü 420 m[3]
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi
  • 43.772 nəf. (2023)[4]
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu +7 87344
Poçt indeksi 386230
Digər
mokarabulak.ru
Qarabulaq xəritədə
Qarabulaq
Qarabulaq
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Coğrafiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şəhər İnquşetiya Respublikasının mərkəzində, Sunja çayının sol sahilində, Sunja rayon mərkəzindən - Sunja şəhəri - 9 km qərbdə, Maqas şəhərindən 22 km şimal-şərqdə yerləşir (yol ilə)[6].

Ən yaxın yaşayış məntəqələri: şərqdə — Troiskaya, cənubda — Yandare, qərbdə — Plievo. Şəhər dairəsi ərazisi cənubdan və qərbdən Nazran rayonu, şərqdən Sunja rayonu, şimaldan isə Maqlobek rayonu ilə sərhədlənir. Qarabulaq şəhərinin özü isə şəhər dairəsinin cənubunda yerləşir.

Qarabulağın cənub hissəsindən «Qafqaz» avtomagistralı keçir.

Qarabulağın cənub hissəsindən, avtomagistralın yaxınlığından Lesistı silsiləsi keçir. Bir neçə km şimalda isə Sunja silsiləsi yerləşir (Qarabulaq d., 723 мəm). Şəhərin şimal-şərq qutaracağında Sunja çayı Assa-Sunja kanalı ilə birləşir.

Şəhər dairəsinin ərazisi Sunja vadisi ilə yanaşı şimalda Sunja silsiləsi və ondanda şimalda Alxançur vadisinə qədər uzanır. Şəhər dairəsinin ən ucqar şimal nöqtəsi Alxançur kanalıdır[7].

İqlimi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mülayim soyuq və rütubətli iqlimə malikdir. Qışı soyuq və qısa, yayı isə isti və uzun keçir. İllik yağıntının miqdarı 663 mm-dir.

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Terek kazakları tərəfindən qurulan yaşayış məntəqəsinin təsis ili 1859-ci il hesab edilir[8]. Yaşayış məntəqəsinin tikintisinə 1858-ci ildə başlanılmışdır. İlk əvvəl bu yaşayış məntəqəsi Eldırxanov[9].

Yaşayış məntəqəsi ilkin adını onun yaxınlığında əvvəllər inşa edilmiş Eldırxanov gözətçi körpüsündən almışdır[10]. Qarabulaq adı isə adından göründüyü kimi türk mənşəllidir[11].

1860-ci ildə Qarabulaq Terek vilayətinin tərkibinə daxil idi. 1874-ci il məlumatına görə kənddə 227 ev və 1454 nəfər vardı. Burada provaslav kilsəsi, məktəb və neft quyuları fəaliyyət göstərirdi[12]. 1895-ci ildə burada 1986 nəfər yaşayırdı. Kənddə kilsə, 2 məktəb, 4 dəmirçixana və 4 dəyirman vardı.

1917-ci ildə inquşlarla, Terek kazakları arası toqquşma baş vermişdir. Konfliktin səbəbi Birinci Dünya müharibəsindən qayıdan rus əsgərləri olur. Bununla belə 15 sentyabr tarixində tərəflər arasında гəbarışıq baş tutur. Bununla belə bu münaqişənin özəyi özünü Rusiya Vətəndaş maharibəsinə daşıyır[13][14].

1920—1929-cu illərdə kənd Sunja kazak dairəsinə daxil edilir. Bir müddət sonra isə Çeşen Muxtar Vilayətinə qatılır. Aralıqla,ərla Çeçen-İnquş Vilayəti, Çeçen-İnquş MSSR, Qroznı vilayəti və yenidən Çeçen-İnquş MSSR tərkibində olmuşdur.

1962-ci ildə şəhər tipli qəsəbə satusu almışdır[15].

Sovetlər dönəmində şəhər əhalisinin etnik tərkibindəki nisbət inquşların lehinə artır. Rusların sayında isə azalma müşahidə edilir.

1991-ci ildə Suja kazaklarının yenidən dirçəlişi baş verir. 1990-cı ildə ataman A. İ. Podlozlin Sunja kazakları komitəsini təsis edir[16]. Ancaq aprel ayında Podkozlin öldürülür. Bundan sonra rus dilli əhalinin təhlükəsizlik tələbli mitinqləri başlayır[17]. Bununla yanaşı kazaklarla inquşlar arasında aprel ayından qanlı toquşmalar müşahidə edilir. Yaz toqquşmaları rusların bölgəni tərk etməsinə rəvac vermişdir[18].

1995-ci ildə Qarabulaq şəhər statusu alır[19]. Ayrıca şəhər dairəsi isə ancaq 2009-cu ildə təsdiq edilmişdir.

Şəhərdə Qafqazda fəaliyyət göstərən islamçı terroristlər aktivdirlər. Qarabulaqda 2010-cu ildə bu qruplardan biri terror aktı törətmişdir.

Əhali

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Rusiya İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin proqnozlarına görə Qarabulağın əhalisi belə olacaqdır[20]:

  • 2024 — 40,8 min nəf.
  • 2035 — 40,92 min nəf.

Qarabulaq — İnquşetiya ərazisində Nazran və Sunja şəhərlərindən sonra 3-cü ən böyük yaşayış məntəqəsidir.

Milli tərkib
Siyahıyaalınma ili
2010[21]
2002[22]
1989[23]
1979[24]
1970[25]
inquşlar ▲30 060
(97,09 %)		 ▲20 232
(64,68 %)		 ▲4 870
(52,63 %)		 ▲3 344
(38,55 %)		 1 399
(18,26 %)
çeçenlər ▼376
(1,21 %)		 ▲10 581
(33,83 %)		 ▼189
(2,04 %)		 ▼293
(3,38 %)		 213
(2,78 %)
ruslar ▼254
(0,82 %)		 ▼329
(1,05 %)		 ▼3 945
(42,63 %)		 ▼4 727
(54,49 %)		 5 673
(74,06 %)
digərləri 271
(0,88 %)		 137
(0,44 %)		 249
(2,69 %)		 311
(3,59 %)		 375
(4,90 %)
ümumi 30 961 (100 %) 31 279 (100 %) 9 253 (100 %) 8 675 (100 %) 7 660 (100 %)

Mədəniyyət

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İnquşetiya Respublikasının Dövlət Təsviri Sənətlər Muzeyi Qarabulaqda yerləşir[26].

Din

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Qarabulaq şəhər dini icması[27].
  • Maqomed Hacı-Timurziyev adınaməscid şəhərin 1-ci mikrorayonunda yerləşir. 400 nəfər icma üzvü vardır. 2015-ci ildə təmir olunmuşdur[28].
  • Provaslav Məryəm Ana kilsəsi[29].

KİV

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • «Kerda xa» — həftəlik şəhər qəzeti[30].

Qalereya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tanınmış şəxsləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qarabulaqda dolğulanlar:

  • Cortov Rüstəm Bəşir oğlu — terrorçu
  • Dosenko Fyodr Froloviç — SSRİ Əməkdar qırıçı təyyarəçisi
  • Soy Serqey Petroviç — Moskva meriyasının mətbuat sözçüsü.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 http://www.gks.ru/free_doc/2016/oktmo/tom4_oktmo.rar.
  2. ↑ http://www.gks.ru/dbscripts/munst/munst26/DBInet.cgi.
  3. ↑ https://web.archive.org/web/20160806194212/http://www.google.ru/webhp#q=%22K-38-30%22%20OR%20%22K38-30%22.
  4. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Bul_MO_2023.xlsx (rus.). 2023.
  5. ↑ Оздоев И. А. Русско-ингушский словарь: 40 000 слов / Под. ред. Ф. Г. Оздоевой, А. С. Куркиева. — М.: Русский язык, 1980. — 832 с. — С. 831.
  6. ↑ Согласно сервису Яндекс. Карты Arxivləşdirilib 2018-09-24 at the Wayback Machine.
  7. ↑ "Росреестр. Публичная кадастровая карта". 2020-03-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-14.
  8. ↑ Владикавказские епархиальные ведомости. Год 10-й. 1904, № 15. Владикавказская епархия 1903 г. Краткий статистический обзор. 9-й благочиннический округ, п. 133.
  9. ↑ Фадеев, Ростислав Андреевич Записки о кавказских делах. О водворении новых станиц и распространении казачьего населения // Фадеев Р. А. 60 лет Кавказской войны. Письма с Кавказа. Записки о кавказских делах. М.: ГПИБ, 2007. Arxivləşdirilib 2020-02-19 at the Wayback Machine
  10. ↑ "Фонды Архивного управления Правительства Чеченской Республики. Опись № 2кс РГВИА. № 129. План Эльдырхановского поста с окрестностями. 1847 г." 2018-10-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-14.
  11. ↑ Твёрдый А. В. Кавказ в именах, названиях, легендах: опыт топонимического словаря. Краснодар: Платонов И., 2008. 432 с. С. 163.
  12. ↑ Сборник сведений о Кавказе. Том V / Списки населённых мест Кавказского края / Ч. 1. Губернии: Эриванская, Кутаисская, Бакинская и Ставропольская и Терская область / Сост. Н. Зейдлицем. — 1879. — C. 444.
  13. ↑ "Цуциев А. А. Осетино-ингушский конфликт (1992—…): его предыстория и факторы развития / Историко-социологический очерк. — М.: Росспэн, 1998. — 200 с. — С. 49". 2020-08-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-14.
  14. ↑ Полян П. М. У истоков советской депортационной политики: выселения белых казаков и крупных землевладельцев (1918—1925) Arxivləşdirilib 2015-09-23 at the Wayback Machine
  15. ↑ Карабулак Arxivləşdirilib 2018-10-03 at the Wayback Machine // Большая российская энциклопедия.
  16. ↑ "Станица Иноземцево. Иноземцевская казачья община. Хронология Терского казачества современности". 2020-07-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-14.
  17. ↑ "Ш. Асуев. Как это было. Часть 1: Так начиналось (май 1988 — август 1991)". 2018-07-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-14.
  18. ↑ "Цуциев А. А. Осетино-ингушский конфликт (1992—…): его предыстория и факторы развития / Историко-социологический очерк. — М.: Росспэн, 1998. — 200 с. — Гл. 2.1. Историко-идеологические построения: содержание ингушского «радикализма» и осетинского «консерватизма»". 2020-08-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-14.
  19. ↑ "Изменения в административно-территориальном устройстве субъектов Российской Федерации за 1989—2002 годы". 2018-01-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-14.
  20. ↑ "Стратегия пространственного развития Российской Федерации на период до 2025 года (проект)" (PDF). 2018-12-18 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2019-10-14.
  21. ↑ "ВПН. Том 4. Таблица 4. Население по национальности и владению русским языком Республики Ингушетия". 2016-03-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-01-29.
  22. ↑ "Этнокавказ. Национальный состав населения Ингушетии по переписям 1926—2010 годов". 2011-05-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-14.
  23. ↑ "Этнокавказ. Национальный состав населения Сунженского района по переписи 1989 года". 2014-11-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-14.
  24. ↑ "Этнокавказ. Национальный состав населения Сунженского района по переписи 1979 года". 2015-09-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-14.
  25. ↑ "Этнокавказ. Национальный состав населения Сунженского района по переписи 1970 года". 2015-09-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-14.
  26. ↑ "Культура регионов России. Государственный музей изобразительных искусств Республики Ингушетия". 2018-10-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-14.
  27. ↑ "Мусульманские организации в РФ. МРО «Духовная община мусульман г. Карабулак»". 2019-02-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-14.
  28. ↑ "Мечеть имени Магомеда-хаджи Тимурзиева // Портал «Национальный туризм»". 2019-02-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-14.
  29. ↑ "Карабулак. Церковь Казанской иконы Божией Матери". Соборы.ру. Народный каталог православной архитектуры. 2017-06-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-07-26.
  30. ↑ "Газета «Керда Ха»" (rus). Официальный сайт Администрации города Карабулак. 2018-10-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-10-01.