Qazaxıstan–Yaponiya münasibətləri

Qazaxıstan–Yaponiya münasibətləri (yap. 日本とカザフスタンの関係; rus. Казахстанско-японские отношения) — Qazaxıstan ilə Yaponiya arasındakı mövcud ikitərəfli əlaqələr. İki ölkə arasında əlaqələr Mərkəzi Asiya üstəgəl Yaponiya formatında daha da güclənir.

Qazaxıstan–Yaponiya münasibətləri
Qazaxıstan  Yaponiya
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Paxta-Aral düşərgəsinin məzarlığında basdırılmış yapon müharibə əsirlərinin siyahısı^[1][2]

Adı	Doğum ili	status	dəfn tarixi
Soçi İmazura	1913	əsgər	26 avqust 1946
İvao Hasakava	1910	böyük serjant	1 sentyabr 1946
Diuken Nakaşima	1906	tərxis	9 noyabr 1946
Siqeci Homada	1920	əsgər	19 noyabr 1946
İoqi Sekezima	1910	əsgər	16 dekabr 1946
Madao Baba	1914	serjant	25 dekabr 1946
Soci Konno	1927	əsgər	20 yanvar 1947
Eslnou Takeyama	1923	əsgər	21 yanvar 1947
Tadao Masuda	1905	əsgər	29 may 1947
Çuçasaku Tanaka	1912	böyük əsgər	26 iyul 1947
Çuççeo Mori	1902	əsgər	5 noyabr 1947

İkinci dünya müharibəsindən sonra SSRİ tərəfindən bir çox yapon müharibə əsiri Qazaxıstana gətirilərək Paxta-Aral, Karlaq, Almatı kimi düşərgələrdə işlədilmişdir. Karağandı vilayətində yerləşən Karlaq düşərgəsində 15 min yapon müharibə əsiri saxlanılmışdır.^[3] Paxta-Aral düşərgəsinə ilk yapon müharibə əsirləri 1944-cü ildə gətirilmişdir^[4] və 1947-ci ildə 2225 yapon müharibə əsiri buradan Almatı düşərgəsinə köçürülmüşdür.^[5] Paxta-Aral düşərgəsində 57 yapon müharibə əsiri ölmüşdür.^[6]

Qazaxıstandakı müharibə əsirləri arasında ən məşhuru 1948-ci ildə bura gətirilmiş və ömrünün sonuna qədər Qazaxıstanda yaşamış Ahiko Tetsuro olmuşdur.^[3] Qazaxıstandakı yapon müharibə əsirlərinin çoxu 1950-ci illərdə Yaponiyaya qayıda bilmişdir.

Qazaxıstanla Yaponiya arasında diplomatik əlaqələr 26 yanvar 1992-ci ildə qurulub.^[7] Yaponiyanın Qazaxıstandakı səfirliyi 20 yanvar 1993-cü ildə Almatı şəhərində açılıb.^[7] Qazaxıstanı Yaponiyadakı səfirliyi isə 22 fevral 1996-cı ildə Tokioda açılıb.^[7] Yaponiyanın səfirliyi 1 yanvar 2005-ci ildə Astana şəhərinə köçüb.^[7]

Yaponiya baş nazirləri - Cuniçiro Koyzumi 2006-cı ildə, Şinzo Abe isə 2015-ci ildə Qazaxıstanda səfərdə olmuşdur.^[7] Qazaxıstan baş nazirləri Akejan Kajeqeldin 1996-cı ildə, Danial Axmetov isə 2005-ci ildə Yaponiyaya səfər etmişdir.^[7] Bundan əlavə, keçmiş Qazaxıstan prezidenti Nursultan Nazarbayev 1994, 1999, 2008, 2016 və 2019-cu illərdə Yaponiyada olmuşdur.^[7]

2019-cu ilin yanvar-oktyabr aylarında ölkələr arasındakı ticarət dövriyyəsinin məbləği 1,3 milyar ABŞ dolları (Qazaxıstandan ixrac 756 milyon ABŞ dolları, Qazaxıstana idxal 516 milyon ABŞ dolları) təşkil etmişdir.^[8]

Qazaxıstandan Yaponiyaya ixrac edilən əsas məhsullar metal və metal məmulatları, dəmir xəlitələri (ixracatın 50%-ini təşkil edir), neft, kömür, briket və digər bərk yanacaqlar (48%), kimyəvi məhsullardır.^[8] Yaponiyadan Qazaxıstana ixrac edilən əsas məhsullar isə avtomobillər, yük maşınları, buldozerlər, qreyderlər və digər nəqliyyat vasitələri, tibbi ləvazimatlar, maşın şinləridir.^[8] Yaponiya Qazaxıstandakı ən böyük 10 xarici investitor ölkədən biridir (ümumi məbləğ 7 milyard ABŞ dollarından çoxdur).^[8]

İki ölkə arasında biznes əlaqələrini gücləndirmək üçün 2014-cü ilin sentyabrından Yaponiya vətəndaşları üçün Qazaxıstanda 30 günlük azad viza rejimi tətbiq olunur.^[8] 6 iyul 2019-cu ildən Astana ilə Tokio arasında birbaşa uçuşlar mövcuddur.^[8]

2005-ci ildə Yaponiyanın Ayçi şəhərində baş tutan Expo zamanı Qazaxıstan milli günü tədbirləri baş tutmuş və "Gulder", "Ulytau", "Alkissa" kimi qazax ansamblların performansı baş tutmuşdur.^[9] 2008-ci ildə Tokioda baş tutan Qazaxıstan mədəniyyət festivalı zamanı tanınmış qazax sənətçilər çıxış etmişdilər.^[9] 2012-ci ildə Qazaxıstan Milli İncəsənət Akademiyasının gənc musiqiçiləri Tokioda çıxış etmişdilər.^[9] 2012-ci ilin avqustunda Qazaxıstan xalq artisti Roza Rımbayeva Hiroşima şəhərində xeyriyyə konserti vermişdi.^[9] 2016-cı ilin oktyabrında Tokio mədəniyyət zalında və Şincuku mədəniyyət mərkəzində Astana Balet Teatrının çıxışı baş tutmuşdur.^[9]

2016-cı ilin payızında Qazaxıstan istehsalı "Mın bala" və "Qoz ağacı" filmləri Yaponiyada nümayiş etdirilmişdir.^[9]

Qazaxıstanın Nazarbayev, Əl-Fərabi, Qumılyov universitetləri ilə Yaponiyanın Tokio, Tsukuba, Tokay və Vaseda universitetləri arasında akademik əməkdaşlıq mövcuddur.^[9] 2016-cı ilin noyabrında Nursultan Nazarbayevə Tokay Universiteti tərəfindən fəxri doktor titulu və Qoy Sülh Fondu tərəfindən xüsusi mükafat verilmişdir.^[9]

5 noyabr 2016-cı ildə Osaka prefekturasında baş tutan Payızgülü festivalı zamanı yeni cins bir payızgülünə "Prezident Nazarbayev" adı verilmişdir.^[9]

27 fevral 2017-ci ildə Qazaxıstan Mədəniyyət və İdman Nazirliyi ilə Yaponiya Təhsil, Mədəniyyət, Elm və Texnologiya Nazirliyi arasında idman sahəsində əməkdaşlıq momerandumu imzalanmışdır.^[9] 14 noyabr 2017-ci ildə Qazaxıstan Milli Kitabxanası ilə Tokio Mərkəzi Kitabxanası arasında kitab mübadiləsi baş tutmuşdur.^[9]

21 və 25 dekabr 2017-ci ildə Tokioda Qazaxıstan Akademik Dram Teatrı tərəfindən Ahiko Tetsurodan bəhs edən "Aktaslı Ahiko" adlı tamaşa baş tutmuşdur.^[9] 2011-ci ildə isə "Karağandı vilayətindəki yapon müharibə əsirləri" adlı kitab çapdan çıxmışdır.^[10]

2019-cu ilin oktyabrına olan məlumata əsasən Qazaxıstanda 171 Yaponiya vətəndaşı yaşayırdı.^[7]

• Aimar, Ventsel; Zhanguttin, Baurzhan. "Prison Camp No. 29 for Prisoners of War from the Second World War on the Territory of Kazakhstan between 1943–1949" (PDF). Folklore (ingiliscə) (63). 2016: 9-28. doi:10.7592/FEJF2016.63.camp29. İstifadə tarixi: 27 iyul 2021.